column door Arnold Verplancke •
Het is een tijdloos schrikbeeld voor iedere ouder: je eigen kind begraven. Het trof mij als een dolksteek: mannen die veel te kleine doodskisten liefdevol dragen op het schilderij ‘Ceremonia de la caja’ (ceremonie van de kist). De inmiddels tweeënnegentigjarige Beatriz González maakte het tien jaar geleden, nadat ze een krantenfoto zag van drie vrouwen in het openbaar vervoer. Zij hadden kleine kistjes op de schoot met de stoffelijke resten van familieleden. In haar land Colombia draagt de overheid die tijdens plechtige ceremonies over aan familieleden van omgekomen burgers.
De ontreddering van burgers
Het schilderij maakt deel uit van een prachtige overzichtstentoonstelling van González’ werk in museum De Pont. ‘Mourning’ (rouw) heet dat deel van de expositie waarin zij reageert op de corruptie, de guerrillastrijd en de drugsoorlogen in Colombia en de ontreddering van de burgers. ‘Sin fin’, noemt ze deze werken zelf: zonder einde, ‘omdat de tragedie in Colombia oneindig is’. Voor het publiciteitsbeeld van de gehele expositie is het schilderij ‘Empalizada’ (palissade) uit 2001 gekozen. Het silhouet van een vrouw die rouwend en wanhopig voorover op de knieën is gevallen. Achter een schutting staan mensen die de blik afwenden of de ogen bedekken. Ze willen of kunnen het verdriet en de machteloosheid van de lijdende vrouw niet aanzien.
Het is niet mijn bedoeling deze bijzondere tentoonstelling ‘War and Peace’ te recenseren, maar vooral te laten zien hoe indringend kunst kan confronteren met de dood (en overigens evenzeer met de liefde).
Het thema oorlog en vrede is onmiskenbaar in de kopie die González in 1981 maakte van het grote iconische schilderij ‘Guernica’ dat Pablo Picasso in 1937 maakte na het bombardement op de gelijknamige stad. Reproducties en posters ervan versierden in de jaren zestig en zeventig menige studentenkamer. Ik heb zelf nog een foto waarop mijn toen driejarige dochter poseert onder een dergelijke kopie van ‘Guernica’, met Tjeempie! van Remco Campert op schoot.
González schilderde dit protest tegen oorlogsgeweld op houten panelen. Niet zoals Picasso in zwart-wit en grijstinten, maar in de fellere kleuren van muurschilderingen uit haar geboortestad Bucaramanga. Het was bedoeld voor een socialistische fabriek. De uitgebreide tentoonstelling over haar werk is nog tot en met 9 maart 2025 maart te zien in De Pont.
Na afloop napraten
‘Film en verdieping’ heet de reeks van zes films die filmtheater Cinecitta in Tilburg tot eind van het jaar vertoont. Het gaat om films die maatschappelijke pijnpunten zichtbaar maken en waarbij de kijkers – indien ze dat willen – na afloop kunnen napraten, zowel onderling als met een deskundige en dat alles onder leiding van Ralf Bodelier. Hij is journalist en filosoof en schrijver van een tiental boeken. De eerste film in de reeks eerder deze maand was ‘Witte Flits’. Hij gaat over Rick, een jonge man die ernstig depressief is en psychisch ondraaglijk en uitzichtloos lijdt. Hij wil maar één ding: dood. Na een intensief en jarenlang traject krijgt hij toestemming voor euthanasie.
De zorgvuldig opgebouwde film laat vooral de laatste periode van die lijdensweg zien, en met name hoe zijn ouders een voor een zijn wens en beslissing accepteren. Niet alleen de dood van Rick wordt bijna tastbaar, maar ook de liefde van zijn ouders die het beste voor hem willen. En dat is eindelijk te mogen sterven, beseffen zij. Voor het nagesprek zat de zaal Ruimte X van Cinecitta vrijwel vol. Bodelier had als ervaringsdeskundige de zesendertigjarige Simone Middel uit Veldhoven uitgenodigd. Zij vertelde heel open hoezeer zij lijdt aan het leven en al sinds haar vijftiende kampt met een chronische en zware depressie. Ook zij zit in het euthanasietraject en hoopt op die manier op een beschaafde wijze een einde aan haar leven te kunnen maken.
Niet alleen haar openhartige antwoorden op alle vragen uit de zaal, maar minstens ook de getuigenissen van meerdere aanwezigen maakten diepe indruk. Mensen vertelden hoe zij in hun naaste omgeving anderen hadden zien worstelen met hun psychische nood en hun doodswens. Een jonge man bleek zelf het jarenlange euthanasietraject te hebben doorlopen, maar er op het laatste moment toch voor heeft gekozen in leven te blijven. Onder de bezoekers van de film en de nabespreking zat ook een SCEN-arts die beroepshalve een rol speelt bij dit soort ingrijpende beslissingen. Hij legde uit waarom mensen als Rick (in de film) en Simone zo lang moeten wachten voordat hun doodswens gehonoreerd kan worden. Het proces moet immers uiterst zorgvuldig verlopen.
