Visioenen zijn vreemde verschijnselen. Je ziet dingen die er niet zijn, of nog niet. Echt iets voor kunstenaars of heiligen. Dat laat Museum Krona in Uden ook graag zien met zijn jubileumtentoonstelling ‘Aan de rand van de Hemel’.
door Arnold Verplancke
Heel sterke eeuwenoude beelden en afbeeldingen dringen zich op in Uden tussen verrassende eigentijdse kunstwerken van visioenen. Tot de laatste categorie behoort zeker Two Sacrifices (2021) van Famke van Wijk. Uit de muur steekt een levensgrote bronzen ossenkop met in het voorhoofd een glazen luikje. Daarbinnen, mooi gedrapeerd op een blauwfluwelen doek, zit een mini kerstgroepje: Maria en Jozef met kindje en natuurlijk een os en ezel.
Bewust of niet herinnert Van Wijk zo aan de Heilige Birgitta van Zweden, naar wie het Birgittinessenklooster is genoemd dat onderdak biedt aan het museum. Zij kreeg tijdens een bezoek aan het Heilige Land in 1370 een geboortevisioen en zag hoe Jezus ter wereld kwam. Het museum bestaat nu vijftig jaar en viert dit met drie speciale exposities, waarvan ‘Aan de rand van de Hemel’ de tweede is.
De zusters mediteren en bidden bij het beeld
Niet ver van de opvallende os staat de bezoeker oog in oog met de Gestorven Christus. Een levensgroot beeld uit ongeveer 1500 dat door de zusters Birgittinessen in bruikleen is gegeven aan het museum. Maar in de Goede Week verhuist het even terug naar de abdij, zodat de zusters bij het beeld kunnen mediteren en bidden. Nog deze eeuw maakte het dode lichaam zo’n sterke indruk op een weduwe van zestig jaar, Maria Steenis (1942-2023), dat zij een godservaring kreeg en enige tijd later bij de zusters intrad.
Dat in de expositie alleen werk van vrouwelijke kunstenaars valt te zien, komt volgens de samenstellers omdat zij hebben gezocht naar emotie en persoonlijke betrokkenheid. Door de eeuwen heen hebben mannen zich meer opengesteld voor visoenen van apocalyptische aard. Vrouwen houden het meer bij zichzelf.
De tentoonstelling begint niet voor niets met een meer dan mensgrote oermoeder van Emma Talbot: How is Your Own Death so Inconceivable? (2019). Haar prachtige, kleurrijke mantel oogt bijna als een tent van een mantelmadonna die gelovigen beschermend omsluit. Maar onder de mantel schuilt een stervende figuur op een steen, wellicht als waarschuwing voor ons allen.
Samenhang tussen kosmos, schepping en menswording
Hoe de veelzijdige Hildegard von Bingen (1098-1179) Het Heelal vormgaf in haar werk de Scivias laat de tentoonstelling ook zien. In haar visoenen ontdekte zij de samenhang tussen de kosmos, de schepping en de menswording van God. De laatste tijd krijgen overigens haar muziekwerken steeds meer aandacht. In 2012 werd zij officieel heilig verklaard en tot kerklerares benoemd.
In contrast daarmee toont de Zweedse Josefina Anjou eigentijdse sciencefiction beelden, onder meer Airbonde No.5 uit 2019. Het schiet uit de lijst alsof het de oerknal voorstelt.
In meerdere werken zijn ook elementen uit andere culturen te vinden. De Iraanse Atousa Bandeh Ghisabadi kwam in 1989 als vluchteling naar Nederland. Krona toont van haar Hunters uit 2022. Het verbeeldt de vrijheid die zij nu ervaart in Amsterdam, maar tegelijk de angst en eenzaamheid in een vreemde omgeving. Om de centrale meisjesfiguur heen cirkelen allerlei tekens uit de cultuur die ze achter zich heeft gelaten: geesten, vogels, gezichten en Arabische lettertekens.
Underneath my pelt heten twee schilderijen die Jessica van Egmond vorig jaar maakte. Het zijn levensgrote figuren in Japanse dansposes die hun lichaam blootstellen aan indrukken van buitenaf. Visioenen ontvang je met je hele lijf.
Van Ulrike Rehm is een wasschilderij te zien met de titel Hör mal zu/auf, ook uit 2022. Bij deze schildertechniek mengt zij de pigmenten met onder meer hete bijenwas en hars. De gelaagde kleuropbouw die daardoor ontstaat, roept een diepte op waarin de voorstelling lijkt te verschijnen. In dit geval een getekend oog waarin een lezende mens zichtbaar is.
Als journalist dacht ik even dat het om een krantlezer ging, maar in werkelijkheid zou het beeld naar Antonius van Padua moeten verwijzen en twijfelen aan heiligheid in het algemeen. Daar verwijst dan ook de titel naar: ‘Luister/Hou toch op’.
Vervaardigd door de Meester van Elsoo
Wat mij zo aantrekt in ‘Aan de rand van de Hemel’ is vooral de afwisseling en confrontatie van oud en nieuw. Van eigentijdse kunstwerken naast een mooie aartsengel Michaël, in het begin van de zestiende eeuw vervaardigd door de Meester van Elsoo en nu uitgeleend door de parochie Horst-Sevenum. Heiligen als Theresia van Avila, Catharina van Siena, Jeanne d’Arc, de al eerder genoemde Birgitta en Hildegard, ze krijgen allemaal een plekje in Krona.
In de kelder, zo aan het einde van de expositie, verrast een andere prachtige mantel. Niet meer van een oermoeder, of toch wel. Mantel der Liefde (2011) noemt Alexandra Drenth haar zeer fijnzinnig gedecoreerde kunstwerk. Pas als de mantel open gaat, onthult hij onder andere de liefdevolle afbeeldingen van moeder Maria en kind en het laatste avondmaal van Christus en zijn volgelingen.
‘Aan de rand van de Hemel. Visioenen’, tot en met 1 april 2024 in Museum Krona, Uden.
Bekijk hier de trailer van Project Visioenen dat aansluit bij de expositie
© Brabant Cultureel 2023