Buitenexpositie Lustwarande tussen hoop en vrees over voortbestaan

Het besluit van de Raad van State eind februari kwam hard aan. De provincie Noord-Brabant heeft terecht geweigerd om Lustwarande subsidie toe te kennen, was het oordeel. Daarmee dreigt een befaamde internationale buitenexpositie van sculpturen voorgoed te verdwijnen. Directeur Chris Driessen houdt hoop dat de provincie een reddende hand toesteekt.

door Emmanuel Naaijkens

Honderden adhesiebetuigingen van kunstenaars, kunstopleidingen en kunstinstellingen uit binnen- en buitenland, maar ook van willekeurige bezoekers. Oproepen van onder meer internationaal bekende kunstenaars als Anish Kapoor, Claudia Comte, Bettina Pusttchi en Guido Geelen, van Brabantse musea, van de Henry Moore Foundation – de lijst is lang. Gebundeld in een dik boekwerk. Allemaal bepleiten ze vol overtuiging het voortbestaan van Lustwarande, de jaarlijkse expositie van sculpturen in de Oude Warande in Tilburg. Maar hun stem heeft geen enkel gewicht in de schaal gelegd, constateert directeur Chris Driessen enigszins verbitterd.

Dan houden we op te bestaan

Op formele gronden is recent door de Raad van State geoordeeld dat de provincie Noord-Brabant in 2020 terecht heeft besloten om geen vierjarige subsidie toe te kennen. De financiële situatie van het gerenommeerde kunstevenement is als gevolg van die uitspraak uiterst somber. Er wordt nog wel volop gewerkt aan een nieuwe editie dit jaar, maar zonder een eenmalige financiële injectie vanuit de provincie heeft die missie geen kans van slagen. En dan zal Lustwarande volgend jaar ook niet het vijfentwintigjarig bestaan kunnen vieren. “Voor ons als organisatie valt dan het doek, we houden op te bestaan”, zegt Driessen.

Het stichtingsbestuur doet een laatste poging om de provincie op andere gedachten te brengen en hoopt daarover binnen afzienbare tijd te kunnen spreken met de nieuwe gedeputeerde voor kunst en cultuur Bas Maes (SP). Zijn voorganger en partijgenoot Jos van der Horst stapte eind februari onverwacht op.

Provincie zou alsnog portemonnee moeten trekken

Driessen wil graag uit de doeken doen wat er in zijn ogen is misgegaan in de procedure voor de subsidieaanvraag, en waarom de provincie alsnog de portemonnee zou moeten trekken. Voor buitenstaanders is die procedure moeilijk te begrijpen, maar een belangrijk punt is dat de grote Brabantse steden en de provincie ooit hebben afgesproken dat beide overheden de besluitvorming over de aanvragen op elkaar af te stemmen. Dat betekent in dit concrete geval dat als de provincie de subsidieaanvraag afwijst ook de gemeente Tilburg niet uitkeert.

“Toen wij vier jaar geleden de aanvraag indienden voor de periode 2020-2023 waren er we absoluut van overtuigd dat we subsidie zouden krijgen. We hadden erkenning van andere overheden, we hadden een investeringssubsidie van het fonds Brabant C. We waren ook altijd de enige in Brabant die zich op een internationale manier bezighoudt met sculptuur. Intussen is daar de Heilige Driehoek bijgekomen, maar dat heeft toch een ander karakter. Lustwarande presenteert sculptuur in een bos dat daarvoor is gemaakt.”

