Met ‘Tranen van Smaragd’, zijn elfde toneelstuk en tevens derde musical in theater Het Speelhuis Helmond, legt auteur Erik Vink een onderbelicht stuk Helmondse historie bloot: de Molukkers die zestig jaar geleden naar Helmond kwamen en hun verdeeldheid met de Indo’s.
door Anja van den Akker, tekst en foto’s
Ruim zeventig acteurs, dansers en zangers vullen vier keer op vier opeenvolgende dagen het podium van theater Het Speelhuis met de musical ‘Tranen van Smaragd’. Na ‘Kasteel van Katoen’, over textieldrukkerij Vlisco ((2016) en ‘Zuidwal’, met als thema de bevrijding van Helmond en de Peel (2019), is toneelschrijver Erik Vink (1951) ditmaal gedoken in ‘de stille kracht van Helmonds-Indië’, zoals hij dat zelf omschrijft.
In feite het Nederlandse Vietnam
Hoe verging het de Molukkers in Helmond na hun noodgedwongen verhuizing naar Nederland, nadat Indonesië eind 1949 het Nederlandse koloniale juk had afgeschud? Een ware burgeroorlog ging eraan vooraf. Bloedige gevechten die de Nederlandse regering eufemistisch afdeed als ‘politionele acties’. “Maar het was in feite het Nederlandse Vietnam”, stelt Vink. Nadat zij eerst in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) hadden gestreden tegen de Japanners en later – tevergeefs – ter voorkoming van de Indonesische onafhankelijkheid konden veel Molukkers niet anders dan ‘tijdelijk’ verhuizen naar ons land. Zij hoopten op een eigen staat die hen ook was toegezegd. Maar die kwam er niet.
Er waren oorlogstrauma’s waarover niet gepraat kon worden. Dus werd veel leed verborgen en opgekropt. Dat alles gaf uiteindelijk zoveel frustratie en spanning bij de Molukse bevolking, dat dit in de jaren zeventig van de vorige eeuw leidde tot treinkapingen en gijzelingen in Wijster, Bovensmilde en De Punt. De Molukkers voelden zich achtergesteld, zeker ook ten opzichte van de Indo’s, Indische Nederlanders, die bovendien op hen neerkeken en hen wantrouwden.
Erik Vink legde voor dit stuk contacten met Molukse en Indonesische Helmonders van verschillende generaties. Hij hoorde over het inmiddels lang verdwenen Helmondse café Woodstock, waar de irritatie tussen Indonesiërs en Molukkers soms letterlijk werd uitgevochten. De verstandhouding tussen Indische Helmonders en Keiezen (afkomstig van de Molukse Kei-eilanden) lag moeilijk.
Altijd op zoek naar iets herkenbaars
Vink kwam erachter dat een liefdesrelatie tussen een Indo en een Molukker in die tijd allesbehalve op prijs werd gesteld. Dus koos hij in dit stuk voor een soort Romeo en Julia-klassieker waarbij de verboden liefde sterker blijkt dan haat. Een Indo-jongen wordt verliefd op een Moluks meisje en biecht haar de oorlogsmisdaden van zijn vader op. Vink: “Ik zoek altijd naar iets herkenbaars waarmee je spanning kunt opbouwen. Je moet je kunnen vereenzelvigen met de hoofdpersonen. Een verboden liefdesrelatie leent zich daar goed voor. Bij mij overwint altijd het goede. Je moet geen haat zaaien, maar juist liefde planten. Dat is mijn motto. Je kunt je afvragen: wanneer gaan mensen geweld gebruiken? Onderdrukten worden vaak onderdrukkers.”
Het idee voor deze historische musical kwam, net als ‘Kasteel van Katoen’ en ‘Zuidwal’, ook nu weer van het Dr. Knippenbergcollege. Dankzij een eigen musical-afdeling weet men hier het fenomeen ‘schoolmusical’ al jaren naar een semiprofessioneel niveau te tillen. Naast de leerlingen spelen er ook volwassen acteurs met ervaring mee. Er wordt een professionele schrijver ingehuurd, een dito regisseur en choreograaf, er zijn veel kostuums en rekwisieten, goed beeld en geluid en zelfs een personal coach voor ontspannings- en ademhalingsoefeningen. De muziek wordt deels zelf gecomponeerd en van tekst voorzien. Dan huurt de school ook nog eens vier avonden het complete Speelhuis af. Dat vergt een enorme organisatie.
Veel geschreven over bevrijdingsbewegingen
“Ik had al meteen iets met dit onderwerp”, zegt Vink. “Als journalist heb ik vroeger veel geschreven over bevrijdingsbewegingen. De beelden van de Molukse treinkapingen uit de jaren zeventig vergeet ik mijn leven niet meer.”
De titel ‘Tranen van Smaragd’ verwijst enerzijds naar de Gordel van Smaragd – de naam die Multatuli bedacht voor Nederlands-Indië – maar ook naar het sprookje dat in de musical is verwerkt: een prinses blijft achter op de Molukken en huilt net zo lang totdat haar tranen zijn gestold in smaragden. Die vormen een nieuw eiland waar de Molukkers naar terug kunnen. De ondertitel ‘De stille kracht van Helmonds-Indië’ heeft alles te maken met de stille kracht die Vink zelf heeft ervaren in Indonesië, maar die hij ook voelt in bijvoorbeeld zijn geliefde Peel.
“Het gevoel dat je hebt in de natuur, dat alles met elkaar is verbonden. We zien maar een klein deel van het universum dat scheppend en vernietigend tegelijkertijd is. Als je daarvoor open staat, voel je het. Dat probeer ik te verwoorden in al mijn stukken. Als liefde sterker blijkt dan haat: dat is de stille kracht die ons redt.’
Bij de belangrijkste scène, waarin de vader van Noah – de jongen die verliefd is op de Molukse Indra – zijn oneindige spijt betuigt over alles wat hij Molukkers heeft aangedaan en zijn verborgen oorlogsverleden blootgeeft, knikten de Molukkers die Vink had gesproken goedkeurend. “Dat was een hele opluchting.”
‘Tranen van Smaragd’, tweeëndertigste musical van het Dr. Knippenberg College. Script: Erik Vink. Regie: Anneke Schröder. Choreografie: Annelies Vriends. Muziektekst: Truus van Warmerdam. Productieteam: Dr. Knippenberg College. Te zien in theater Het Speelhuis Helmond op 6, 7, 8 juni 2024, aanvang 20.15 uur; en 9 juni m 14.30 uur.
Speellijst Erik Vink
Anna, begin en einde van het Peapark > 2004 • Babylon > 2007 • Koudvuur > 2007 • Binnenkort in dit theater > 2009 • De Zwarte Ruiter > 2014 • Vals Plat > 2016 • Kasteel van Katoen > 2016 • Augustus 1965 > 2018 • Zuidwal > 2019 • Duivelskwartier > 2020 • Tranen van Smaragd > 2024 • Anna, een duivels heksenspel > 2025 • De Judaskus > 2026.
Lees meer over Erik Vink op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024