Amy Winehouse blijft boeien. Na de documentairefilm ‘Amy’ (2015) is er nu een biografische speelfilm ‘Back to Black’. Beide verschillen sterk van elkaar, net zoals in de werkelijkheid de rollen van de oma en de vader van Winehouse tegenover elkaar stonden. De manier waarop de nieuwe film op verschillende plaatsen wordt ontvangen, vraagt om een vergelijking. Hoe het werkelijk was, blijft een raadsel.
door Carina van der Walt
Oorspronkelijk is ‘Back to Black’ de titel van het uiterst succesvolle album dat Amy Winehouse uitbracht in 2006. Die titel laat zich vrij vertalen als ‘terug naar de duisternis’. Nu is er met dezelfde titel aan biografische speelfilm – een ‘biopic’ – over Winehouse. Toen deze op 18 april 2024 wereldwijd uitkwam, bevond ik mij voor familiebezoek in Kaapstad. Ik herinnerde mij de heftigheid van ‘Amy’, de documentaire die ik in 2015 in Tilburg zag. In Kaapstad kreeg ik de volgende ochtend een eerste recensie van ‘Back to Black’ in de Zuid-Afrikaanse krant de Mail & Guardian onder ogen. Dat riep de vraag op hoe de ontvangst van deze speelfilm in de Zuid-Afrikaanse pers kan worden vergeleken met die in Nederland? De recensie liet mij achter met een zoete smaak. Wat het precies was, kon ik niet achterhalen. Daarvoor moest ik naar de film, in Tilburg.
Opnieuw naar de muziek van Winehouse luisteren
Natuurlijk was ik benieuwd of ‘Back to Black’ negen jaar na ‘Amy’ nog iets geloofwaardigs kan toevoegen aan wat ik al van Winehouse wist. Die briljante documentaire van Asif Kapadia traceerde genadeloos Amy’s persoonlijke en professionele neergang. Ik was verbijsterd en verliet destijds de filmzaal met een bittere smaak in mijn mond. Zou regisseur Sam Taylor-Johnson in ‘Back to Black’ zachter omgaan met de akelige werkelijkheden van Winehouse? De inleiding en slotwoorden van recensent Charles Leonard in de Mail & Guardian lieten mij zoiets vermoeden: ‘Kijk naar de biopic “Back to Black” en achteraf wil je opnieuw naar de muziek van deze zangeres luisteren.’ Leonard beschrijft ook hoe Taylor-Johnson haar film invult: ‘teder, misschien naïef, maar met compassie’. Hij komt tot deze conclusie na genadeloze recensies in twee Britse kranten. The Guardian schreef: ‘Oppervlakkig’ en ‘het laatste onrecht dat Winehouse is aangedaan’; en The Independent: ‘Anders dan het oeuvre van Winehouse is de film niet waard serieus genomen te worden.’
Wat in ‘Amy’ niet duidelijk werd, is de hechte relatie die Winehouse had met haar oma. In ‘Back to Black’ vertolkt Lesley Manville de rol van Cynthia Winehouse. Zij is een sympathieke oma die gek is op jazzmuziek. Dat gaat over op haar kleindochter, uitstekend gespeeld door Marisa Abela. Winehouse deelt veel van haar geheimen met haar oma – haar uitgaansleven, vriendjes en drankgebruik. Over haar verliefdheid op Blake Fielder-Civil (gespeeld door Jack O’Connell) zegt oma: ‘Je valt altijd op de verkeerde jongens.’ Als Blake in de gevangenis belandt, moet Winehouse gewoon doorgaan met optreden. Ze is gedemotiveerd en zichtbaar verloren. Om haar op te vrolijken bedenkt haar oma in ‘Back to Black’ een suikerspinkapsel zoals in de Sixties. Dat werd iconisch voor Amy’s imago. Familie is altijd belangrijk, al gaat het maar om een enkeling.
Oma wordt ziek. Longkanker. De suggestie dat zij een zware roker was, wordt in de film gecompenseerd met iets lichts, een scene van hun picknick in het park. Oma vertelt dan van de diagnose en ze moedigt haar kleindochter aan om toch naar New York te gaan, ondanks haar eigen ziekte. Winehouse moet voor haar in de beroemde Birdland Club een eerbetoon brengen de saxofonist Charlie Parker, maar, waarschuwt oma: ‘De lijkschouwer die Parkers lichaam onderzocht toen hij op vierendertigjarige leeftijd overleed, dacht dat de jazzmuzikant zestig was na twee decennia verslaving aan heroïne.’ Oma was wijs. Meer kon ze niet doen.
