Tussen Sint-Michielsgestel en Vught bevinden zich op de rechteroever van de Dommel de twee kastelen en landgoederen Oud- en Nieuw-Herlaar. De geschiedenis van Oud-Herlaar reikt terug tot 1076, de oudste vermelding van Nieuw-Herlaar dateert van 1381. De oorsprong is een familiebezit dat zijn naam gaf aan de familie (van) Herlaar die gedurende de middeleeuwen machtig werd en een rijk bezit wist op te bouwen. Alois van Doornmalen beende deze geschiedenis uit, vanaf het eerste gedocumenteerde begin tot ongeveer 1400.
Het accent in Van Doornmalens boek ligt niet op de oorsprong van de Herlaars aan de Dommel, maar die komt uiteraard ook aan bod. Daarmee is dit boek beslist van belang voor iedereen die is geïnteresseerd in de middeleeuwse geschiedenis van het huidige Noord-Brabant. De Herlaars hadden relaties met tal van andere adellijke families in het noorden van het hertogdom Brabant en hadden ook op allerlei plaatsen bezit.
De geschiedenis van kasteel Ammersoyen, ten noorden van ’s-Hertogenbosch en net over de provinciegrens in Gelderland, vormde de aanleiding voor het onderzoek van Van Doornmalen. Herlaars waren hier kasteelheer en vrijwel zeker ook bouwheer van deze imposante waterburcht. Ook elders in het rivierengebied verwierf de familie een machtspositie met een belangrijk centrum en nog een kasteel in Ameide aan de Lek. Opvallend is dat tweemaal in de geschiedenis van de Herlaars de naam, inclusief het familiewapen, en het bezit aan goederen en rechten in vrouwelijke lijn overerfde zonder verloren te gaan. Zo werd de familie voor uitsterven behoed. De kernvraag die Van Doornmalen in dit boek stelt, is hoe de Herlaars zich in het Midden-Nederlands rivierengebied hebben gevestigd en hun bezit en positie kunnen en kunnen handhaven. Waarop was hun macht gebaseerd? Het antwoord zocht hij in een combinatie van uitgebreid genealogisch en bouwhistorisch onderzoek. (lt)
‘De Herlaars in het Midden-Nederlands rivierengebied,
ca. 1075 – ca. 1400′
door A.G.J. van Doornmalen,
Hilversum: Verloren 2019, 439 pp.,
ISBN 978-90-8704-727-6, pb., € 39,00.
Uitgeverij verloren.’De Herlaars’
© Brabant Cultureel 2019