Na een ingrijpende verbouwing kijkt het Helmondse theater Het Speelhuis letterlijk en figuurlijk vooruit. De brede glazen voorzijde ‘omarmt’ samen met de transparante zijgevels subtiel de voormalige Onze-Lieve-Vrouwekerk. Een prachtige verbinding van oud en nieuw, binnen en buiten, kerk en theater. Maar ook in de programmering zien we traditie en experimenten, want daarvoor is nu alle ruimte. Eind september 2018 vindt een openingsfestival plaats.
door Anja van den Akker
Wanneer theater ’t Speelhuis eind 2011 volledig afbrandt, is Helmond niet alleen een podium armer, maar ook een stuk trots kwijt. ’t Speelhuis vormde immers het hart van achttien markante kubuswoningen waarmee de Rotterdammer Piet Blom Helmond architectonisch op de kaart heeft gezet. Een theater met een dak van gekantelde kubussen en rondom de beroemde paalwoningen zoals die verder alleen in Rotterdam staan. Maar zo’n theater heeft niemand. Hetzelfde geldt voor de zaalmuurschildering van de destijds in Helmond wonende Hagenaar Har Sanders waardoor je je in een heuse circustent waande. Na Panorama Mesdag was dit het grootste schilderij van Nederland.
Afrondende werkzaamheden aan Het Speelhuis. Foto boven: de forse glazen pui aan de voorzijde kan over de volle breedte open, waardoor interactie met het plein mogelijk is. Foto Piet den Blanken
Onhandig
Dat ’t Speelhuis eigenlijk een onhandig gebouw is geweest, met overal op- en afstapjes, lang niet bij alle voorstellingen optimale zichtlijnen, tot aan de renovatie harde stoelen en een matige akoestiek, kan het verlies voor de stad niet echt verzachten. De gemeente ging na de brand dan ook hard op zoek naar een andere, tijdelijke locatie. Het oog viel al snel op de Onze-Lieve-Vrouwekerk, want die moest sluiten vanwege te weinig parochianen. Dus leek dit rijksmonument een mooie tussenoplossing. Met als voorwaarde van het bisdom dat alle authentieke elementen moesten worden behouden.
Ook in de grote zaal ontkom je niet aan de sfeervolle herinneringen die de Onze-Lieve-Vrouwekerk heeft achtergelaten. Foto Piet den Blanken
Dus ging er een hek om het altaar met tabernakel, keken de veertien staties die de lijdensweg van Jezus in beeld brengen je overal aan en bleef het orgel intact. De akoestiek bleek zowaar prima en de sfeer van deze kerk in neo-Byzantijnse stijl was eigenlijk best bijzonder. Kortom, enthousiaste reacties van publiek en artiesten, ook al was het voor hen hier eveneens wat behelpen door het gebrek aan artiestenfoyers, fatsoenlijke kleedkamers en een afwijkend podiumformaat.
Voordelig
Uiteindelijk wordt de nood een deugd: de gemeente ziet af van een nieuw te bouwen theater en besluit de kerk aan te passen. Financieel gezien voordelig en bovendien, zo redeneert men, is Helmond toch te klein voor een echt groot theater. De capaciteit van het oude en nieuwe Speelhuis ontloopt elkaar niet veel: ruim vierhonderd zitplaatsen. Eind september 2018 gaat het publiek officieel kennismaken met de verbouwde theaterkerk.
De oude foyer blijft gewoon in gebruik voor kleinere gezelschappen. Foto Piet den Blanken
De nieuwe entree is meteen al opvallend. Ruim zevenenveertig meter glas over de volle breedte van een groot plein, dat is imposant. De schuifpui kan compleet open, zodat er een interactie mogelijk is tussen activiteiten op het plein en in het theater. Zo staat er tijdens de opening op 28, 29 en 30 september 2018 een straattheaterfestival gepland. Rondom de oude kerk is een enorme glazen foyer gebouwd die enerzijds uitkijkt op de nieuwe tuin en de stad, maar tegelijkertijd ook op het buitenmetselwerk van de kerk. Zo valt je oog op onvermoede details in muren, ramen en dakpartijen. Het geeft een behaaglijk gevoel van licht en ruimte.
Nieuw is ook de Pleinzaal, eveneens grotendeels van glas, voor honderdvijftig personen. Daar kunnen bescheiden evenementen, klein toneel, intieme concerten of ontvangsten worden gehouden. De oude pastorie, met een prachtige kamer-en-suite, is te huur voor bijeenkomsten, bruiloften of recepties. De keuken zit om de hoek, dat is handig.
Het kerkorgel krijgt een mooie uitlichting en maakt daarmee voortaan duidelijker deel uit van de entourage. Foto Piet den Blanken
De foyer zelf biedt eveneens veel nieuwe mogelijkheden, voor of na de voorstellingen. Daar is volgens een woordvoerder van Het Speelhuis steeds meer behoefte aan. Zeker bij kindervoorstellingen. ‘Meet and greet’, een nazit met de artiest of een expositie die aansluit bij de voorstelling. Meer randprogrammering is de nieuwe trend. “We kunnen nu een breder aanbod bieden omdat we meer ruimte hebben”, klinkt het enthousiast.
Spelerij
De zogeheten Spelerij, met een capaciteit voor tachtig bezoekers, is nog in aanbouw en zal eind september operationeel zijn. Poppentheater, literaire lezingen, ook hier is van alles mogelijk. Het orgel krijgt voortaan een prominentere rol en wordt om te beginnen alvast mooi uitgelicht.
Volwaardige kleedkamers met goede sanitaire voorzieningen maken het voor de artiesten in Het Speelhuis voortaan een stuk aangenamer. Foto Piet den Blanken
De artiesten gaan er eveneens flink op vooruit. Moesten dansgezelschappen bijvoorbeeld voor de verbouwing hun rek- en strekoefeningen nog buiten, op het toilet of ergens in de gangen doen, nu is er eindelijk een fatsoenlijke opvang achter de schermen. Het podium met achterin het oude altaar – nog altijd met een hek ervoor – is niet verbreed. Dat kon niet. Maar het is wel dieper dan podia in vergelijkbare theaters. Dit betekent dat artiesten hun decor soms wat moeten aanpassen om in Helmond te kunnen optreden. Maar er blijken veel artiesten die daarin willen meedenken. Zo komt er tijdens het openingsfestival een circusgezelschap dat echt moet passen en meten om alles voor elkaar te krijgen.
Door het gebruik van glazen verbindingen blijven de originele elementen van de kerk overal goed zichtbaar, vooral in de nieuwe foyer. Foto Piet den Blanken
Het Helmondse publiek blijkt vooral dol op cabaret, het Nederlands Blazersensemble en aanstormend toneeltalent. Dan is het meestal volle bak. Voor de echt grote producties, zoals megamusicals en dergelijke, zal men in de toekomst toch altijd nog naar een andere stad moeten. “De grotere theaters blijven zich ontwikkelen, maar de kleinere ook. Allebei op hun eigen manier”, constateert de woordvoerder.
De kerk is weliswaar uit het nieuwe Speelhuislogo verdwenen, maar er zal altijd een verbinding blijven bestaan. Letterlijk en figuurlijk. Door al het glas blijft het gebouw overal zichtbaar. En ook een theater is een plek van samenkomst en bezinning waarbij de inhoud voorop staat, zo redeneren ze in Het Speelhuis.
© Brabant Cultureel 2018