In plaats van een familievoorstelling in kerstsfeer brengt de Eindhovense performancegroep United Cowboys een eigen, ongewone versie van het Notenkrakerballet in het operahuis van het Duitse Kassel. Een positief respectloze Notenkraker.
door Camiel Hamans • scènefoto’s > Sylwester Pawliczek
Wie Kassel zegt, denkt aan moderne kunst. Niet direct aan dans. Toch voelde de uitnodiging van Thorsten Teubl, Tanzdirektor van TANZ_KASSEL, voor Maarten van der Put om samen met zijn partner Pauline Roelants een Notenkraker te komen ensceneren in het enorme plaatselijke operahuis, als heel bijzonder. Van der Put, al dertig jaar samen met Pauline Roelants aan de leiding van het Eindhovense performancegezelschap United Cowboys, is immers van huis uit beeldend kunstenaar. Pauline Roelants heeft een dansachtergrond.
Wie Kassel binnenrijdt, ziet her en der affiches met daarop de ronkende tekst der Nussknacker Eine meta-kulturelle performative immersive_metaphorische Tanz-Uraufführung der United Cowboys (Niederlande). Het is meteen duidelijk: deze Notenkraker is niet de Anton Pieckachtige kerstvoorstelling die traditioneel van deze parel van het klassieke ballet wordt gemaakt. Geen spectaculaire danspassen van Marius Petipa en slechts weinig noten van Tsjaikovski.
Van der Put en Roelants zijn al eerder in Kassel geweest en presenteerden toen hun visie op een andere klassieker, het Zwanenmeer. Meer dan twintig keer is die voorstelling gegaan en steeds met veel waardering. Het Kasselse publiek durft de confrontatie aan. Ook De Notenkraker kon bij de première op minutenlang applaus rekenen. “Positief respectloos, worden we wel genoemd in sommige Duitse media”, glimlachen Van der Put en Roelants.
Dansdirecteur Teubl zag een performance op de Boulevard
Roelants en Van der Put voelen zich welkom in de Hessische provinciestad. De jonge intendant van het vijfhonderdzestig medewerkers omvattende Staatstheater, Florian Lutz, zet een gedurfde koers uit en zijn dansdirecteur Teubl is niet minder ondernemend. “Zo’n vijf jaar geleden zag hij een performance van ons op de Boulevard in ’s-Hertogenbosch. Dat was IN CASE. Elf dagen lang bewogen vier dansers, acht uur per dag, in een opblaasbare plastic bubbel die zich in een containerachtige ruimte bevond. Het publiek moest zich tussen de wand en het plastic wurmen om te kunnen zien wat er binnenin gebeurde. Teubl was enthousiast en vond dat we ooit eens samen moesten werken. Na twee jaar, toen hij benoemd was in Kassel, kwam de uitnodiging en hebben we op zijn voorstel onze visie op het Zwanenmeer gegeven. Nu de Notenkraker”, legt Van der Put uit.
Bij binnenkomst in het theater vallen de meer dan twintig monitoren op, de immense bouwsteigers tegen de zijwanden van het toneel, de schermen opzij en het grote videoscherm als achterdoek. Op het toneel blijken in de zijtonelen twee forse zijbeuken gebouwd, met ook nog eens een tweehonderdvijftig plaatsen waar publiek de voorstelling kan volgen. Zaal en toneelopstelling blijven voor het hele seizoen gelijk, heeft de intendant bedacht. Zijn vaste ontwerper Sebastian Hannak is verantwoordelijk voor het ontwerp dat Anti-Polis is gedoopt. Roelants en Van der Put hebben geen probleem met deze beperking. Integendeel, er is meer dan voldoende ruimte voor beweging en dans en ook voor de grote mengtafel van waarachter Pauline Roelants tijdens de voorstelling live het geluidsdecor verzorgt.
