De andere kant van Theaterfestival Boulevard

Theaterfestival Boulevard (2 t/m 12 augustus 2018) in ’s-Hertogenbosch laat groen en rijp zien. Brabant Cultureel beperkt zich tot rijp en bezoekt drie voorstellingen van gevestigde namen in de theaterwereld en completeert dit met een foto-impressie van het vrolijke en luchtige straattheater. Want naast de inktzwarte thema’s en zware ernst biedt Boulevard ook de nodige luim.

door Joke Knoop

Theaterfestival Boulevard is voor gulzige veelvraten, zo concludeerden we al eerder. Omdat veelvraten niet terugschrikken voor zware kost, leggen we ditmaal de focus op drie voorstellingen met loodzware thema’s: wat doet oorlog met een mens en hoe kunnen schoonheid en wreedheid zich verenigen in één persoon. Over oorlogsgruwelen gaat het in de voorstellingen Compassie, de geschiedenis van het machinegeweer (NTGent, regie Milo Rau) en in Verboden gebied/Vrouw in Niemandsland (regie Johan Simons). De voorstelling Gesualdo (De WarmeWinkel en Nederlands Kamerkoor) behandelt de extreme uitersten in één mens: sadisme en schoonheid. Te zwaar voor een zomers festival? “Oorlog is er ook in de zomer. Deze tijd van grote tegenstellingen is rijp voor dit theater”, aldus actrice Els Dottermans (Compassie) in een interview met Trouw.

1. Compassie
“Lijden is ons werkkapitaal”, klinkt het uit de mond van de gerenommeerde Vlaamse actrice Dottermans. Zij beschrijft op toneel de wording van Compassie, de geschiedenis van het machinegeweer. Zal ze tijdens de voorstelling de vader opbellen van het verdronken Syrische kind op het strand – iconische foto van het jaar 2016? Zal ze hem bellen omdat het werkelijke leed het enige is dat er toe doet? Maar nee, ze doet het niet. Want na enkele keren bellen levert dat niet meer het gewenste effect op voor theater. Dat is cynisme ten top: het resultaat van een lange optelsom van wreedheden. Cynisme maakt de mens hard en onverschillig. Els Dottermans heeft in haar rol als hulpverleenster geen compassie meer met de vluchtelingen van nu. Ze laat een foto zien van mannen in een opvangkamp in Griekenland. “Is dit een humanitaire ramp? Dacht het niet.”

Ze heeft het ondenkbare gezien in een vluchtelingenkamp in Congo waar in de jaren negentig de Hutsi’s en Tutsi’s de genocide in Rwanda ontvluchten. Vrede is evenwel ver te zoeken in het kamp, zowel onder vluchtelingen als onder de ngo’s die elkaar beconcurreren. Zij arriveert als een idealistische jonge vrouw en vertrekt als een machteloze vrouw met harde trekken in haar gezicht. In de voormalige Belgische kolonie leert ze de kunst van het wegkijken. Ze raakt zichzelf kwijt en ziet de zwarte kanten in zichzelf en anderen.

Spiegelbeeld van Dottermans is Olga Mouak, een jonge en zwarte actrice die is opgegroeid in Frankrijk. Zij is als kind ontkomen aan de genocide in Rwanda. Het weeskind is geadopteerd door een Frans-Afrikaans stel. Olga is niet haar geboortenaam, want die weet ze niet meer. Dus krijgt zij een nieuwe naam: Olga. Beide vrouwen zijn fysiek aan de gruweldaden ontsnapt, maar zijn van binnen voor altijd getekend.