De trotse papa strookt niet met de werkelijkheid
Ook Mitch Winehouse (gespeeld door Eddie Marsan) kan als vader in de film van Taylor-Johnson niet meer doen. Een vader wiens goedkeuring Winehouse maar blijft zoeken; een vader die zoveel van zijn dochter houdt dat hij haar alles toestaat. In ‘Back tot Black’ is hij volgens recensent Coen van Zwol in NRC Handelsblad ‘een trotse papa zonder veel greep op de situatie’. Maar dat strookt niet met de werkelijkheid van zijn afwezigheid in het gezin, zijn overspel en zijn dubieuze rol als lid van haar managementteam zoals dat is weergegeven in de documentaire ‘Amy’. Winehouse wilde ook helemaal niet afkicken. Denk aan het iconische lied ‘Rehab’ met het refrein ‘no, no, no’.
In de film ‘Back to Black’ zegt Winehouse tegen haar vader dat ze clean wil worden en vergezelt hij haar tot aan het hek van de afkickkliniek. Dat is in deze film niet meer of minder dan een zoetsappige leugen rond de persoon van vader Mitch bij wie toch eigenbelang steeds voorop staat. Zelfs de zoete verleiding van Winehouse’s suikerspinkapsel verwordt op zijn aandrang tot zachte draadjes die tussen gehemelte en tong samenklonteren tot een misselijkmakende substantie. ‘Back to Black” is een stroperige speelfilm geworden, sussend maar vals.
Vlak na haar overlijden op 23 juli 2011 rechtvaardigt vader Mitch in 2012 zijn relatie met zijn dochter in zijn memoires Amy, My Daughter. Hoewel Winehouse niet een relatie van noemenswaardig belang had met haar moeder, schreef ook Janis Winehouse in 2012 Loving Amy. Beide memoires tellen ruim driehonderd pagina’s. Dat was nog voor de documentaire van Kapadia in 2015. ‘Amy’ is een film waarover vader Mitch zo boos zou zijn geworden dat hij dreigde de makers voor de rechter te slepen. Rick de Gier schreef op de site VPRO Cinema: ‘Hij heeft inmiddels aangekondigd het beeld recht te gaan trekken met een eigen film over zijn dochter.’ Een film die ‘geen daders zoekt, maar zaken toedekt’. Is dat nu de film ‘Back to Black’ van Sam Taylor-Johnson?
Het kapsel van suikerspin kon haar niet redden
De neergang van Amy Winehouse blijft ook bij Taylor-Johnson het grote verhaal. De feiten in zowel documentaire als speelfilm zijn dat Amy Winehouse een uitzonderlijke stem had en een charisma dat daarbij past, maar dat zij ook verslaafd was aan alcohol, antidepressiva en uiteindelijk heroïne. Ze verwondde zichzelf en boog als boulimialijder dubbel over toiletten. Oma’s kapsel van suikerspin kon haar uiteindelijk niet redden uit het web van liefdeloosheid, verslaving en tabloids, maar met de uitreiking van vijf Grammy’s stond zelfs Winehouse sprakeloos. Zij heeft alles bereikt wat zij kon.
Het is alsof de documentaire ‘Amy’ nooit is getoond in Zuid-Afrika, want de Zuid-Afrikaanse recensent verwijst er niet automatisch naar in zijn bespreking van de film ‘Back to Black’. In de Nederlandse pers, daarentegen, laat geen recensent de voorgeschiedenis van ‘Back to Black’ onbesproken. Hun blik wordt gekleurd door de feiten uit de documentaire ‘Amy’. Charles Leonard had waarschijnlijk niet hetzelfde vergelijksmateriaal. Daar staat dan tegenover dat hij put uit de Britse pers waaraan de Nederlandse recensenten dan weer geen aandacht besteden.
Als ik sterren zou mogen toekennen, ziet het er zo uit:
‘Back to Black’ **
‘Amy’ ****
Meer over film op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024