Jo Brunenberg verzamelt al meer dan veertig jaar foto’s van het mannelijk naakt. Bij Pennings Foundation in Eindhoven is een selectie te zien van ruim tachtig originele foto’s en fotosequenties die een tijdperk bestrijken van eind negentiende eeuw tot heden. Een buitenkans, want doorgaans blijven de meeste foto’s zuurvrij bewaard in ladekasten. Reden voor een beschouwing gevolgd door een interview.
door Joep Eijkens
Als het gaat om het verzamelen van naaktfotografie richten de meeste mannen zich op het vrouwelijk naakt. Maar er zijn ook verzamelaars die voor het mannelijk naakt kiezen. Graficus en fotograaf Jo Brunenberg is één van hen. Bij Pennings Foundation in Eindhoven is een selectie uit zijn collectie te zien onder de titel ‘The (un)fortunate man’. De expositie omvat drieëntachtig originele foto’s en fotosequenties die een tijdperk bestrijken van eind negentiende eeuw tot nu, van kooldruk tot digitale print. Om enkele bekende fotografen te noemen: Baron Wilhelm von Gloeden (1856-1931), Joel-Peter Witkin (1939, VS), Erwin Olaf (1959-2023) Peter Hujar (1934-1987) en Bettina Rheims (1952, Frankrijk).
Met een kleine aanpassing is de expositietitel ontleend aan een van de tentoongestelde foto’s. Die is gemaakt door Duane Michals (1932, VS), een fotograaf die vooral bekend is van intrigerende beeldverhalen waarin fotografie en handgeschreven tekst worden gecombineerd. Zo ook bij de foto, getiteld ‘The unfortunate man’. We zien een naakte jongeman op de rug die schoenen draagt over zijn handen. Eronder een tekst die aldus begint: The unfortunate man could not touch the one he loved. It had been declared illegal by the law. En die eindigt met: It never occurred to him to break the law.
Zowel letterlijk als figuurlijk verkocht
Jo Brunenberg (Stramproy 1949) had al een verzameling camera’s en originele foto’s uit de negentiende eeuw toen hij in 1982 op een fotograficabeurs in Keulen oog in oog kwam te staan met een foto van twee jongemannen, de ene naakt, de andere halfnaakt. Het ging om een albuminedruk, rond 1900 gemaakt door Wilhelm von Gloeden, een fotograaf die vooral bekend is geworden door zijn homo-erotische werk. De verzamelaar was zowel letterlijk als figuurlijk verkocht. De foto betekende het begin van een gepassioneerde jacht op ander werk waarin het mannelijk naakt centraal staat.
Brunenberg hoort niet tot de verzamelaars die zich uitsluitend richten op grote namen uit de geschiedenis van de fotografie. Ook minder bekende of ronduit onbekende fotografen komen voor in zijn collectie, gewoon omdat hij uitgaat van de kwaliteit en het interessante of de aantrekkingskracht van het werk. Wie het ook heeft gemaakt.
Vijfenveertig jaar lang heeft Brunenberg in diverse functies, met name als graficus, zijn kost verdiend bij de ooit internationaal befaamde, maar helaas ter ziele gegaan drukkerij Smeets in zijn woonplaats Weert. Voor zijn werk zat hij regelmatig in het buitenland. Daar kocht hij foto’s, zowel op beurzen en in galeries als bij de fotografen zelf. Soms werd er onderling geruild. Met diverse fotografen raakte hij ook bevriend en met sommige werkte hij zelfs samen. Dat laatste gebeurde onder meer met de New Yorkse fotograaf Arthur Tress (1940) die ooit ongevraagd een foto publiceerde waarvoor Brunenberg naakt had geposeerd. Met de bevriende fotograaf Ton Huijbers (1949) maakte hij onder meer een boek en een korte film over hun beider vriend en collega Pierre Segers na diens overlijden.
Eigenlijk wil ik het antwoord niet weten
Kunsthistoricus Pim Hoff stelde de mooi opgebouwde tentoonstelling samen en schreef ook de inleiding voor een boekje dat in een oplage van honderdvijftig exemplaren verscheen. Er staan negentien foto’s in die vergezeld gaan van een korte toelichtende tekst van de hand van Brunenberg zelf. Die teksten bevatten met name gegevens over de fotograaf in kwestie. Het is jammer dat de verzamelaar maar af en toe aangeeft waarom hij juist deze ene foto koos voor zijn collectie, wat de betreffende foto voor hem persoonlijk betekent. De enige echte uitzondering daarop is het stukje over een foto van Yevgeny Mokhorev (1967, Rusland). Daar staan een man, een jongen en een vrouw op. Alleen de man is gekleed en de foto roept bij Brunenberg diverse vragen op. ‘Eigenlijk wil ik het antwoord niet weten’, schrijft hij. ‘Zolang deze raadsels blijven bestaan, zal de foto me blijven fascineren.’ Het boekje is overigens bij Pennings te koop ‘voor enkele euro’s, dus onder kostprijs, om het toegankelijk te houden’, zo meldt de verzamelaar desgevraagd.
