‘To be or not to be’. Weet iedereen: dat komt uit Hamlet. ‘De vis wordt duur betaald’. Ook bekend: Op hoop van zegen. Hamlet keert regelmatig terug. Maar wanneer zie je die klassieker van Herman Heijermans nog? Nu dus, en wel in een ijzersterke vertolking door theatercollectief Dood Paard.
door Arnold Verplancke • Scènefoto’s > Sanne Peper
Een stuk uit 1900. In een beetje ouderwets Nederlands. Over hoe schandalig gewone vissers worden uitgebuit door op geld beluste reders. Hoe de achterblijvende vrouwen aan wal angstig afwachten of hun geliefden ooit nog terugkeren van zee. Dat ongeschoolde jongens geen perspectief hebben en gedwongen mee op visvangst gaan, net als hun vaders. Ook al zijn die in de golven verdwenen.
Legendarisch is de naam van Kniertje
In de vaderlandse literatuur staat de naam van Herman Heijermans als een huis. Op hoop van zegen is verreweg zijn bekendste toneelstuk. Vroeger vaak gespeeld en verfilmd en recent zelfs nog tot een musical bewerkt. Legendarisch is de naam van Kniertje, die ook haar laatste twee zonen verliest als die meegaan op het lekke schip genaamd ‘Op hoop van zegen’. Niet vergeten is de naam van actrice Esther de Boer-van Rijk (1853-1937) die in de rol van deze vissersweduwe is vereeuwigd. Haar schilderij hangt nog steeds prominent in de Amsterdamse Stadsschouwburg. In de nieuwe versie heet de vrouw trouwens Knier, zonder het neerbuigende ‘tje’.
Het toneelgezelschap Dood Paard wekt dit sociaal-realistische stuk opnieuw tot leven in een ijzersterke uitvoering. De oorspronkelijke tekst van Heijermans blijft voor een groot deel intact, zonder actualisering. Slechts vijf acteurs spelen wisselend de vijftien rollen. Het is even wennen een stevige man eerst als de redersdochter te zien en even later als Geert, de opstandige zoon van Knier. Maar ze spelen met een vaart en overtuiging waardoor de dramatische ontwikkelingen geloofwaardig worden. Al die verschillende personages doemen levensecht op, voortdurend omgeven door en gevangen binnen visnetten op het kleine speelvlak.
Dood Paard blijft ver van overdreven melodrama
De emotionele gebeurtenissen ontroeren weer, al blijft Dood Paard ver weg van overdreven melodrama. Maar de doodsangst van de jonge Barend (Tomer Pawlicki), die echt niet mee wil naar zee, gaat door merg en been in de confrontatie met zijn moeder (Manja Topper) . Het conflict tussen de opstandige zoon Geert (Joachim Robbrecht) en reder Bos (Kuno Bakker) krijgt terecht ook alle ruimte.
Als de achterblijvers angstig bij elkaar schuilen voor de storm, horen zij het kraken van de houten scheepswanden en praten ze onvermijdelijk over alle mannen en jongens die eerder op zee zijn achtergebleven. Jo (Dinda Provily), de aanstaande bruid van Geert, blijft zwanger achter. Een schande, vindt de reder. De verzekeringsmaatschappij, daar is hij vooral mee bezig. De verdronken bemanning is voor hem niet meer dan ‘collateral damage’, om een nieuwe term te gebruiken. Ach ja, en Knier mag wel weer komen schoonmaken bij zijn vrouw. Alle lof voor Dood Paard voor deze bijzondere productie.
‘Op hoop van zegen’ van Herman Heijermans. Door: Dood Paard. Uitvoerenden: Tomer Pawlicki, Joachim Robbrecht, Dinda Provily, Manja Topper, Kuno Bakker. Gezien: première Frascati Amsterdam, 13 oktober 2023.
Nog zien:
9 november > Chassé Theater • Breda
19 november > Lux • Nijmegen
8 december > Schouwburg • Tilburg
21 december > De Kring • Roosendaal
© Brabant Cultureel 2023