Monologen
Mouak vertelt haar verhaal in een korte, krachtige monoloog. Dottermans weet te boeien met een heel lange, maar magistrale monoloog. Er ontstaat tussen de twee vrouwen geen dialoog. Het zijn twee monologen met wat raakpunten. Op het podium ligt een berg rommel, nauwkeurig in een cirkel gedeponeerd en met in die cirkel een lezenaar en een bureau met stoel. Dottermans spreekt vanachter een lezenaar en zet af en toe een stap in de chaos. Mouak komt niet achter het imposante bureau vandaan. Zou ze zich verschansen? Een projectiescherm vergroot de gezichten van de actrices.

Dottermans raakt enkele malen haar ellenlange tekst kwijt, maar dat deert het publiek niet. Het is alsof het haperen bij haar ontreddering hoort. De voorstelling duurt een uur en drie kwartier en gedurende die onafgebroken 105 minuten is het publiek muisstil. Dat mag een prestatie van formaat heten. In de ziel van het publiek nestelt zich onbehagen. Er is volop stof tot nadenken. Dat is precies wat regisseur Milo Frau met zijn ongemakkelijke  voorstellingen beoogt. Menig Boulevardbezoeker herinnert zich ongetwijfeld Five Easy Pieces, waarin kinderen het verhaal van Dutroux verbeelden.

2. Verboden gebied/Vrouw in niemandsland
Een bank, een leren Chesterfield, een lijstje waarin het kinderportret nu en dan wordt vervangen door beelden van  loopgraven. Een ervaren actrice die zich een indringende tekst eigen maakt. Meer is niet nodig voor een  voorstelling over de Grote Oorlog, de Eerste Wereldoorlog.

Actrice Elsie de Brauw speelt verpleegster Nell die gewonde, verminkte soldaten vervoert, weg van de loopgraven. Zij beschrijft akelig minutieus de verwondingen. Ze lijdt en probeert zich af te sluiten, omdat het te veel is om te bevatten. Is zij een machine geworden, net als wat er rest van de soldaten? Hoe wrang is het dat ouders pochen over de krijgsverrichtingen van hun zonen en daarmee hun aanzien in eigen kring opvijzelen. Hoe anders en ver weg is die wereld. Waar is de moeder, die het niet meer kan aanzien?

Nell wil niets meer weten. “Er is geen wereld meer, alleen maar aarde met bloed…” In dat godverlaten niemandsland zijn daar ineens die intens blauwe ogen die nog geen weet hebben van de verschrikkingen die komen. Zijn ogen zijn als een oase in een woestijn van pijn. Zij kan die ogen niet weerstaan, de onschuld die er uit spreekt, het nog ongeschonden lijf dat vol levenslust is. “Kuisheid is alleen maar tijdsverspilling”, zegt de geteisterde Nell. De jonge Nell die droomde van een huwelijk, van een scheefgezakt romantisch huis en een kinderwieg, die vrouw is niet meer.

Borduren
De Brauw speelt de gebroken verpleegster, de verliefde jonge vrouw, de moeder van de gewonde jongen. Ze speelt wanhoop, hoop, zinnelijkheid, verscheurdheid, woede, gebrokenheid. Dat alles doet ze met overgave. Wat brengt de toekomst, wat moet er van haar worden? “Ze kunnen niet verwachten dat ik ga borduren.”

Haar ijzingwekkende relaas eindigt hartbrekend. De kinderfoto in de lijst wijkt voor een zwart scherm met uiteenvallende witte vlokken. De Brauw trekt de bruidssluier over haar hoofd, alsof ze niet meer wil zijn. De frêle klanken van Bachs Sonate nr. 4 (viool en piano) omhelzen haar. De stilte daalt neer. De woorden zijn op.

Erwin Mortier schreef deze woorden in 2015 op basis van oorlogsboeken, getuigenissen, brieven van vrouwen over deze oorlog. Mortier wilde de vrouwenstemmen laten klinken, omdat het leed van de vrouwelijke oorlogsvrijwilligers zelden evenveel aandacht krijgt als dat van de mannen die zij hebben bijgestaan. De tekst werd drie jaar geleden door De Brauw opgevoerd in Ieper, bij een besloten herdenking van de eerste gifgasaanval. Het echtpaar Simons en De Brauw maakte er nu op verzoek van theaterfestival Boulevard een nieuwe voorstelling van.