‘The (un)fortunate man’. Een selectie uit de fotocollectie mannelijk naakt van Jo Brunenberg, tot en met 24 augustus 2024 bij Pennings Foundation, Eindhoven.
Een interview met Jo Brunenberg via e-mail
Hoeveel foto’s van mannelijk naakt telt uw collectie?
De verzameling omvat ongeveer vierhonderd foto’s van ruim tweehonderd fotografen.
De foto’s verschillen uiteraard van elkaar maar kunt u toch een soort verdeling maken in verschillende hoofdcategorieën?
De verzameling omvat de periode van de fotografie van eind negentiende eeuw tot heden en is heel divers qua stijlen, fotografische technieken en benadering van het onderwerp, Ik maakte ooit een indeling naar een aantal verschillende thema’s zoals: Identiteit, Jeugd en spel, Beweging, Theater en droom, Wellust en verlangen, et cetera.
Van welke fotografen zou u nog graag werk willen hebben?
Ik kijk niet zozeer naar de naam of faam van de fotograaf, maar naar de kracht van het beeld zelf. Een foto moet me langere tijd echt blijven aanspreken. Rineke Dijkstra ontbreekt helaas in mijn verzameling en van David Hockney zou ik ook wel graag een foto in de verzameling willen zien…
Uit uw collectie is voor deze expositie een selectie gemaakt door kunsthistoricus Pim Hoff. Waarom niet door uzelf?
Het leek me goed en spannend om iemand anders, los van mijn eigen voorkeuren, de selectie te laten maken. Pim Hoff is een jonge enthousiaste curator met een frisse blik op fotografie en met gevoel en affiniteit voor het thema van mijn verzameling. Maar zo’n selectie maak je uiteindelijk toch ook wel weer samen.
Hoe groot schat u het aantal fotografieverzamelaars van mannelijk naakt in Nederland? En internationaal?
Ik ken er slechts enkele in Nederland en daarbuiten, maar kan moeilijk inschatten hoe veel er zijn. Het lijkt me geen groot aantal.
Wat doet u met uw verzameling? Zit alles in mappen? Hebt u uw huis ermee vol gehangen?
De foto’s zijn gearchiveerd in zuurvrije passe-partouts in ladekasten en een klein aantal hangt aan de wanden in ons huis. Regelmatig maken we voor vrienden en bekenden een kleine expositie van nieuwe aanwinsten in mijn atelier.
Toen u in de jaren tachtig mannelijk naakt begon te verzamelen waren de prijzen veel lager dan nu, zeker wat de grote namen betreft. Hoe sterk zijn de prijzen gestegen?
In de jaren tachtig kon ik foto’s vaak nog rechtstreeks bij de fotograaf kopen en soms ook ruilen met eigen werk. Contacten leggen met fotografen verliep toen vooral nog via briefverkeer, wat het extra interessant en spannend maakte. In de huidige tijd met e-mail correspondentie en galeries die fotografen vertegenwoordigen is het soms zakelijker geworden en zeker ook veel kostbaarder.
Blijft u aankopen?
De laatste tijd heb ik inderdaad nog foto’s gekocht. Bijvoorbeeld van fotografen uit Engeland, Oekraïne en Japan. Ik word wel steeds kritischer, want er wordt in mijn ogen ook veel ondermaats werk aangeboden.
Wat voor foto’s maakte u voordat u zelf begon met mannelijk naakt?
Voordat ik zelf in de jaren tachtig mannelijk naakt ging fotograferen, lag de nadruk op natuur en landschap.
Hebt u al eens gedacht aan een bestemming van uw collectie als u er niet meer bent? Wat zou ideaal zijn wat u betreft?
Ik ben nu in een levensfase dat ik daar inderdaad over nadenk. Een eerste gesprek daarover had ik onlangs bij een museum in Frankrijk waar grote interesse is voor de verzameling. Maar misschien zou het beter zijn als die in Nederland een geschikt onderkomen vindt.
De titel van de expositie is ontleend aan de titel van een foto van Duane Michals. Waarom hebt u daarvoor gekozen?
Met die krachtige foto van Michals met zijn handgeschreven tekst erbij kon ik me zelf indertijd volledig identificeren na mijn eigen ‘coming out’. Ik denk dat die tekst in tal van landen voor veel homoseksuele jongeren nog steeds actueel is.
En waarom is de oorspronkelijke titel ‘The unfortunate man’ aangepast door ‘un’ tussen haakjes te plaatsen?
Dat is iets persoonlijks: Omdat het me gelukt is om zelf die omslag in mijn leven te maken.
Lees meer over fotografie op Brabant Cultureel
Aardige foto’s maar toch mis ik voor een deel de essentie van het man zijn welles waar in ruste maar toch.
Ik ben naturist en vindt dat toch natuurlijker dan wat ik hier zie en heb zelf ook matertaal er bij waar het wel te zien is hangend.