Het zag er aanvankelijk naar uit dat er dit jaar geen Lustwarande, met als titel Arbos, zou plaatsvinden. Sterker nog, het leek het einde van deze expositie in de openlucht. Oorzaak: gedoe over subsidie. Te elfder ure is het onheil afgewend. Het lijkt erop dat die onzekerheid zijn sporen heeft nagelaten, de editie 2024 staat in de schaduw van voorgaande jaren.
door Emmanuel Naaijkens • fotografie > Hans Lodewijkx
In 1971 was het park Sonsbeek in Arnhem het decor voor de spraakmakende expositie ‘Sonsbeek buiten de perken’. Het publiek kreeg een mix voorgeschoteld van voor die tijd ongewone vormen van minimal art, conceptuele kunst en land art. Tot dan toe was kunst in de openbare ruimte vooral traditioneel van karakter. Maar curator Wim Beeren, in die jaren net als Rudi Fuchs een van de kunstpausen, gooide de knuppel flink in het hoenderhok met een keuze voor sculpturen die een belichaming waren van een nieuwe wind in de kunsten.
Een van de publiekstrekkers was een elf meter hoge metseltroffel, met zijn punt in het gras geplaatst. Zo maakte Claes Oldenburg kunst van het alledaagse. We bezochten in die tijd met een groepje middelbare scholieren die openluchtexpositie en onze mond viel open van verbazing. ‘Sterft gij oude vormen en gedachten’ (citaat uit de Internationale) leek hier wel het parool.
Kunst maken met een stapel pakken Brillo
Het was eenzelfde gevoel van sensatie dat ons twee jaar eerder bekroop tijdens een bezoek aan de expositie van Andy Warhol in het Van Abbemuseum in Eindhoven. Dat je met een stapel pakken Brillo kunst kon maken, was ronduit sensationeel. Maar die opwinding manifesteerde zich binnen de beslotenheid van een museum. ‘Sonsbeek buiten de perken’ confronteerde het grote publiek de moderne tijd.
Oud-Eindhovenaar Lambert Tegenbosch, destijds gezaghebbend kunstcriticus van de Volkskrant, vond ‘Sonsbeek’ een regelrechte aanfluiting. Het getoonde werk deed hem niets, hij werd er niet koud of warm van. Desalniettemin was het evenement een mijlpaal. Vandaag de dag zijn dit soort objecten in het straatbeeld veelvuldig te zien. Denk maar eens aan de Flying Pins (kegels) van Claes Oldenburg en Coosje van Bruggen in Eindhoven. Of aan de Box van Jeroen Henneman in Breda, een buitenmaatse doos in roestvrij staal.
Exposities of manifestaties van hedendaagse kunst in de openlucht hebben ook hier wortel geschoten. Bijvoorbeeld de tweejaarlijkse 3h3 bienale in Oosterhout en LandArtBrabant in de Kempen. Sinds 2000 is het weldadige groen van de Oude Warande in Tilburg de ‘habitat’ van Lustwarande. Het achttiende-eeuwse sterrenbos is dit jaar voor de veertiende keer het platform voor hedendaagse sculptuur waar internationaal toonaangevende kunstenaars hun creaties presenteren tussen het lover.
‘Arbos’ haakt in op trend in de samenleving
De organisatie van Lustwarande heeft dit jaar gekozen voor een thema dat heel dicht aansluit bij het karakter van de omgeving, namelijk ‘Arbos’, Latijn voor boom. Hout is het materiaal waar de tien uitgekozen kunstenaars mee aan de slag zijn geweest. Met dit thema haakt Lustwarande in op een onmiskenbare trend in de samenleving, namelijk de toepassing van hout in design en in de bouw. Misschien wel het meest zichtbaar in de opmars van houtskeletbouw.
In de professionele beeldende kunst was het werken met hout als oermateriaal om kunst te scheppen de afgelopen decennia een ondergeschoven kindje, maar het lijkt nu aan een herwaardering toe te zijn. In Lustwarande zijn daar tien voorbeelden van te zien. Overigens waren in eerdere edities van deze expositie ook al incidenteel objecten te zien gebaseerd op hout, zoals in 2015 de liggende olifant van Kevin van Braak.
Elke kunstenaar geeft aan het thema uiteraard eigen invulling, maar het moet gezegd, de een is daar beter in geslaagd dan de ander. Drie werken springen er wat mij betreft uit. Maria Roosen is echt als een beeldhouwer aan de slag gegaan. Zij bewerkte met haar beitels een eeuwenoude boomstronk tot een creatie die ze de ‘Drie Gratiën’ noemt.
Maar in plaats van beminnelijke vrouwen zien we drie fallussen. Een lichaamsdeel dat vaker voorkomt in het werk van Roosen. Zij is gefascineerd door onderwerpen als vruchtbaarheid, lichamelijkheid, vergankelijkheid en emoties die daarbij horen. Langs de openbare weg zouden Roosens interpretatie van de Drie Gratiën passanten waarschijnlijk shockeren, maar in het bos zijn ze, provocerend en al, op hun natuurlijke plek. Want evengoed kun je er reuze grote stinkzwammen (Phallus impudicus) in zien.
