Tot en met 22 oktober 2023 is in de Oude Warande in Tilburg de buitenexpositie Lustwarande te zien. Met het kunstwerk van Matea Bakula is sinds de opening iets bijzonders aan de hand. Het is van aanzien veranderd, en dat was niet per se de bedoeling van de kunstenaar.
door Carina van der Walt
Twee weken na de opening van de tentoonstelling ‘Eartheaters’ in de Oude Warande in Tilburg kreeg ik een foto van de prachtige driedelige pilaar van Matea Bakula, ‘Sweet Expanse’. Het werk is aan de onderkant van sommige blokken bezig leeg te lopen. Er is geen sprake van vandalisme. De natuur zelf gaf door hoge temperaturen antwoord op mijn vraag: “Is Bakula’s land van melk en honing al verwoest door aardopwarming?”
Volgens metingen in De Bilt werden met 29,6 tot 31,1 graden Celsius historische temperaturen bereikt tussen 6 en 10 september 2023. Hier in het zuiden, nabij de grens met België kun je daar gemakkelijk een graadje bijtellen. ‘Sweet Expanse’ van Matea Bakula (Sarajevo 1990) staat in een deel van de Oude Warande dat relatief open is. Het is niet, zoals ik eerder schreef, gegoten in glazen platen, maar in platen van epoxy. Misschien heeft Bakula juist voor deze locatie in het bos gekozen vanwege het mogelijke kleurenspel van de zonnestralen. Haar keuze heeft echter een onverwacht bijkomend effect: het werk smelt in de zonnewarmte. Wat nu te doen, is de vraag aan curator en kunstenaar. Repareren of laten? Chris Driessen reageerde heel snel: “Helaas kan het werk niet worden hersteld, alleen maar opnieuw gemaakt en daarvoor is geen budget.” Ook Bakula is gealarmeerd en mailde: “Ik laat het werk zo voor nu.”
In de kunstgeschiedenis ontstaan interessante connecties
Is het erg? Ik kan me voorstellen dat het voor een jonge kunstenaar heel pijnlijk kan zijn, maar in de kunstgeschiedenis ontstaan plots andere interessante connecties. Misschien is het beroemdste kapotte werk een eeuw eerder terug te vinden bij Marcel Duchamp met zijn ‘Grote Glas’. Hij start al voor 1915 met de tekeningen voor zijn twee op elkaar gestapelde panelen ‘De bruid uitgekleed door haar vrijgezellen, zelfs’ (La mariée mise a nu par ses célibataires, même). Het is een abstract liefdesverhaal met een bruid in het bovenste paneel en negen bewonderende vrijgezellen in het onderste. Zowel de bruid als de vrijgezellen manifesteren erotisch verlangens, waarbij Duchamp ook stof verzamelde om tussen de twee glazen platen te vatten. Dit stof is een leuke associatie met Bakula’s honing, maar hier gaat het nu niet om. Het ‘Grote Glas’ vertoont twee grote barsten: rechts boven bij de bruid en in het midden beneden bij de vrijgezellen. Wat is er gebeurd?
In New York begon Duchamp in alle ernst aan zijn grote glasraam. Hij werkte langzaam en gaf het als cadeau aan de mensen die hem onderdak hebben verleend. Misschien werd hij moedeloos en deed hij een greep naar de ideeën voor zijn readymades als ‘Bottle Rack’ en ‘Fountain’, want in 1923 verklaarde hij ‘La Mariée mise à nu par ses célibataires, même’ definitief onvoltooid. Toen was dit werk nog zonder barsten.
Het drama voltrok zich in 1926. Het werk werd tentoongesteld in New York en daarna aan de eigenaresse terugbezorgd. Tien jaar later – in 1936 – opende zij de kist en waren de glazen panelen tot haar grote schrik gebroken. Ze liet dit Duchamp per direct weten, die vervolgens gelaten drie maanden lang intensief bezig was om alle glazen stukjes weer op hun plek te plaatsen. Gerepareerd, maar toch nog gebroken is het grote glasraam van Marcel Duchamp nu al ruim zeventig jaar te zien in het Museum voor Moderne Kunst in Philadelphia. Het is te kwetsbaar om het ooit nog te verplaatsen.
Een van de beelden werd achterstevoren geplaatst
Aansluitend op Duchamps houding om een kunstwerk te tonen met inbegrip van de beschadiging vertelde David Bade van Curaçao onlangs nog bij de 2023 editie van Kunst in de h3h in Oosterhout iets interessant tijdens de persbezichtiging. Hij laat altijd een beeld los op het moment dat het voltooid is. Zo gebeurde het dat tijdens die expositie een van zijn beelden in de beeldengroep ‘Badenvaart’ achterstevoren werd geplaatst in de privétuin van de benedictijner zusters van de Onze Lieve Vrouw Abdij. Hij werd er niet door van streek gebracht en liet het voor wat het was. Zodoende genoot hij van nieuwe interpretaties dat hij zelf niet had kunnen voorzien.
Het is duidelijk dat een kapot of verkeerd geplaatst beeld niet per se rampzalig is, al herkent de kunstwereld een ‘succès de scandale’ voor wat het is en wanneer het van toepassing is. Hier is dat niet het geval. Bij Bakula’s druipende pilaar worden de effecten van aardopwarming juist door het verval van ‘Sweet Expanse’ onder de aandacht gebracht. Daarmee is op patafysische wijze de betekenis ontsnapt aan het maakproces. Als zij niks doet tot aan het einde van de tentoonstelling, sluit Bakula kunsthistorisch aan bij Duchamp.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Tien kunstenaars bestormen Lustwarande 2023
© Brabant Cultureel 2023