In 1990 maakte choreograaf Lilian Bruinsma bij het Tilburgse Dansers Collectief ‘De ultieme gevoelens van Lucas Cranach de Oude’ waarin zij zelf ook danste. De première was in de Synagoge, toen een theatertje in de Tilburgse binnenstad. In december 2024, bijna 35 jaar later, is in Brussel de remake te zien in een productie van het Belgisch dansgezelschap Cie Mossoux-Bonté. Nu adviseert Bruinsma de dansers in deze nieuwe ‘Cranach’.
door Joost Goutziers
Het Dansers Collectief was het eerste moderne dansgezelschap in Noord-Brabant. Het bestond tussen 1980 en 1990 en was gevestigd in Tilburg. De dansers van het eerste uur zijn Lilian Bruinsma, Elsa van der Heijden, Ricardo Anemaet en Jack Timmermans. De vier zijn opgeleid aan de Dansacademie in Tilburg.
‘De hallucinaties van Lucas Cranach de Oude’ is een van de laatste voorstellingen van het Dansers Collectief. Het gezelschap is dan al uit elkaar aan het vallen en uitsluitend Lilian Bruinsma maakt in die tijd nog voorstellingen, zoals ‘De Ovale Dame’, ook in 1990. Op een dag ziet Lilian Bruinsma op tv een programma over choreograaf Nicole Mossoux. Ze raakt onder de indruk en schijft meteen een brief. Met die Belgische choreograaf wil ze graag samenwerken. Dat gebeurt, Mossoux pakt de uitdaging op. Lilian Bruinsma heeft dansers ter beschikking, een theater, een technicus, een zakelijk leider. Dat is een stevige basis voor krachtenbundeling. Cie Mossoux-Bonté bestaat dan zo’n vijf jaar, het Dansers Collectief is dan tien jaar oud en heeft veel ervaring.
Inspiratie voor dansvoorstelling
Het idee om de schilderijen van de Duitse schilder Lucas Cranach de Oude te gebruiken als inspiratie voor een dansvoorstelling ontstaat als Nicole Mossoux en Patrick Bonté in Londen een expositie zien met werk van de kunstenaar die leefde van 1472 tot 1553.
Lilian Bruinsma: “Het viel hen op dat de blikken van de personages op die schilderijen anders waren dan je van een renaissanceschilder uit die periode zou verwachten. Ze stralen veel ambiguïteit uit, alsof ze de toeschouwer vragend aankijken: ‘Bent u het hier nu wel of niet mee eens.’ Dat is een theatraal gegeven dat Nicole en Patrick erg aansprak. Wat gaat er werkelijk in de hoofden van die personages om, vroegen ze zich af. Andere schilders uit de Renaissance tonen personen met de blik omhoog, naar de hemel gericht. Dat doet Cranach de Oude niet.”
De Duitse schilder maakte portretten en religieuze afbeeldingen, schilderijen, ook etsen. Hij was een bekende van theoloog Maarten Luther en maakte ook van hem een portret. Andere werken zijn onder meer de portretten van de Duitse humanist dr. Johannes Cuspinian, zijn vrouw Anna, de drie gratiën, hertogin Sybille von Kleven, aartsbisschop Albrecht von Brandenburg en Madonna. Een aantal van deze personages, zoals de dokter en zijn vrouw, de drie gratiën en de nimf keren in de dansvoorstelling terug.
De personages reageren op elkaar
De dansers in de oorspronkelijke versie van 1990 zijn Yildou de Boer, Ives Thuwis, Emilie Sterkenburgh en Lilian Bruinsma. De voorstelling heeft dan de uitstraling van een tableaux. Het decor is een grote wand met nissen. De personages zijn zichtbaar in die uitsparingen, ze komen tevoorschijn en verdwijnen weer. Ook reageren ze op elkaar. Zo is er een duet tussen dr. Cuspinian en zijn vrouw. Hij zit linksboven in een kader en zijn Anna rechtsonder.
“Met gebarentaal reageren de twee op elkaar”, zegt Lilian Bruinsma. “Sommige beelden hebben een archaïsch karakter die het collectieve geheugen aanspreken. Het goede, het kwaad, het leed, de erotiek, de dubbelzinnigheid. Dat zit allemaal in deze voorstelling.”
