De première van ‘Beyond, ode to the Earth’ vond plaats in veel filmtheaters, ook in Noord-Brabant. Astronaut André Kuipers debuteert als regisseur met een zintuiglijke ervaring die de aarde caleidoscopisch op je ogen laat inspelen. Is het kunst of kitsch? Het is geen klassieke speelfilm, want plot, acteur en dialoog ontbreken. Het is een documentaire, maar informatie is mondjesmaat.
door Carina van der Walt
Nog voor de première in de bioscopen op 10 oktober 2024 tuimelen de beschrijvingen van ‘Beyond, ode to the Earth’ door de digitale en gedrukte media – adembenemend, betoverend, indrukwekkend, meeslepend, ongekend, uniek en ga maar door. Zelf zegt Kuipers: “Eigenlijk zou iedereen een reis in de ruimte moeten maken om de indrukwekkende schoonheid van onze unieke planeet zelf te kunnen ervaren.” Persoonlijk strompelde ik na achtenzeventig minuten buiten adem de filmzaal uit. Woordeloos.
De film start met Kuipers (1958) die vertelt dat hij van kindsbeen af is gefascineerd door ruimtevaart. Achter hem is de aarde te zien met afwisselend de kustlijn van Nederland, blauwe oceanen, goudgele woestijnen en besneeuwde bergtoppen. Kuipers zegt dat hij tijdens ruimtevluchten naar de muziek van Vangelis luisterde terwijl hij naar de aarde staarde. Daarna laat hij de kijker aan zichzelf over om als toeschouwer en toehoorder de film te ondergaan.
Waarnemingen vanuit een vliegtuig
Het is niet de eerste keer dat ik waarnemingen vanuit een vliegtuig koppel aan onderzeese tonelen. Zoekend naar woorden voor wat ik zie, gebeurt het nu weer. Na een bewogen afscheid onder koormuziek, wijwater, kruis en gebed zitten de ruimtevaarders als sardientjes schouder aan schouder gespannen in hun stoelen tijdens de lancering. Buiten schiet een vurige anemoon door de gitzwarte ruimte. Als het ruimteschip door de atmosfeer barst gaat een stevige siddering door hun raket. Het herinnert mij aan de turbulentie van een vliegtuig dat over de evenaar vliegt. Nu vormt zich buiten – tegen die pikzwarte achtergrond van een oneindige ruimte – langzaam een lange staart van een kwal. De eerste twee spanningsmomenten van de tocht zijn doorstaan. De reis om de aarde kan beginnen. Iemand speelt met een knuffel – een girafje van zijn of haar kind thuis op moeder aarde. Ik krijg er kippenvel van.
Het ruimtevaartuig is veranderd in een insect met grote vleugels. Als een hommel die vast en zeker weet waarop hij afgaat, glijdt het rustig tegen ijle wolkenvelden. Een elektronische poot maakt foto’s van de aarde die is veranderd in een serie abstracte schilderijen. Wonderschoon! Woestijnen schuiven in oker voorbij. Ik herken na vele vluchten een zwart landmerk in het zand met vlieswolkjes eromheen. Wat zou dat zijn? Het zijn blijkbaar uitgewerkte vulkanen met lavavelden die zoveel turbulentie veroorzaken. Twee delta’s ontvouwen zich – een kleinere als een stuk nat groen zeewier; een grotere met een lange staart bij stadsverlichting. Zou dat de Nijldelta zijn? Onweer en stadsverlichting zijn ’s nachts makkelijk van elkaar te onderscheiden.
De bliksemstralen slaan witblauw tussen de wolken naar beneden op steden met clusters gele stipjes. Drie massieve orkanen met dikke wolkenvelden en elk een priemend oog vullen het beeldscherm. Ze jagen angst aan. Geen wonder dat miljoenen mensen hun gebieden moeten ontruimen voor een orkaan op komst. Uit de ruimte ziet elke orkaan eruit als een hagelwit Armageddon. De oplettende kijker krijgt heel subtiel links onder op het scherm enkele handreikingen van Kuipers om wat zichtbaar wordt beter te plaatsen: Orkanen en wolkenvelden; Ondergaande maan in de atmosfeer; Van dag naar nacht; Venus, maan en zonsopkomst.