3. Gesualdo
Wie voor theatergroep De Warme Winkel kiest, moet tegen een stootje kunnen. Dat geldt zowel voor de bezoekers als voor het Nederlands Kamerkoor dat de theatermakers heeft gevraagd om naast de madrigalen van Carlo Gesualdo een beeld te geven van deze moordlustige componist van hemelse madrigalen. Tja, dan krijg je een woeste voorstelling over zowel hel als hemel. Met (te) veel blote piemels.

De Italiaan Carlo Gesualdo (1566-1613), vorst van Venosa en graaf van Conza, componeerde meerstemmige madrigalen. Terwijl in zijn hoofd de hemelse klanken ontstaan, kan hij zijn sadistische lusten botvieren. Hij martelt dieren en mensen, sopt zijn brood in menstruatiebloed van zijn minnares. In zijn persoon schuilen schoonheid in alle pracht én exorbitante wreedheid. Op 15 oktober 1590 vermoordt Gesualdo op gruwelijke wijze zijn vrouw en haar minnaar. Volgens het verhaal winnen zijn madrigalen daarna aan passie.

In de voorstelling dartelen de stemmen van de zangers om elkaar heen. De drie vrouwen en zeven mannen van het Nederlands Kamerkoor zijn in stemmig zwart gekleed. Ze komen op en gaan af op de formele manier van een koor. Ze zingen in volledige harmonie. Dat staat in fel contrast met de beeldende scènes van De Warme Winkel over gewelddadig, grensoverschrijdend gedrag. Het koor en de acteurs wisselen elkaar af.

Gruwel
De openingsscène vat alles samen. Acteur Ward Weemhof bespeelt in de rol van Gesualdo een menselijk drumstel. De componist slaat en schopt de vier mensen, zoals een drummer zijn instrument gebruikt. Inderdaad: achter geweldige kunst, kan bruut geweld schuilen. De acteurs slaken pijnkreten, het publiek lacht. In ieder mens zit gruwel. Wreedheid heeft een eigen dynamiek waarin afschuw aantrekkingskracht heeft.

Koor en acteurs vormen aanvankelijk twee werelden: die van schoonheid en die van geweld. Langzaam voegt het koor – hemels zingend – zich in lijfelijke zin naar de absurditeiten van de componist. De handelingen van de acteurs veranderen naar grotesk en uiteindelijk naar slapstick. Acteurs en zangers verlaten hun comfortzone. Geldt dat ook voor het publiek? Nou nee, dat heeft simpelweg een leuke avond gehad en zich verlustigd aan de fascinerende ontmoeting tussen een wrede biografie en de schoonheid van madrigalen.

Sfeer en nog eens sfeer tijdens de zwoele zomeravonden op het festival. Bekijk een foto-impressie van de fotografen Jean Philipse en Karin Jonkers door hierboven te klikken.

Gezien 3 augustus 2018: ‘Compassie, de geschiedenis van het machinegeweer’. Regie/tekst van Milo Rau. Dit is een coproductie van NT Gent met Theaterfestival Boulevard, nog te zien  en Eindhoven op 2 oktober, Breda 14 november 2018 en in meerdere steden in Nederland en België.

Gezien 8 augustus 2018: ‘Verboden gebied/Vrouw in Niemandsland’. Johan Simons (regie), Elsie de Brauw, Erwin Mortier. In het kader van honderd jaar herdenking van het einde van de oorlog is er een kleine tournee in Vlaanderen en Nederland.

Gezien 7 augustus 2018: ‘Gesualdo’, De Warme Winkel en het Nederlands Kamerkoor.
Nog te zien in diverse plaatsen.

www.festivalboulevard.nl

 

© Brabant Cultureel 2018