Ariejan Korteweg van de Volkskrant zag de voorstelling in januari 1990 in De Synagoge. Hij noemde het stuk ‘een zorgvuldig vormgegeven en met gevoel voor detail gespeelde poging om de fascinatie voor een schilder van eeuwen her over te dragen.’ Dit is wat hij zag: ‘Het leven in de geportretteerden zet aarzelend in, met een stuiptrekkend schokken dat door hun lichamen gaat. Allengs worden de schilderijlijsten tot vensters, die doorkijkjes bieden op een geheim leven met licht perverse trekjes. De geestelijke zoent een vis, de fluwelen vrouw beroert haar hals met een lange dolk. De onorthodoxe vlakverdeling versterkt de verwrongen indruk die de geportretteerden wekken…’
In deze tijd nog actueel
‘Les dernières hallucinations de Lucas Cranach l’Ancien’ is vijfentwintig jaar lang door heel Europa door Cie Mossoux-Bonté gespeeld. De cast is in de loop der jaren veranderd. Volgens Bruinsma wijkt de nieuwe versie niet veel af van het origineel uit 1990. “Patrick en Nicole hebben onderzocht hoe het stuk in deze tijd nog actueel kan zijn, hoe het een nieuwe generatie kan aanspreken. Daarvoor hebben ze met de spelers geïmproviseerd op basis van de beelden van de oude voorstelling. Het gegeven en de intenties zijn hetzelfde. De beelden die het stuk oproept zijn in hoge mate fantasmagorisch (droomachtig; jg) en zinnenprikkelend. Als toeschouwer maak je je eigen verhaal.”
Zelf speelde Bruinsma in 1990 mevrouw Cuspinian, de antibiecht, de nymf, en een van de drie maagden. Ze weet dat het achter het decor een drukte van jewelste is. Het is steeds omkleden, een andere gebarentaal aanmeten en van plaats wisselen. Tijdens de repetities voor de remake helpt ze de dansers met de intentie van de bewegingen. “Ik vertel ze waar die vandaan komen. Dan zeg ik: ik had het gevoel dat ik iemand zijn oog uitdraaide. Ze kijken me dan verwonderd aan. Maar ik zie nu gebaren van mezelf terug, al geven de dansers er een eigen invulling aan. Ik had er veel schrik voor. De bewegingen zijn ooit ontstaan uit mijn persoonlijkheid, uit mijn psyche.”
Een likje verf
Het decor van de nieuwe ‘Cranach’ is hetzelfde als dat uit 1990. Het heeft wel een likje verf gekregen. Het decor van destijds was weer gemaakt van het decor van ‘La Traviata’, een eerdere voorstelling van het Dansers Collectief. De kostuums zijn nieuw, maar gebaseerd op het oorspronkelijke ontwerp. De titel is iets anders: De nieuwe gevoelens van Lucas Cranach de Oude heet het nu, of in het Frans: Les nouvelles hallucinations de Lucas Cranach l’Ancien.
Voor Lilian Bruinsma zijn het spannende dagen. “‘De ultieme gevoelens van Lucas Cranach de Oude’ is mijn kindje. Ik heb nu nachtmerries over de voorstelling. Ik moet in die droom opnieuw spelen in het stuk en ik raak maar niet in mijn kostuum. Het is erg emotioneel voor me, dat heeft me verrast.”
De première is donderdag 12 december 2024 in Théatre Les Tanneurs in Brussel. Daar ook nog te zien op 13, 14, 15, 17 en 18 december. Vervolgens gaat deze voorstelling op toer, onder meer naar Parijs, Périgueux in Frankrijk en Esch-zur-Alzette in Luxenburg. Lilian Bruinsma wil de voorstelling dolgraag ook in Tilburg laten zien. Theater De Nieuwe Vorst, niet ver van De Synagoge waar het allemaal begon, is daarvoor een uitgelezen plek.
Het Dansers Collectief wordt uitvoerige beschreven in ‘Dwarse Dansers’, een boek over de geschiedenis van de hedendaagse dans in Brabant tussen 1980 en 2025. Het boek verschijnt in oktober 2025. Het onderzoek voor het boek is mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Tilburgs Mediafonds.
Lees meer over dans op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024