Op 2 december 2023 zou de Griekse Maria Anna Sofia Cecilia Kalogeropoulos honderd zijn geworden. Rond deze datum wordt de zangcarrière en het veelbewogen leven van Callas uitgebreid gevierd. Ik bezocht ‘Maria Callas 100 jaar, een leven in aria’s’ door sopraan Francis van Broekhuizen om me twee dagen later onder te dompelen in Tom Volfs film ‘Callas – Paris, 1958’. Zowel de concertzaal als de filmzaal waren stampvol.
door Carina van der Walt
Tom Volf is een Franse schrijver, regisseur en producent. Hij ontdekte Callas in 2013. Na zijn succes met de documentaire ‘Maria by Callas’ groeide hij door als een Callas-kenner. Hij schreef drie boeken over haar leven waarvan het derde, Maria Callas: Letters and Memoirs verscheen in 2019. Hij trok hij twee jaar uit om al haar brieven uit verschillende archieven over de hele wereld te verzamelen en het boek verscheen in het Frans, Italiaans en Grieks.
Overal opgevoerd, maar nergens in Nederland
Eind 2019 vroeg Volf aan de Italiaanse Monica Bellucci om Callas vanuit haar brieven en genoteerde herinneringen op het podium te vertolken. Deze voorstelling, ‘Maria Callas: Letters and Memoirs’ ging van start in Parijs, maar werd ook opgevoerd in Italië, Griekenland en Portugal. In grote steden als Londen, Praag, Istanbul, New York en Los Angeles wordt dit theaterstuk opgevoerd, maar nergens in Nederland. Toch is 2023 ook hier een belangrijk jaar voor Volf, tien jaar na de start van zijn fascinatie.
Mijn fascinatie met Callas begon in 2017 met ‘Maria by Callas’. Het was fascinerend om Callas te horen over haar moeder die geen fijne moeder was. Uit het perspectief van Maria was haar moeders liefde voorwaardelijk gekoppeld aan haar eigen gehoorzaamheid, toewijding en succes. Uit de documentaire wordt duidelijk dat Callas geen andere keuze had dan te zingen. Vermoedelijk kunnen vele ‘succesvolle’ mensen ook vandaag nog hun carrière danken of wijten aan zo’n dwingende moeder. Behalve om wille van haar fenomenale zang- en acteertalent is Callas ook geliefd als een kwetsbaar product van een misplaatste ouderlijke ambitie.
Het nieuws bereikte Maria Callas via de krant
Een ander aspect van Callas’ leven was haar wanhopige liefde voor de Griekse miljardair Aristoteles Onassis. Met zijn geld en charme overrompelde hij haar als bekendste openbare figuur van de naoorlogse jaren. Het was haar roem die hem aantrok en bovendien was zij een landgenoot. Zij complementeerde zijn leven. Maar niet lang, want Onassis was een echte gladjanus. Toen Jacky Kennedy weduwe werd, vergat hij Callas gauw en trouwde met Kennedy. Dat nieuws bereikte Maria Callas via de krant. Haar hart brak. Haar stem ook, volgens de mythevorming, maar haar liefde voor hem taande niet. Zo gezien is dit misschien vandaag nog een bekend narratief over liefde die door professioneel geoliede minnaars wordt beproefd.
Haar hart brak.
Haar stem ook, volgens de mythevorming
Callas trok zich tot aan haar dood terug in haar Parijse appartement. Zij was toen drieënvijftig, twee jaar na het overlijden van Onassis. Eén van haar wensen was dat haar as na haar dood zou worden uitgestrooid voor het eiland Skorpios. Dat eiland was eigendom van Onassis en zij was daar heel gelukkig geweest.
Maria moest en zou operazangeres worden
In de concertuitvoering ‘Maria Callas 100 jaar, een leven in aria’s’ leest Van Broekhuizen voor hoe de elfjarige Maria geen aandacht van haar moeder ontvangt. Het gezin is kersvers aangekomen in New York. Maria zingt, begeleidt zichzelf op de piano. Vaak oefent zij als hobby de verschillende toonvariaties van haar gekooide vogeltje. Op een ochtend hoort iemand haar via het openstaande raam en klopt aan. Pas toen zag Maria’s moeder haar potentie. Maria moest en zou operazangeres worden.
De rol van de jonge Callas werd in de Concertzaal gezongen door de talentvolle Elonora Hu. Zij is door Van Broekhuizen als een soort podiummoeder uitgezocht voor deze rol. Van Broekhuizen zelf zingt ook enkele aria’s, maar het is vooral Hu die met hoge uithalen instaat voor Callas. Misschien heeft Van Broekhuizen haar wel aangemoedigd met de titel van haar autobiografische bundel verhalen uit 2022, Bij twijfel hard zingen.
Van Broekhuizen vroeg aan het Phion Orkest van Gelderland & Overijssel of er misschien een Grieks orkestlid was, en ja! Zijn voornaam: Aristoteles. Vervolgens ging Van Broekhoven op een guitige manier aan het flirten met ‘Aristo’, zoals zij hem noemde. Ze speelde met haar vingers door zijn haren. Speelde met een knipoog het spel van toenadering en ontwijken. Zodoende demonstreerde Van Broekhuizen het acteertalent van haar idool meer dan het simpelweg voor te lezen. Het is ontwapenend grappig.
Een mes in het hart van haar versierder
Op de laatste rij in de filmzaal waren nog zes stoelen vrij. Op het nippertje en in de donker sloop ik met mijn notitieboekje en potlood naar binnen, met Brigitte Bardot op het scherm. ‘Callas – Paris, 1958’ is geen documentaire film, maar een gerestaureerde concertopname. Het concert dat Tom Volf uitzocht voor een nog nooit gehoorde restauratie was Callas’ legendarische debuut op 19 december 1958. Het concertprogramma opent met Norma en eindigt met de kus van Tosca – een mes in het hart van haar versierder. We mogen het in volle kleur zien: 4K Ultra HD. De podiumgordijnen zijn van rood fluweel. De loper is rood. De fluwelen jurk van Callas omhult haar broodmagere lichaam in dezelfde schakering van rood.
Het geheel is visueel zo sterk dat ik vanaf de achterste rij nog ongekend drama verwacht. Daar waar ik mij waan in een positie achter de coulissen. Dat drama blijf uit. Rol na rol zingt en speelt Callas dramatisch en bedroefd, maar met volle overgave. Bij Rosinni’s ‘De Barbier van Sevilla’ fleurt Callas op. Ze laat horen dat de toonladders van haar vogeltje uit New York suikerzoete vruchten afwerpen in Parijs. Ik beleef haar vertolking van Rosina uit ‘De Barbier’ als bijzonder vrolijk. Niet alleen hierna, maar keer op keer barst oorverdovend applaus los. Het geluid van het gehele concert is nauwkeurig gerestaureerd door Dolby Atmos. Zo klinkt Maria Callas. Haar stem was en is nog steeds voor vele bewonderaars ongeëvenaard.
Na dat concert in 1958 zwijmelde het Parijse publiek over van alles en nog wat: haar zang, haar leven, haar rode jurk, haar Byzantijnse neus en last but not least – haar turquoise oogschaduw als van een gevangen roofvogel. Dat beeld klopt. In de laatste jaren van haar leven trad Callas niet meer op. Haar appartement op 36 avenue Georges-Mandel in Parijs werd een luxe kooi voor een vertwijfelde en eenzame ziel.
Maria Callas 100 jaar – een leven in aria’s
(7 december in Muziekgebouw Eindhoven)
phion.nl/mariacallas
© Brabant Cultureel 2023