Een volledig tweetalige bundel brengt beeldende kunst van Edith Bons en gedichten van Albert Hagenaars samen. De verbindende factor is Indonesië. Zonder zoetsappig ‘tempo doeloe’, maar wel met weemoed en een warm gevoel.
door Lauran Toorians
Edith Bons werd in 1952 geboren in Merauke in toen nog Nederlands-Nieuw-Guinea. Tien jaar later kwam zij met haar ouders naar Nederland. Toen ze later de weg naar het kunstenaarschap vond, trok ze naar Indonesië waar zij in Yogyakarta haar huidige man leerde kennen en met hem trouwde. Samen kwamen ze naar Nederland waar Bons zich nu nog steeds laat inspireren door de Indonesische roots van haarzelf en van haar echtgenoot. Albert Hagenaars (Bergen op Zoom 1955) is naast dichter ook al zijn hele leven wereldreiziger en inmiddels alweer geruime tijd getrouwd met de Javaanse Siti Wahyuningsih. Samen vertalen zij Nederlandstalige poëzie in het Indonesisch (en soms ook omgekeerd).
Bons en Hagenaars vonden elkaar door hun beider verbondenheid met Indonesië en dat leidde tot een bundel met foto’s van kunstwerken – zowel twee- als driedimensionaal – van Edith Bons begeleid door korte gedichten van Albert Hagenaars in het Nederlands en in het Bahasa Indonesia. De hele bundel is tweetalig, inclusief de begeleidende teksten en de titel: Samenval / Gabungan. De bundel kreeg een voorwoord van de ambassadeur van de Republiek Indonesië in Nederland en een inleiding door Barney Agerbeek (Surabaya 1948). Mede doordat achterin ook tamelijk uitvoerig biografische informatie is opgenomen, is wat mij betreft die inleiding wat overbodig, de combinatie van die tekst en de informatie achterin is in veel opzichten dubbelop. Bij die biografieën ontbreekt overigens Siti Wahyuningsih die toch ook als vertaalster aan deze bundel heeft meegewerkt.
Niet elke Nederlander heeft een Indische achtergrond
De kunstwerken van Bons zijn verrassend en erg divers. De foto’s daarvan staan steeds op een linkerpagina, met op de rechterpagina ernaast een gedicht. Achter in de bundel zijn alle werken nog een keer klein afgebeeld met een summiere, technische beschrijving. Een korte toelichting op de inhoud (‘betekenis’) was hier dienstig geweest, want de inleidende tekst – toch niet compleet overbodig – geeft wel wat hints die de achterliggende gedachte of associaties verduidelijken en die dan ook helpen om de gedichten te duiden. Niet elke Nederlander heeft een Indische achtergrond en dan zijn dergelijke associaties er ook niet. Dat de gedichten kort en compact zijn, helpt de lezer dan ook niet.
Dat wil niet zeggen dat het geen goede gedichten zijn. Hagenaars verstaat het métier en weet in weinig woorden veel te zeggen. Soms haakt zijn gedicht hier beschrijvend aan bij het beeld, soms zijn er verborgen associaties die de niet ingewijde lezer ontgaan en soms staat het gedicht moeiteloos op zichzelf:
Want dit blauw wil blauw als water zijn,
stromen tussen archipel en delta,
moederland en vaderland, en terug,
verbinding vormen tussen wie wij zijn
en wie wij zouden willen, nee
moeten zijn!
Persoonlijk ben ik geen liefhebber van gedichten bij beelden. Die hebben vaak iets dwangmatigs door hun afhankelijkheid van het beeld en dan wordt de samenhang gekunsteld. Ondanks dat ik ook hier in enkele gevallen de diepere relatie tussen woord en beeld mis, voel ik dit bezwaar bij deze bundel toch minder. Het is een mooi kijkboek door de verschillende technieken waarin Bons aansprekend werk maakt en een uitdagende dichtbundel omdat de teksten de lezer op zoek sturen in een vreemde cultuur.
Het is niet het fruit
dat u denkt te herkennen
Het is het fruit
dat u denkt niet te herkennen,
als u alsnog herkend wil worden
in eigen overrijp bestaan.
Edith Bons & Albert Hagenaars, Samenval – Gabungan. Uitgave in eigen beheer, 2023, 110 pp., ISBN 9798397846103, hb., € 25,00. (te bestellen bij Amazon).
Meer werk van Hagenaars en Bons op Brabant Cultureel:
Naamloze moeders
Beeld voorpagina: Hans Lodewijkx
© Brabant Cultureel 2024