Overzicht exposities en deelnemende kunstenaars Lustwarande 2000 – 2023

Positief advies geen garantie voor subsidie

Het provinciaal bestuur beoordeelt de subsidieaanvragen niet zelf, maar laat zich adviseren door een commissie van experts van uiteenlopende cultuurdisciplines. Die commissie kent punten toe aan een aanvraag en zo ontstaat een ranglijst. Hoe hoger op de ranglijst, hoe beter. Maar een positief advies is nog geen garantie voor een subsidie, want de toekenning wordt begrensd door het beschikbare budget van dertig miljoen (gespreid over vier jaar). Lang niet alle aanvragen worden dus gehonoreerd. In die ranglijst wordt een zogeheten zaaglijn gehanteerd. Alle aanvragers die onder die lijn uitkomen, ook zij met een positief advies, vallen buiten de boot omdat het budget op is.

“Onze verbazing was groot toen bleek dat wij onder die zaaglijn zaten. Temeer omdat bleek dat wij lager scoorden dan andere beeldende kunstinstellingen in Tilburg zoals PARK en Kunstpodium-T. Toen was het voor ons duidelijk, hier is iets aan de hand. We zijn toen álle adviezen gaan doorspitten om na te gaan hoe die tot stand waren gekomen. Uit die analyse bleek hoe willekeurig die adviezen waren. Er waren geen notulen van de adviescommissie dus kon je helemaal niet nagaan hoe die punten waren toegekend. Iedere burger moet in staat zijn om te controleren op welke wijze subsidies verdeeld worden. Het was niet transparant en dat werd de essentie van het bezwaarschrift dat we toen hebben ingediend.”

Onterecht anders behandeld

De organisatie kwam na de negatieve beslissing niet direct in financiële problemen omdat het Mondriaan Fonds ook een tweejarige subsidie had toegekend. De gemeente Tilburg besloot daarop om in ieder geval voor twee jaar toch subsidie uit te keren. Ook voor vijf andere gedupeerde instellingen die een aanvraag hadden ingediend, kwam er een reparatie van misgelopen subsidie. “Maar die kregen in die reparatie voor vier jaar subsidie, zo was immers ook de regeling. Voor ons gold dat maar voor twee jaar. Wij werden onterecht anders behandeld”, aldus Driessen.

Tegelijkertijd ging Lustwarande de bezwarenprocedure in. “De Hoor- en Adviescommissie van de provincie, die ons bezwaarschift heeft behandeld, gaf ons gelijk.” Het advies aan Gedeputeerde Staten was dan ook om de subsidieaanvraag alsnog te honoreren. Maar dat gebeurde niet, het College van GS legde het advies naar zich neer.

De provincie besloot om de zaak voor te leggen aan de bestuursrechter en ook die gaf Lustwarande gelijk. “De gedeputeerde had ons verteld dat de provincie zich bij de uitspraak van de rechtbank zou neerleggen, maar dat is niet gebeurd. De provincie stapte naar de Raad van State in Den Haag. Wij waren vol vertrouwen, want we hadden al twee keer eerder gelijk gekregen.” Eind februari kwam de uitspraak van het hoogste rechtscollege. Tot verbijstering, onbegrip en boosheid van Lustwarande werd de provincie in het gelijk gesteld.

Provincie vreesde precedent

Belangrijkste argument van de provincie was dat als Lustwarande alsnog subsidie zou krijgen, dat een precedent zou scheppen. Ook andere instellingen van wie de aanvraag is afgewezen, zouden dan subsidie moeten krijgen.
Inmiddels moest Lustwarande het al drie jaar doen zonder provinciale, en deels zonder de lokale subsidie. Met veel kunst- en vliegwerk kon men het evenement financieel overeind houden. De editie van 2023 ging door in afgeslankte vorm – dus tegen lagere kosten. Maar nu is de bodem van de kas echt in zicht, er zit geen vet meer op de botten.

De bodem van de kas is in zicht,
er zit geen vet meer op de botten.

Er is een nieuwe aanvraag ingediend voor de periode 2025-2028, maar de uitkomst van die procedure laat nog even op zich wachten. Intussen is er vijftigduizend euro nodig om dit jaar Lustwarande – zij het in aangepaste vorm – toch door te laten gaan. En om de tijd te overbruggen tot er is beslist over de nieuwe subsidieaanvraag voor 2025-2028. Bij een positieve uitslag is de toekomst van Lustwarande veiliggesteld. 

