Museum Jan Heestershuis in Schijndel is gehuisvest in de voormalige woning van kunstenaar en verzamelaar Jan Heesters (1893-1982). Door tijdelijk exposities en telkens andere kunstwerken te tonen in samenhang met werken uit de collectie, is het voor bezoekers interessant regelmatig terug te keren. Voor ‘Transcendente Landschappen’ mocht Cecilia Vissers als gastcurator aan de slag.
door Irma van Bommel
Cecilia Vissers (1964) is beeldend kunstenaar, afkomstig uit het aan Schijndel grenzende Sint-Oedenrode. Zij maakt objecten van metaal voor aan de wand. En ze toont zwartwit foto’s van landschappen die haar tot inspiratie dienden. Haar abstracte werken ogen niet direct als landschappen en dat geldt ook voor de andere kunstenaars die zij koos voor de groepsexpositie. Alle deelnemers hebben de natuur teruggebracht tot abstracte vormen, waarin de beschouwer weer van alles kan zien.
Een typering of een markante uitspraak
In de aangebouwde expositieruimte, het paviljoen, kunnen bezoekers eerst kennis maken met de deelnemers, in woord en in beeld, met naast het werk een typering of een markante uitspraak. Die van Cecilia Vissers is poëtisch: ‘Mijn favoriete landschap is de plek waar de oceaan en de hemel elkaar ontmoeten.’ Die van de Franse kunstenaar Sylvain Levier (1975) is verontrustend: ‘De menselijke wereld is op zijn retour, voor de natuur geldt juist het tegenovergestelde.’
Toch zijn het vooral de combinaties die gemaakt zijn met de oudere werken uit de collectie van het museum die deze tentoonstelling interessant maken. En dan blijkt weer hoe belangrijk het is een tentoonstelling vorm te geven. Dat is een vak apart. Vissers kreeg daarbij hulp van Guus Koenraads, een van de exposanten. De combinaties zijn de ene keer gemaakt op inhoud, de andere keer op vorm of zijn associatief tot stand gekomen. Die combinaties beginnen al in het paviljoen met een paar kleine, ruige schilderijen van Ralph Roelse (1984) van recente datum. Daarbij is een schets gekozen van Jan Wiegers (1893-1959) uit 1958, ook ruig, maar heel herkenbaar als landschap.
Een overeenkomst op vorm
In de doorgang richting woonhuis hangt een reliëf van Guus Koenraads (1949) waarvan de verticale accenten corresponderen met de boomstammen in het schilderij uit 1982 van Kees Bol (1916-2009). Een overeenkomst op vorm. In de zogenaamde Goeikamer is een groot werk van Ralph Roelse gecombineerd met een schilderijtje van Walter Vaes (1882-1958) met als titel ‘Steenfabriek’. Hier is sprake van combinatie op inhoudelijke gronden, want Roelse zegt zich voor zijn werk te laten inspireren door industriële landschappen.
In de oorspronkelijke hal van de woning hangt een mooie associatieve combinatie. Een wat ouder werk van Koenraads uit 2004 hangt hier naast een ‘Boerenleven’ uit 1935 van Jan Heesters en een klein werk van Leon Adriaans (1944-2004), ‘Nabeeld van de zon’ uit 1989. Juist door nieuwe combinaties te maken ga je beter kijken, zowel naar de hedendaagse kunst als naar de oudere werken. En deze oudere werken leer je opnieuw waarderen. Met zijn grove schildertoets was Heesters best modern voor zijn tijd. Hij was in 1944 de leermeester van Kees Bol die vervolgens naar de kunstacademie ging. Bol zou in de jaren vijftig tot zeventig als docent aan de Academie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven zijn stempel drukken op het moderne schilderonderwijs daar.
Een Britse militair die Nederland kwam bevrijden
In de kamer en suite valt mijn oog op een schrijftafeltje met een brief. Die brief is gedateerd 18 april 1945 en de afzender blijkt Leslie Dowson, een Britse militair die Nederland kwam bevrijden. In de brief verwijst hij naar een portret (met pijp) dat Jan Heesters van hem gemaakt zou hebben. En hij doet de groeten aan de schilder Kees Bol die hij bij Heesters ontmoet had. Dat maakt nieuwsgierig. Via internet is een krantenartikel in The Star van 6 juni 2019 te vinden over deze Leslie Dowson (overleden in 2003 op 88-jarige leeftijd) die schetsen had gemaakt van de invasie van Normandië op 6 juni 1944, D-Day. Wat hem overkomen is en hoe hij is teruggekomen in Engeland kan hij niet vertellen, schrijft hij in de brief.
In 1946 terug in de burgermaatschappij
Genoemd artikel in The Star bericht dat hij in 1944 terugkeerde naar Engeland om te trainen voor de invasie van Japan. Dat plan was niet meer nodig omdat Japan na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki begin augustus 1945 capituleerde. In plaats van naar Japan moest Dowson Duitse gevangenen bewaken. Begin 1946 kon hij pas als burger terugkeren in de maatschappij.
Zomaar onverwachts een stukje geschiedenis naar aanleiding van een brief. Toen ik mij omdraaide zag ik boven een plank met oude boeken van bekende streekromanschrijvers een klein en kleurrijk werk van Koenraads aan de wand hangen. De horizontale geleding van het werk correspondeert wonderwel met een stapel horizontaal gelegde boeken. Prachtig!
‘Transcendente Landschappen. Een samensmelting van erfgoed en hedendaagse kunst’, tot en met 25 augustus 2024 in het Jan Heestershuis te Schijndel. Exposanten zijn: Guus Koenraads, James William Murray, Sylvain Levier, Ralph Roelse, Cecilia Vissers en Sjef Voets.
Transcendente Landschappen | Museum/nl
Meer over het Jan Heestershuis op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024