Enerzijds een nieuwe staatsman die probeert de orde te herstellen met een strenge wet. Op overtreding staat de doodstraf. Anderzijds een jonge vrouw, nota bene zijn nicht, die zich niet wil neerleggen bij de onmenselijke consequenties van dat bevel. Kwetsbare macht tegenover onverschrokken en redeloos verzet. Daar gaat het toneelstuk Antigone over. Het Nationale Theater maakt er een bejubelde voorstelling van.
door Arnold Verplancke • Scènefotografie > Bart Grietens
De Griekse tragediedichter Sophocles (496-406 v.Chr.) schreef het theaterstuk Antigone meer dan vierhonderd jaar voor het begin van onze jaartelling. Het maakt deel uit van de zogenaamde Thebaanse sagen. Bekendste figuur daarin is koning Oedipous die zonder het te weten getrouwd blijkt met zijn echte moeder. Als hij dit ontdekt en tegelijk beseft dat hij daarvóór ook al zijn vader had gedood, steekt hij zijn ogen uit.
Wegrotten op het veld
Zijn twee zonen strijden vervolgens om de troon en doden elkaar, de een als verdediger van Thebe, Eteokles, de ander als opstandige aanvaller. Als nieuwe koning bepaalt oom Kreon dat Eteokles met alle eer begraven wordt, maar dat het lijk van zijn broer Polyneikes niet mag worden verzorgd en begraven, maar moet wegrotten op het veld. Als afschrikwekkend voorbeeld.
Antigone pikt dat niet. Zij is een zus van deze broers. Tegen de uitdrukkelijke regels van de nieuwe machthebber in, trekt zij erop uit om – al is het maar symbolisch – aarde over het lijk van Polyneikes te strooien. Bij de Griekse dichter Sophocles drijven de eer, de traditie en de wil van de goden haar. De Franse schrijver Jean Anouilh (1910-1987), wiens bewerking uit 1942 de basis vormt voor deze versie van Het Nationale Theater, laat Antigone handelen uit puur verzet tegen het amorele pragmatisme van de nieuwe machthebber.
Kreon probeert haar nog uit te leggen dat het hem er niet om gaat dat de ene broer beter of slechter was dan de andere. Hij moet zijn rug recht houden voor het volk, een voorbeeld stellen en heersen. Regels zijn regels. Ethiek heeft hier niets mee te maken. Antigone laat zich niet door hem overhalen en volhardt in haar koppige verzet. Het is ook een botsing tussen generaties. Zij accepteert het dreigende doodvonnis. Hij kan evenmin terug en voelt zich klem gezet door zijn nicht, die bovendien de verloofde van zijn zoon is.
De acteurs floreren
De voorstelling in de regie van Nina Spijkers is dit weekend in première gegaan. Ik kon er door omstandigheden niet bij zijn, maar ik lees dat mijn collega’s de productie hogelijk prijzen, zowel de regie als het spel van alle medewerkers. Dat geldt in het bijzonder voor Yela de Koning als Antigone en Mark Rietman als Kreon. Yela de Koning verraste vorig jaar al met de hoofdrol in Coriolanus van Shakespeare. Maar ook alle andere acteurs floreren in deze voorstelling. Bovendien maakt Het Nationale Theater opnieuw gebruik van muziek om de emoties te accentueren. George Dhauw componeerde die.
Laatst raakte ik trouwens verzeild in een nutteloze discussie met mensen die afgeven op vernieuwingen in opera en toneel. ‘Waarom spelen ze het stuk niet zoals het hoort, zoals de schrijver het heeft bedoeld’, is dan zo’n kreet. Ik moest er aan denken toen ik nadacht over deze nieuwe versie van Antigone. Zouden ze dan terug willen naar de oorspronkelijke opzet van Sophocles met een koor van vijftien Thebaanse grijsaards en een koorleider om de voorgeschiedenis te declameren en commentaar te geven op de handeling op het toneel? Nee waarschijnlijk hebben ze een ideaalbeeld gemaakt van voorstellingen ‘vroeger’, pakweg een halve eeuw geleden. Die er in de vervaagde herinnering gemakkelijker uitzagen.
Om het geheugen op te frissen, heb ik een foto opgeduikeld van Antigone gespeeld in dezelfde Koninklijke Schouwburg als waar nu de première weer was. Toen, in 1959, speelde de Haagse Comedie Antigone met de terecht bewonderde actrice Elisabeth Andersen in de hoofdrol. Rechts van haar Gijsbert Tersteeg, ongetwijfeld als Kreon. Statisch museumtoneel dat nu alleen nog de lachlust zou wekken.
Antigone van Het Nationale Theater is te zien op 16 oktober 2024 in Tilburg, 29 oktober in Nijmegen, 1 november in Venlo, 6 november in Eindhoven, 9 november in Breda en 21 november in ’s-Hertogenbosch.
Lees meer over toneel op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024