door Camiel Hamans
Polen is meervoud, behalve voor de waarachtige Pool. Die geeft toe dat landschap en natuur van een meervoudige verscheidenheid zijn. Dat kan ook niet anders, want Polen is niet alleen een trotse natie, maar ook een groot land. In het zuiden rijst de 2000 meter hoge en door beren bevolkte top van de Kasprowy omhoog uit het Tatragebergte, terwijl aan de Oostzeekust luie badgasten genieten van de zandstranden. Aan de Litouwse grens liggen de immense en ongerepte Mazurische meren en niet ver daarvandaan proberen natuurliefhebbers krampachtig het laatste stuk Europees oerbos te beschermen. Maar wie vandaar terug naar het westen gaat, rijdt door een oneindige, saaie vlakte van aaneengeregen landerijen. En ook het stedenschoon is niet eenvormig. Krakau kan makkelijk de competitie met Praag aan, terwijl Warschau, Wroclaw en Gdansk zichtbaar bijeengeraapt zijn uit scherfjes en brokjes van oorlogspuin. Het historische, gereconstrueerde, centrum van Warschau lijkt getekend door Anton Pieck, het verkeersknooppunt anderhalve kilometer verder wordt gedomineerd door een Stalinistische gift aan het moedige volk van Polen, de immense en protserige bruidstaart van het Paleis voor Cultuur en Wetenschap, terwijl de durf van na 1989 tot uitdrukking komt in de bibliotheek van de universiteit die gehuld gaat in een groenwaas van een enorme ecologische daktuin.
Maar dat zijn uiterlijkheden, vindt de waarachtige Pool. Polens ziel is een en ondeelbaar. Heldhaftig, moedig, oprecht en trouw. De hele wereld zou hier een voorbeeld aan moeten nemen. Dapper en trots. Daarom geen toegang voor Syrische vluchtelingen. Want die brengen of besmettelijke ziektes binnen of zijn watjes. Jonge mannen recht van lijf en leden behoren hun land niet te ontvluchten, maar moeten de wapens opnemen en vechten tegen de onderdrukker. Vandaar ook Polens trouw aan de Moederkerk: een heilige verzameling martelaren, die gevochten hebben tegen het communisme, geleden hebben, geslachtofferd zijn, maar nooit hebben opgegeven. Daarom is het terecht dat clerus en aanhangers nu processen voeren om oude eigendommen terug te krijgen. Ook al gaat het om honderden hectares landbouwgrond of halve stadswijken, die ooit toebehoorden aan een adellijke bisschop of een niet meer bestaand klooster. Dat onrecht dient eindelijk recht gezet te worden.
Maar er is ook een ander Polen, minder prominent op dit moment, dat als eerste land een transgender tot lid van het parlement verkoos, waar de openlijk homoseksuele burgemeester van de noordelijke industriestad Slupsk zonder veel rumoer zijn stad bestuurt, waar homoclubs en ‘dark rooms’, zo lang ze niet te veel aandacht trekken, gewoon gasten blijven ontvangen. Maar dit Polen is niet het echte, volgens de waarachtige Pool. Hoezeer dit moderne Polen ook de laatste jaren de eerste viool heeft mogen spelen, het instrument dat het bespeelt, is ontstemd. Het is het geluid van de decadentie die uit het westen oprukt. Daarom mag Sławomir Mazurek ineens niet meer op het scherm. Deze Poolse Johannes van Dam trad op in een spotje voor gescheiden afval. Hij is homo en maakt daar geen geheim van. In vroegere dagen zou zijn seksuele geaardheid met ‘pedał’ aangeduid worden, een woord dat tegelijk pedaalemmer als pedo betekent. Het lijkt erop dat de waarachtige Pool naar die tijd terug wil.
Polen is een land van waarden en van traditie. Dus besloot het nieuwe bewind meteen tot een verhoging van de schoolleeftijd. Gaat overal ter wereld een kind van zes jaar naar school en was dat ook in Polen regel geworden, de nieuwe minister van onderwijs beschermt de kinderziel en dwingt de jeugd pas een jaar later tot de hardvochtige scheiding van de moederrok. Winnie de Pooh is niet langer toegestaan op de kleuterschool van het centraal gelegen stadje Tuszyn. De beer – is het een mannetje of een wijfje? – heeft geen broek aan!
Geen grote Pool die nog voor de geschiedenis verloren zal gaan. En dus wordt Frédéric Chopin, zoon van een Franse kostschoolhouder in Warschau en die zelf zijn hele volwassen leven in Frankrijk heeft doorgebracht, Fryderyk Chopin. De Poolse president heeft het immers zelf gezegd! De uitreiking van de prijzen van het onlangs gehouden Chopin-pianoconcours boden hem een goede gelegenheid om zijn volk via radio en televisie langdurig uit te leggen hoe Pools deze grote zoon wel niet was.
Toch taant de invloed van kerk en traditie. Van een groepje van zes studenten Nederlands bleek er nog maar één zo katholiek dat hij koos voor een Zalig in plaats van een Gelukkig Kerstfeest. Besmuikt gaf hij toe nog elke zondag naar de mis te gaan en te biechten. De andere vijf, allen dames, bekeken hem meewarig. In een volgende les over de jaren vijftig en zestig werd een tekst gelezen waarin verteld werd dat Hollandse moeders in die jaren condooms uitwasten. Niet zozeer uit zuinigheid maar vanwege schaarste. Een van de studentes walgde. Niet zozeer uit morele verontwaardiging, als wel omdat ze klaarblijkelijk ervaring had met gevulde ‘capotes anglaises’, hoezeer de officiële leer van de kerk ook nog voorschrijft dat ze als maagd het huwelijk dient in te gaan.
Polen was tot 1939, of misschien wel tot 1944, een land van grote heterogeniteit. Joden, Duitsers, Oekraïners, Wit-Russen, Litouwers, Tataren en Polen leefden door elkaar en voornamelijk langs elkaar heen. Er werd Pools gesproken, Russisch, Duits, Jiddisch, Oekraïens en zo nog het een en ander. Na de zuiveringen van de Tweede Wereldoorlog werd Polen het land voor uitsluitend Polen. Toch heeft dat niet tot eenheid geleid, want waar twee Polen slapen op één kussen, daar slaapt de ruzie tussen.
Camiel Hamans (Herten bij Roermond 1948). Neerlandicus-taalkundige, journalist en politiek adviseur. Was als historisch taalkundige verbonden aan de Rijksuniversiteit Leiden, werkte als chef cultuur voor de KRO-Radio, was adjunct-hoofdredacteur van Dagblad De Stem in Breda, hoofdredacteur van Brabant Cultureel en directeur van de Anne Vondeling Stichting (te Brussel en Straatsburg). Momenteel is hij als hoogleraar Nederlandse taalkunde verbonden aan de Adam Mickiewicz Universiteit te Poznań, Polen.
© Brabant Cultureel – februari 2016