Een ware ontdekkingstocht
Van een heel andere orde is de creatie van Gerbrand Burger. Van zijn hand is een installatie, opgebouwd met allerlei houten restmaterialen die een tweede leven krijgen. Zijn ‘Momentary Constellation in Becoming’ is voor de bezoeker van ‘Arbos’ een heuse ontdekkingstocht. Burger werkt op het snijvlak van design, kunst en architectuur en doet dat met veel ambachtelijkheid. In zijn sculptuur zijn verschillende stijlen vernuftig met elkaar verknoopt. Ook zijn er subtiel ontwerpen van beroemde kunstenaars in het bouwsel verwerkt, zoals een stoel van de Amerikaanse kunstenaar Donald Judd.
Een andere bijdrage aan de expositie die mij aansprak, is van de Duitse Gesine Grundmann. Haar werk sluit uit bij wat een halve eeuw geleden in Sonsbeek was te zien: een artistieke kijk op alledaagse dingen. Uit twee boomstammen maakte zij evenzovele kettingen van een reuzeformaat. Het is een knap staaltje ambachtelijkheid van Grundmann. Als toeschouwer zoek je tevergeefs naar de naden van de afzonderlijke delen. De kettingen zijn uit één stuk gehouwen. Het idee van de ketting symboliseert de verbondenheid van de mens met de natuur, maar tegelijkertijd heeft het werk door de enorme grootte een vervreemdend effect.
Voorbereiding zal niet optimaal zijn geweest
Deze editie van Lustwarande is in mijn beleving minder boeiend dan voorgaande jaren. Dat kan natuurlijk te maken hebben met de precaire financiële situatie. Enkele maanden geleden hing het voortbestaan nog aan een zijden draadje. De voorbereiding van de expositie zal door die onzekerheid niet optimaal zijn geweest.
Wat ook een rol kan spelen, is het thema ‘Arbos’. In voorgaande jaren vielen de kunstwerken meer op doordat ze soms zo contrasteerden met de groene omgeving. Maar wat dit thema teweeg heeft gebracht, is dat je als bezoeker anders naar het bos gaat kijken. Want als je in de Oude Warande goed om je heen kijkt, zie je heel veel kunst. Voortgebracht door de natuur zelf, of door mensenhanden. Kinderen bijvoorbeeld die hutten hebben gebouwd met takken uit het bos. En kijk eens goed naar de wonderlijke kringen op de huid van majestueuze beuken langs de lange lanen.
Tot slot nog twee kanttekeningen. Voor de volgende vier jaar krijgt Lustwarande subsidie van de gemeente Tilburg en de provincie Noord-Brabant. Een aanvraag bij het landelijke Mondriaanfonds is echter afgewezen. Nu hangt de toekomst van Lustwarande daar kennelijk niet vanaf. Maar het onderliggende negatieve advies, voor wat het waard is, geeft wel reden tot denken. De adviescommissie was nogal kritisch op het artistieke beleid. Samenvattend, te weinig vernieuwing, te weinig aansluiting bij ontwikkelingen in de maatschappij.
Stokje overdragen
Volgend jaar bestaat Lustwarande 25 jaar. Chris Driessen is vanaf het begin de drijvende kracht van het initiatief. Hij heeft zonder meer grote verdiensten voor Lustwarande, maar het is nooit goed als iemand zo lang zijn stempel drukt op zo’n gebeuren. Het is niet persoonlijk bedoeld, maar het jubileum zou een goed moment zijn om het stokje van directeur/curator over te dragen.
Een tweede opmerking. De sculpturen van ‘Arbos’ staan nogal verspreid in de Oude Warande en vallen daardoor niet altijd op. Zelfs aan de hand van de plattegrond is het soms flink puzzelen. Zou een concentratie van de sculpturen in een deel van het bosgebied de aanwezigheid ervan niet kunnen vergroten? Wat ook een gemis is, is dat er nergens een korte beschrijving bij de beelden staat, van de kunstenaar en van de creatie. Met zulke informatie steekt ook de toevallige wandelaar – de Oude Warande is openbaar gebied – er nog iets van op.
Lustwarande 2024: ARBOS, tot en met zondag 6 oktober 2024 in de Oude Warande, Tilburg.
Deelnemende kunstenaars: Gerbrand Burger (NL), Gesine Grundmann (DE), Roman Gysin (CH), Abul Hisham (IN), Milda Lembertaitė (LT/UK), Bart Lunenburg (NL), Henrique Oliveira (BR), Maria Roosen (NL), Elmo Vermijs (NL), Tatiana Wolska (PL).
Foto voorpagina: Milda Lembertaitė > detail Peace & Dignity
Meer over Lustwarande op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024