United Cowboys, het Eindhovense live art collectief onder leiding van Pauline Roelants en Maarten van der Put, bestaat dertig jaar. Reden voor een viering in het Parktheater met een nieuw stuk ‘Resilience’, maar ook voor een boek vol foto’s van eerdere producties.
door Camiel Hamans
Drie decennia bij dezelfde baas houdt alleen een doodse pennenlikker vol. Voor ieder ander klinkt het als een helse straf. Niet voor Pauline Roelants en Maarten van der Put, die al sinds hun middelbare schooltijd bij elkaar zijn en al ruim dertig jaar onder elkaars leiding voorstellingen maken waarin dans, muziek, beeldende kunst, video en performance samenkomen. En die ook samen al vijfentwintig jaar een Art House bestieren aan de Eindhovense Kleine Berg.
“In feite is mijn afstuderen het begin geweest”, vertelt Pauline Roelants nadat ze de gast eerst een lunch geserveerd heeft in de ontmoetingsruimte van het United Cowboyhuis, een oude fabrieksruimte in hartje Eindhoven. “Maarten en ik gingen begin jaren tachtig samen vanuit Eindhoven naar Amsterdam, hij voor de beeldende kunst, ik voor de dans. Toen ik in 1985 afstudeerde aan de Dans Academie van de Theaterschool, nu SDNO, moest je een productie maken waarvoor je ook onderzoek diende te doen. Ik bedacht toen de vraag: Wat gebeurt er als je verschillende kunstvormen bij elkaar zet. Hoe breng je ze bij elkaar, hoe hou je ze in harmonie en wat voor een eindproduct levert zoiets op. Dat was nieuw, want normaliter gaat het om muziek bij dans en ik wilde die dingen juist naast elkaar zetten.”
Video op toneel was toen helemaal nieuw
“Ik betrok Maarten, die zich aan de Koninklijke Academie in Den Haag in film en video gespecialiseerd had, bij mijn onderzoek en voorstelling, maar ook Maartens broer Har, beeldend kunstenaar-schilder, en mijn broer Ruud, componist deden mee. Mijn begeleider of misschien beter mentor was danser-choreograaf Ton Lutgerink, die toen sinds een jaar verbonden was aan het Onafhankelijk Theater in Rotterdam. Daarmee had ik een geweldig team. Met die afstudeerproductie in een portfoliomap ging ik vervolgens de programmeurs van afstudeerfestivals en schouwburgdirecteuren langs. Die zagen er wel wat in. Video op toneel, dat was toen helemaal nieuw. Vanuit Brabant kregen we vervolgens de vraag, waarom komen jullie niet terug?”
“Dat was natuurlijk ideaal”, vult Maarten van der Put aan. “Als jonge kunstenaars meteen gevraagd worden je te vestigen. We werden door de gemeente Eindhoven direct omarmd en kregen een repetitieruimte. De provincie bood ons een budget aan voor productiekosten. Tot tien jaar geleden konden we vast rekenen op steun van de provincie. Na de politieke veranderingen in het provinciebestuur en het daarmee versoberen van het budget voor de kunsten, was het gedaan met de subsidie uit die hoek. Wel hebben we nu meerjarige ondersteuning via Brabant C, maar dat is vanwege onze vele projecten in het buitenland.”
Video op toneel, dat was toen helemaal nieuw.
Vanuit Brabant kregen we vervolgens de vraag,
waarom komen jullie niet terug?”
“In 1992 maakten we een coproductie met het Zuidelijk Toneel”, vervolgt Van der Put. “We kwamen toen in contact met Ivo van Hove, waardoor we ook van hun repetitieruimte, dit pand aan de Kleine Berg, gebruik konden maken. Toen Het Zuidelijk Toneel nieuwe ruimtes kreeg, konden wij hier hoofdbewoner worden. Wel stellen wij de ruimtes beschikbaar voor residenties – tijdelijk werkverblijf gedurende een paar maanden van uitgenodigde kunstenaars – en er zijn reguliere yoga- en balletlessen.”
Wij zijn een groep van individuen
“Een van onze eerste gezamenlijke voorstellingen met meerdere dansers en acteurs – daarvóór brachten we in hoofdzaak solo’s van Pauline met muziek – was getiteld ‘Untitled (Cowboys)’, een knipoog naar een beroemde foto van Richard Prince met daarop het beeld van een mythische eenzame ranger te paard. Het toonbeeld van vrijheid, kracht, rebellie, pioniersmentaliteit en van een wijde blik over de horizon. Het was een productie die ging over vergelijkbare basale, elementaire gevoelens. Vanaf die tijd werden we door íedereen de cowboys genoemd. Wij hebben daar vervolgens united aan toegevoegd. Want we staan wel voor vrijheid, maar willen juist ook samenwerken. Wij zijn een groep van individuen. De eerstvolgende voorstelling, in 1993, hebben we onder die nieuwe naam uitgebracht en die hebben we tot nu toe behouden.”