Of de provincie de reddende hand wil toesteken, is dus nog onduidelijk. Vorig jaar heeft de provincie eenmalig subsidie gegeven, maar dat zit er nu niet in, heeft de organisatie al te horen gekregen. De gemeente Tilburg heeft voor dit jaar wel subsidie toegezegd, op voorwaarde van cofinanciering. [Zie reactie wethouder Hendrickx onderaan]. Ook een aantal particuliere fondsen heeft al toegezegd editie 2024 te steunen. Maar hoe blij Driessen ook is met deze particuliere en lokale ondersteuning, het is niet voldoende om de afgeslankte begroting rond te krijgen. “Als dat geld van de provincie er niet komt gaan we failliet.”

In 2023 kreeg Lustwarande 250.000 euro overheidssubsidie (eenmalig van gemeente Tilburg, provincie Noord-Brabant en Mondriaan Fonds). Daarnaast 63.100 euro aan projectsubsidies en 24.300 euro aan publieksinkomsten.

We gooien niet zomaar de handdoek in de ring

In die onzekere omstandigheden wordt nu onder grote druk volop gewerkt aan de veertiende editie die duurt van 7 juli tot en met eind september 2024. “Naar de kunstenaars toe is dat ook heel lastig, want je kunt geen zekerheid geven. Het kan zijn dat op het laatste moment moet worden besloten om Lustwarande niet door te laten gaan. Maar wij gooien niet zomaar de handdoek in de ring. We willen natuurlijk dat volgend jaar dat jubileum gevierd kan worden”, zegt Driessen die vanaf de oprichting in 2000 artistiek directeur is.

Als dat geld van de provincie er niet komt gaan we failliet.

Wat raakt Noord-Brabant dan kwijt volgens Driessen? “Een zeer vooraanstaande culturele instelling met een grote expertise en een heel groot netwerk en vooral een heel groot publiek. Ik denk dat geen enkele beeldende kunstinstelling in Brabant van niet-museaal niveau zoveel publiek trekt als wij dan doen. En dat komt natuurlijk omdat de Oude Warande een publieke ruimte is.” Volgens Driessen blijkt uit tellingen dat zo’n zestig- tot zeventigduizend mensen Lustwarande in 2023 hebben bezocht. Daar zitten ook wandelaars onder die zo evengoed in aanraking komen met kunst.

Omdat het een publiek park is, mag er geen entree worden gevraagd, maar Lustwarande is twee jaar geleden wel begonnen om betaalde tickets te verkopen. Verrassend veel bezoekers – het gaat om enkele duizenden – waren bereid om een kaartje te kopen uit waardering voor de geboden kunst.

Correctie: In een eerdere versie is abusievelijk gemeld dat de Raad van State de precedentwerking heeft onderschreven. Dat is aangepast.

Reactie wethouder M. Hendrickx (gemeente Tilburg):
“Een buitenexpositie als die door De Lustwarande wordt georganiseerd is een waardevolle toevoeging aan het cultureel aanbod binnen Tilburg. Gezien de internationale ambities van De Lustwarande en de daarbij behorende begroting kan een dergelijke expositie echter alleen doorgang vinden als meerdere subsidieverstrekkers besluiten om ondersteuning te geven. Gemeente Tilburg heeft zich de afgelopen jaren, samen met andere partners, ingespannen om ervoor te zorgen dat De Lustwarande kon blijven bestaan. In de huidige situatie met de afwijzing van de subsidieaanvraag vanuit de Provincie lijken er onvoldoende partners te zijn om de begroting voor Lustwarande rond te krijgen.”

Lustwarande.org

Steunbetuigingen uit de hele wereld [PDF]

Expositie Maria Roosen in de Grote Kerk in Breda

© Brabant Cultureel 2024