In maart 2023 werd op een veiling het schilderij ‘Kop van een vrouw’ van Vincent van Gogh verkocht voor 6,35 miljoen euro. Het schilderij dateert uit 1885 en is een portret van Gordina de Groot uit Nuenen die ook voorkomt op ‘De aardappeleters’. Het Noordbrabants Museum viste toen achter het net, maar de Engelse koper biedt het nu te koop aan voor 8,6 miljoen euro.
door Lauran Toorians
Het is alweer lang geleden dat ik in een artikel schreef: ‘kunsthandel is windhandel’. Het gaat om een paar planken of een doek met verf erop en de marktwaarde wordt door niets anders bepaald dan ‘wat de gek ervoor geeft’. Bij hedendaagse kunst kun je nog kijken naar de kosten van de gebruikte materialen en een redelijk uurloon voor de maker, maar bij oude kunst spelen ook die factoren geen enkele rol. Mode, een grote naam en een vlotte babbel bepalen de prijs waarmee de koper – zeker als het een privépersoon is – zijn imago oppoetst. Of zelfs dat niet wanneer de koop puur belegging is en het kunstwerk ergens in een kluis verdwijnt.
De marktwaarde wordt door niets anders bepaald
dan ‘wat de gek ervoor geeft’
Nu is na korte tijd voor de tweede keer het portret van Gordina de Groot door Vincent van Gogh te koop. De eerste keer, medio 2023 bood Het Noordbrabants Museum (HNBM) ook al mee op de veiling, maar toen moest het bij gebrek aan geld afhaken. Wel betoonde de uiteindelijke koper zich zo genereus om het schilderij vanaf 15 januari 2024 voor een half jaar aan het museum in bruikleen te geven.
Nu het eind van die periode nadert, komt de aap uit de mouw en wil deze onbekende weldoener, die er 6,35 miljoen euro voor betaalde, het schilderij best aan HNMB verkopen. Met zo’n dertig procent winst, dat weer wel. En exclusief. Hij biedt het werk nu uitsluitend aan het Bossche museum aan, niet aan andere belangstellenden die er ook zijn.
De kunst houdt op om kunst te zijn
Windhandel? Het lijkt in elk geval erg op de zaak waarvoor booking.com nu voor de rechter staat: Mis dit niet! Uw enige en laatste kans! Koop nu, wacht niet, want dan wordt het duurder! Dat laatste zal juist zijn, maar dat is precies waarin de kunstmarkt voor musea en (echte) kunstliefhebbers vastloopt. Het grote geld – niet zelden zwart of door criminele activiteiten verkregen – beheerst de markt en bepaalt de waarde en zowel esthetiek als ethiek staan buiten spel. Nu is dat laatste niet nieuw, want handel was altijd al handel, maar doordat een Van Gogh nu ook een handig witwasmiddel is, of een betaalmiddel of onderpand bij een grote drugsdeal, houdt de kunst op om kunst te zijn.
De vraag is in hoeverre, en hoe lang nog
de musea daarin moeten meegaan.
Wie wel eens naar Kunst en Kitsch kijkt, weet dat de marktwaarde van een kunstvoorwerp niet wordt bepaald door hoe mooi – of zelfs hoe zeldzaam het is – maar vooral door de vraag die ernaar is en dus door de mode. ‘Jammer dat u een mooi sieraad hebt geërfd. Een jaar of tien geleden waren dergelijke stukken erg gewild, maar nu is de markt ingezakt. Leg het maar in de kast totdat de markt weer aantrekt.’
Maar de ‘grote’ kunstmarkt werkt niet meer met modes. Die is in handen van het grote geld dat uit het zicht moet blijven en ergens waardevast in een kluis kan liggen. En zo lang de kunstmarkt zich dan zo gek laat maken dat een Van Gogh in een jaar tijd dertig procent in waarde kan stijgen, is dat een betere investering dan enkele baren goud.
De truc van booking.com
Ondertussen gaat HNMB mee in het verkoopverhaal en gaat een ultieme poging doen om Vincent van Goghs ‘Kop van een vrouw’ aan te kopen. Het schilderij is’, zo stelt het persbericht, ‘een bijzonder topstuk voor heel Nederland, met een speciale betekenis voor Brabant.’ Museumdirecteur Jacqueline Grandjean kent de truc van booking.com: ‘Gordina’s blik verraadt de noeste arbeid op het land en de zorgen die erbij horen. Tegelijkertijd toont dit schilderij ook de trots en de veerkracht die ervoor heeft gezorgd dat dit nu de meest florerende provincie van Nederland is. Juist hier heeft de blik van Gordina diepe betekenis voor mensen. Wie in haar ogen kijkt, is geraakt. We spreken daarom met een knipoog over de Mona Lisa van Brabant.’ Kopen, nu!
Kopen, nu!
Één euro de man/vrouw, niet zeuren.
Inmiddels is vijfenzeventig procent van het aankoopbedrag toegezegd via onder meer de Nederlandse Staat, meerdere fondsen en eigen middelen van het museum. Met dat bedrag had het schilderij dus in 2023 kunnen worden gekocht. Nu niet meer. Voor de resterende 2,6 miljoen heeft het museum bedacht dat de provincie Noord-Brabant precies zoveel inwoners telt. ‘Het is nu aan Brabant om het laatste stuk te realiseren, zodat het schilderij voor altijd hier kan blijven. Via de website van het museum of de betaalzuil naast het schilderij is eenvoudig een donatie te doen. Medio juli organiseert het museum een gratis toegankelijk weekend waar iedereen Gordina nog een laatste keer, of voor altijd, in de ogen kan kijken.’ Kopen, nu! Een euro de man/vrouw, niet zeuren.
Soms moet je als museum je verlies nemen
Begrijp me goed. Ik hoop ook dat een werk als dit in een openbare collectie komt en voor het publiek – voor ons – zichtbaar blijft. Maar laten we ook proberen de kunsthandel een beetje wind uit de zeilen te nemen en weg te sturen van de wereld waarin kunst alleen nog een andere vorm van geld is, geld dat graag onzichtbaar wordt gehouden. En aangezien dat moeilijk is, moet je misschien af en toe als museum je verlies incasseren en even niet meedoen.
Met vijfenzeventig procent van 8,6 miljoen kan HNBM vast nog wel andere mooie dingen doen. Misschien is over dertig jaar Van Gogh uit de mode en is Gordina dan voor een prikkie te koop. Gewoon even geduld hebben, zeggen ze bij Kunst en Kitsch.
Diner voor gulle gevers
Het Noordbrabants Museum neemt alvast een voorschot op deze aankoop en presenteert een programma om die te vieren. Op 5 juli is er een fondsenwervingsdiner voor grote schenkers op het voorplein van het museum. Hoe groot een grote schenker moet zijn, vermeldt het bericht niet, maar van achter het hek aan de Verwersstraat zijn zij dan te bekijken. Op 13 en 14 juli is het museum gratis toegankelijk voor iedereen. Het is dan feestelijk ‘Aardappels eten met Gordina’ op hetzelfde voorplein. En in 2025 is er in het museum de tentoonstelling ‘De Aardappel’ en maakt Gordina een ‘Brabantse tournee’.
Lees ook in Brabant Cultureel:
Portret van een boerenvrouw van van Gogh tijdelijk te zien in Het Noordbrabants Museum
Dossier Vincent van Gogh
© Brabant Cultureel 2024