Foto boven > Sebastian Hannak. Foto onder > Sylwester Pawliczek
Dertig dansers werken mee, een actrice en twee muzikanten. Geen groot orkest als bij Tsjaikovski, maar slechts een cello die bijvoorbeeld een onorthodox pas de deux begeleidt en een hoornist die als een soort aankondiger fungeert. De rest van het geluidsdecor is een soundscape op basis van werkelijke geluiden, leidmotieven ingespeeld door het orkest van het theater gemixt met bijvoorbeeld kerkklokken uit de stad, maar ook intrigerende, scherpe pingeluiden, een kloppend hart en gitaarglissandi.
Een actrice in een Charles-Dickens-kerstkaartkostuum
De voorstelling zou op Wagners goedkeuring hebben kunnen rekenen. Het is immers een vorm van totaaltheater bestaande uit muziek, dans, geluid, video, tekst, objecten, installatie en beweging. De United Cowboys mikken evenwel niet op overweldigende effecten, op een storm van zang en akkoorden of op mythische indrukken die de oplossing van een wereldraadsel suggereren, maar veeleer op ieders eigen individueel verhaal, op vragen, twijfel en een open eind. Waar de originele Notenkraker walsende bloemen ten tonele voert, toont Van der Put op de zijdoeken opnamen van een veertien dagen lang verwelkend boeket. Een actrice, als enige in een Charles-Dickens-kerstkaartkostuum, zegt een tekst die gecomponeerd is uit zinnen die Roelants en van der Put elk afzonderlijk hebben geschreven en die begint met Könnte es sein, dass wir verloren sind? Vielleicht nur ein bisschen, aber könnte es sein?
Anders dan een traditionele Notenkraker met een verhaal met een kop en een staart, hoe onwaarschijnlijk en sprookjesachtig ook, is deze dansperformance associatief. Soms danst er een groep en ontsnapt er een lid, soms wervelt er een verzameling individuen over het toneel die zich allen van elkaar proberen te onderscheiden en soms kruipen er slakachtige wezens met een noot op hun rug langzaam van rechts naar links of van voor naar achter.
“Wij hebben geen laatste woord”, zegt Paulien Roelants, “iedereen of die nu op het toneel staat of in de zaal zit, heeft zijn eigen interpretatie. De tekst is niet meer dan een laag in onze voorstelling die meer vragen stelt dan antwoorden geeft. Wij maken ons geen illusie dat wij alles zo goed weten, maar dat betekent ook niet dat we bij de pakken neer moeten zitten. Onze filosofie is altijd dat we met elkaar een soort van zoekende boefjes zijn, maar dat het uiteindelijk toch wel goed komt.”
Een veldslag met als uitkomst dat iedereen verliest
Het begin van de voorstelling is al tegendraads. De dansers komen op en buigen alsof ze nu reeds voor applaus komen. Intussen klinkt op de band het stemmen van een orkest en klinken de arpeggio’s van een zilverachtige harp. Vanuit de foyer schuifelen in paardendekens gehulde lieden naar binnen, alsof door de beschaafde buitenwereld uitgestotenen beschutting komen zoeken in de warmte van de verwachte kerstsfeer. Vervolgens stellen alle uitvoerenden zich netjes voor. Maar zo beschaafd blijft de avond niet. Zoals er in een echte Notenkraker hevig wordt gevochten tussen een leger van peperkoeksoldaten en muizen, zo wordt er ook op het Kasselse toneel strijd geleverd, een veldslag met als uitkomt dat iedereen verliest, precies zoals dat ook gebeurt in onze eigentijdse harde werkelijkheid.
„Wann und wo haben wir einander verloren –
und, was noch wichtiger ist:
wie finden wir einander wieder?“
Roelants en Van der Put zijn er niet op uit om te amuseren, zij zetten het publiek aan het denken. Nu al dertig jaar lang. Op 6 en 7 december 2023 wordt dit jubileum luister bijgezet met de verschijning van een boek en een voorstelling in de Philipszaal van de Eindhovense Parktheater.
Voorstellingen van Der Nussknacker
in het Operahuis (Staatstheater) in Kassel:
4 november • 25 november • 30 november
25 december • 27 december
www.unitedcowboys.net
Staatstheater Kassel
© Brabant Cultureel 2023