Het fragiele evenwicht breekt
Op 29 oktober draait in deze serie de wonderschone Marokkaanse film ‘The Blue Caftan’ over een echtpaar van wie de man zijn homoseksualiteit al jaren onderdrukt. Maar als zijn vrouw Mina ziek wordt en een nieuwe leerling hem komt helpen in de zaak, breekt het fragiele evenwicht. Mooi is te zien hoe de drie, verenigd in hun liefde, elkaar helpen om hun angsten onder ogen te zien en hoe de twee mannen uiteindelijk de omgeving negeren en samen vredig het lichaam van Mina naar haar laatste rustplaats dragen. Voormalig GroenLinks-kamerlid Tofik Dibi zal de deskundige spreker zijn en vertellen over zijn ‘coming out’. Hoewel ik de film al eerder heb gezien, ga ik zeker weer kijken. Voor de hele serie heb ik trouwens een passe-partout gekocht.
Een geheel andere zoektocht naar liefde en genegenheid onderneemt een vrouw die de vijftig al is gepasseerd in de Duitse film ‘Paradies Liebe’. Zij zoekt die aan een Afrikaanse kust waar jonge mannen op commerciële basis in haar behoeften willen voorzien. Ralf Bodelier heeft Maaike de Haardt, emeritus hoogleraar Religie en Gender, gestrikt als deskundige om achteraf met het publiek over dit verschijnsel te praten. Grappig, van Maaike de Haardt heb ik begin deze eeuw nog college gehad toen ik theologie studeerde. Ik interviewde haar voor de krant ook over vrouwen en religie. Met Bodelier heb ik een paar keer door het Afrikaanse land Malawi gereisd en ook een boek geschreven over kleinschalige noodhulp in een hongersnood, Je kunt ook (n)iets doen. ‘Bien étonnés de se trouver ensemble’ zou ik bijna zeggen.
De dorpelingen blijven roddelen
De dood speelt ook een belangrijke rol in de opera ‘Peter Grimes’ van Benjamin Britten uit 1945. Die is deze maand in Amsterdam te zien (laatste uitvoering 22 oktober) en wordt allerwegen geprezen. Wat mij betreft zowel om de regie en vormgeving, het attent spelende Nederlands Philharmonisch Orkest onder leiding van Lorenzo Viotti, het sterke koor van De Nationale Opera en natuurlijk de zangsolisten. De Amerikaanse tenor Issachah Savage in de titelrol en de Zuidafrikaanse Johanni van Oostrum als lerares Ellen zijn vocaal een genot om te horen maar tegelijk maken zij de uitzichtloze eenzaamheid schrijnend hoorbaar en voelbaar.
Het verhaal draait om de visser Peter Grimes die door de dorpsgemeenschap wordt verdacht van de dood van een scheepsjongen. De rechtbank verklaart hem weliswaar onschuldig, maar de dorpelingen blijven roddelen en dat degradeert hem tot een kwetsbare buitenstaander. Totdat een nieuwe scheepsjongen van hem verongelukt. Dan krijgt Grimes het vriendelijke doch dringende advies met zijn boot ver de zee op te gaan en hem maar te laten zinken. Om de woede en wraak van de dorpsgemeenschap te ontlopen.
Ik moest trouwens aan Peter Grimes denken toen ik in museum De Pont een klein schilderij ‘Oskar’ van de Belg Raoul De Keyser (1930-2012) aantrof: een bijna onherkenbare man, ietwat gebukt met veel blauw gewoel om zich heen: een zondebok, dacht ik.
Nog even terug naar Cinecitta in Tilburg. Daar begint op 22 oktober 2024 voor de zesde keer het Cinecitta International Fimfestival (CIFF). Dit jaar zijn er achttien speelfilms uit zestien verschillende landen geselecteerd. Het filmtheater voorziet bijna alle films van Nederlandse ondertitels. Ik heb twee jaar de meeste films van het festival gezien en beschreven voor Brabant Cultureel. Mij gaven ze een rijke ervaring om de wereld te zien door de ogen van filmmakers met al die verschillende achtergronden en uit zoveel uiteenlopende culturen.
Beeld voorpagina: Beatriz González, uit de serie Eeuwig Gezwoeg
Bekijk de trailers van • Witte Flits • The Blue Caftan • Paradiesliebe
Lees meer columns van Arnold Verplancke op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024