We staan wel voor vrijheid, maar willen juist ook samenwerken.
“Het wisselt hoeveel producties we per seizoen uitbrengen, maar meestal toch wel een à twee. Bij elkaar zijn het er, denk ik, een dikke vijftig geweest”, telt Roelants op. “Foto’s van die voorstellingen brengen we nu samen met uitgeverij Lecturis uit in een dik boek ter gelegenheid van ons jubileum. De eerste jaren traden we behalve in Eindhoven en Noord-Brabant overal in het land op. De laatste jaren zijn we echter naast in Eindhoven en op de Bossche Boulevard vooral in het buitenland te zien geweest: Gotenburg, Sofia, Katowice, Parijs, Olomouc, Keulen enzovoorts.”
“Misschien moeten we proberen ons de komende tijd weer meer in het land te laten zien. Maar dat vraagt wel iets. We hebben een aantal dagen nodig om op te bouwen en we willen bij voorkeur toch minstens een week op een locatie staan. We verhuizen een groot werk van stad naar stad en passen dat aan de nieuwe omgeving, de geschiedenis van die stad en de plaatselijke omstandigheden aan. Transformeren is misschien een beter woord. We bouwen telkens weer aan een tijdelijke wereld, aan een biotoop. Zo noemen we die producties daarom ook. We werken aan een oeuvre binnen hetzelfde werk.”
“We noemen het liever geen theater, want ons werk is absoluut niet verhalend, niet plot-gericht. Wij vertellen een verhaal tussen de regels door. Wij presenteren situaties en gebeurtenissen waar het publiek omheen kan lopen en vanuit een eigen invalshoek, in een eigen tempo een wereld kan editen.” Op de video van de Gotenburgse biotoop ‘The body as reference for (re)volution’ zegt een toeschouwer dat hij het gevoel had in een droom te zijn beland, een ander beschrijft het als een ‘life painting’ en een derde verzucht dat ze op de vloer had willen springen en mee had willen doen, had willen opgaan in de aangeboden wereld.
Vooraf wordt geen programma bekend gemaakt
De activiteiten van Roelants en Van der Put beperken zich niet tot deze buitenlandse avonturen. Zij openen viermaal per jaar, bij de wisseling van het seizoen, het huis aan de Kleine Berg en verrassen het publiek dan onder de titel ‘Seasoning’ met nieuw werk van henzelf, van gasten die een tijdje in het Art House hebben kunnen experimenteren en werken, en van uitgenodigde collega’s. Er wordt vooraf geen programma bekend gemaakt. Het publiek weet dus niet wat er komt en toch zijn de ‘Seasonings’ al vijf jaar volledig uitverkocht. Zo groot blijkt het vertrouwen.
Ondanks deze open-huisavonden is de studio aan de Kleine Berg geen theater, maar veel meer een platform. Roelants en Van der Put nodigen kunstenaars uit een tijd hun gast te zijn om als artist-in-residence in hun ruimtes eigen werk te ontwikkelen. Het liefst een paar tegelijk. Die kunstenaars kunnen Eindhovenaars zijn, Brabanders, Nederlanders, maar kunnen net zo goed uit Chili komen of Nieuw-Zeeland. Als ze maar open staan voor gesprek, voor dialoog. “We koken samen”, vertelt Roelants met enthousiasme, “eten samen, bekijken elkaars repetities. Je leert elkaar zo op een heel andere manier kennen en het gebeurt regelmatig dat mensen die hier gewerkt hebben vervolgens meedoen in onze producties. We hebben een soort nestfunctie, waarmee we aan talentontwikkeling kunnen doen. Ik zie ons als een kunstenaarsfamilie, waarin beeldende kunst, beweging, performance, muziek, alle disciplines samenkomen.”
We hebben een soort nestfunctie, waarmee we aan talentontwikkeling kunnen doen.
“In onze begintijd”, neemt Van der Put over “werkten we samen in een coproductie met Kultuurfaktorij Monty in Antwerpen. Dat vond ik een geweldig voorbeeld. Zo’n persoonlijke benadering, zo’n genereuze houding. Als we ooit de mogelijkheid hebben, dacht ik toen, dan wil ik wat ik daar gezien en ervaren heb als voorbeeld nemen. Tien jaar geleden zijn de Productiehuizen opgeheven. Gelukkig is er nu een Plan Brabant Talent Ontwikkeling waaruit elf broedplaatsen gefinancierd kunnen worden. Samen met het Parktheater vormen wij zo’n broedplaats. Een vrije ruimte voor dialoog, dat is Art House United Cowboys.”
‘United Cowboys Resilience’, Parktheater Eindhoven, 6 en 7 december 2023, aanvang 20.30 uur.
Pauline Roelants en Maarten van der Put. United Cowboys. Eindhoven: Lecturis 2023, 296 pp., ISBN 9789462264908, hb., € 45,00. (Nog te verschijnen)
Lees meer over United Cowboys op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2023