Niet iedereen houdt van Vangelis
Terugdenkend aan het geheel van ‘Beyond’ zijn er vijf belangrijke momenten op een ruimtevlucht: de lancering, het verlaten van de atmosfeer, het koppelen en loskoppelen van ruimtestation ISS en het landen van de capsule in zee. Elk moment gaat gepaard met bijpassende muziek van die Griekse componist Vangelis. De soundtrack is door hem gecomponeerd na een gesprek met Kuipers vanuit de ruimte. Zo ontstond hun vriendschap. Samen worden ze onderdeel van iets groters – de kosmos. Daarin werden de grenzeloosheid van de beelden gekoppeld aan sferische muziek. De vorige filmmuziek van Vangelis bij ‘Chariots of Fire’ en ‘Blade Runner’ in de jaren tachtig droeg iets uit van heldhaftige jongensdromen. De muziek van ‘1492: Conguest of Paradise’ (2020) straalt onmetelijkheid uit. Dat is het soort muziek waarvoor Kuipers van jongs af gevoelig was. Maar niet iedereen houdt van Vangelis. De woorden kitsch en cliché drongen zich ongevraagd aan me op en verstoorden mijn broze bewondering.
Filmstills uit Beyond, Ode to the Earth, aangevuld met enkele foto-opnames van Kuipers vanuit het ISS.
Kitsch wordt verafschuwd in film en kunst, maar inmiddels is het acceptabel om te zeggen dat clichés waarheid bevatten. Clichés zijn salonfähig geworden, zou je kunnen zeggen. Aansluitend daarop: is deze film kitsch? Kitsch door de soundtracks ondanks de waarachtigheid van de beelden? Of is de goegemeente ook zover om ‘Beyond’ volledig als waarheid te accepteren juist dankzij de toevoeging van Vangelis’ synthesizermuziek. Wie durft het te zeggen?
Alles in de ruimte versnelt
Kuipers ging moedig door met deze muziekkeuze die hij de ‘soundtrack van zijn leven’ noemt. Ook dj Armin van Buuren weet als diskjockey zijn eigen gang te gaan. Hij weet wat een trance-oproepende ervaring elektronische muziek heeft. Hij produceerde speciaal voor ‘Beyond’ een remix van Vangelis’ track ‘Pulstar’ uit 1976. De verandering in muziekstijl is heel duidelijk te horen. Alles in de ruimte versnelt. De sterren vallen in dunne streepjes. De aarde wordt de bodem van een carrousel die al sneller draait. De vleugels van het ‘hommeltuig’ vliegen als losgeschoten klapwieken voorbij.
Na de ontkoppeling van ruimtestatie ISS remt het ‘insect’ af. De ruimtevaarders zijn weer als sardientjes ingepakt wanneer de capsule onder vier grote witte parachutes als in een droom naar de zee afdaalt. Vlak boven het water wordt het losgekoppeld. Vier abstracte klaprozen bovenop de parachutes vouwen verlept in elkaar. Missie geslaagd.
Een groots en meeslepende voorproefje op de première van ‘Beyond’ was al in de Amsterdamse Ziggo Dome te zien geweest. Op 4 oktober deelden vijftig astronauten hun ervaringen en avonturen in de ruimte. Zij gaven hun visies op onze kwetsbare planeet en vertelden hun dromen voor de toekomst. Nu kunnen we in Noord-Brabant in de filmtheaters Cinecitta, Verkadefabriek, Chassé, Natlab en De Cacaofabriek genieten van deze debuutfilm van de letterlijk en figuurlijk bevlogen ruimtevaarder André Kuipers.
Bekijk de trailer van ‘Beyond’
© Brabant Cultureel 2024