Een ‘crashtest’ noemen ze het en ook de ‘ultieme Ibsen-binge’. Het Zuidelijk Toneel koppelt drie beroemde toneelstukken van de Noor Henrik Ibsen aaneen tot één lange avond. Het lachgrage festivalpubliek is de winnaar, Ibsen het opgelapte slachtoffer. Binnenkort in de theaters.
door Arnold Verplancke • scènefotografie > Sofie Knijff
Het is best lastig om over psychologisch-realistische toneelstukken te schrijven die meer dan een eeuw lang wereldwijd het publiek wakker hebben geschud en die nu – in de termen van Het Zuidelijk Toneel zelf – ‘onbeschermd en plankgas tegen de muur worden gereden’. Zeker als de kluchtige wrakken goed in de smaak vallen, maar niet meer de kracht hebben van de originele werken. Terwijl de onderwerpen actueel blijven, zoals incest, euthanasie, emancipatie van de vrouw, vrijheid van ieder mens, de werking van de democratie, de manipulatie van de meerderheid door politici en media, gevaarlijke milieuvervuiling en het geld dat wint van de waarheid.
Eigen bewerkingen opnieuw aangepast en samengevoegd
Regisseur Sarah Moeremans en schrijver Joachim Robbrecht hebben tussen 2013 en 2018 elk seizoen een nieuwe ‘Crashtest Ibsen’ aan hun collectie toegevoegd en zij oogstten daarmee succes op festivals als Oerol en elders. Moeremans wordt de nieuwe artistiek directeur van Het Zuidelijk Toneel (HZT). Recent hebben zij hun eigen bewerkingen opnieuw aangepast en samengevoegd tot één lange ‘bingewatch’. Het gaat om de stukken Nora (ook wel Een Poppenhuis, 1879), Vijand van het Volk (1882) en Spoken (1881) van Henrik Ibsen (1828-1906).
Nora geldt als Ibsens meest invloedrijke stuk. De hoofdpersoon is een aanvankelijk wat naïeve getrouwde vrouw die tot het besef komt dat ze door haar omgeving nooit serieus is genomen. Ze bleef een kindvrouwtje of popje voor haar vader, nu voor haar man en in feite ook voor een man die haar chanteert. De valse handtekening die ze ooit heeft gezet, dreigt haar fataal te worden. Uiteindelijk kiest ze voor de vrijheid en verlaat ze man en kinderen om eindelijk zichzelf te worden. Met een harde klap slaat ze de deur achter zich dicht. Die dreunt door in de theatergeschiedenis en verbijstert het publiek tot op de dag van vandaag.
Moeremans en Robbrecht maken er een lollige festivalvoorstelling van. De echtgenoot scheurt met een crossmotor het speelveld op. De spelers zijn overdreven uitgedost als stripfiguren. De arts draagt een rood trainingspak met een enorme bontjas. Steeds benadrukken ze dat het allemaal 144 jaar geleden speelt en dat zij door Ibsen in deze rollen zijn geduwd. Blijft dat een hele avond leuk, vroeg ik me toen al af. Maar kennelijk wel. De acteurs ontlokken het publiek lachsalvo’s. Prima dus.
Dokter Rank zingt een Engelstalig liedje
De dokter lijdt alvast aan ‘overgeërfde syfilis’ die eigenlijk in het derde stuk Spoken past. Er zijn allerlei lollige scènes bedacht, zoals vriendin Kristine die op haar knieën de onbetrouwbare Krogstad ten huwelijk vraagt. Dokter Rank zingt een Engelstalig liedje. Nora doet ‘zoals elke avond’ de wilde dans die de schrijver haar heeft voorgeschreven. Soms vraagt ze zich af of haar karakter nog wel aankomt in 2023 ‘of blijf ik gebakken lucht?’ Ook het beruchte slot is aangepast. Niet Nora verlaat het huis, maar zij wijst haar man de deur en blijft zelf achter met de kinderen. Een meer conformistisch slot anno 2023.
Het moet gezegd : de zes acteurs van HZT spelen de karikaturen en hun dubbele bodems verduiveld knap. De Vlaamse Evelien Bosmans als Nora, Judith van den Berg als mevrouw Alving in Spoken, Joep van der Geest als de man van Nora en later de dominee in Spoken, Louis van der Waal als de journalist in Vijand van het Volk en de dokter in Nora, Gillis Biesheuvel als de klokkenluider in Vijand van het Volk en Peter Seynaeve als de eigenaar van de drukkerij en de stem van de zwijgende meerderheid in dat stuk.
Ook de teksten van Joachim Robbrecht anno 2023 klinken leuk en fleuren het karkas van Ibsen op met alle eigentijdse uitdrukkingen en soms managersjargon. In de festivaluitvoering verrassen regisseur Moeremans en haar spelers het publiek met een crossmotor, een mooie rode Mercedes waarmee de burgemeester het terrein op komt rijden en een koets met twee knollen die de dominee aflevert. En met veel vuur en rook, een spektakel dus. Hoe dat er straks in de theaterzalen uitziet, kunt u zelf gaan zien.
Het kostbare water is sterk vervuild
In Een Vijand van het Volk ontdekt een arts die in een kuuroord waakt over de volksgezondheid dat het kostbare water sterk is vervuild. Het vormt een gevaar voor de badgasten. Aanvankelijk krijgt hij een sensatiebeluste rellerige journalist mee op zijn kruistocht. Maar de burgemeester weet het gevaar toe te dekken en bovendien de middenstand en andere dorpsbewoners te waarschuwen dat een rigoureuze sanering hun kapitalen zal gaan kosten.
Van een klokkenluider degradeert de arts tot een vijand van het gewone volk. Hij krijgt ontslag, zijn ruiten worden ingegooid en hij zal met zijn gezin moeten vluchten. HZT maakt er een lollig toneelbeeld van, met mannen in korte broeken en de dokter rondstappend met zwemvliezen. De wijze woorden van dochter Petra aan het eind ten spijt, gaat deze versie toch een beetje uit als een nachtkaars.
In Spoken draagt mevrouw Alving geheimen met zich mee die soms komen spoken in haar hoofd, zeker als zij haar angstbeelden in een nieuwe generatie opnieuw ziet opduiken. Haar overleden echtgenoot was een schuinsmarcheerder en verleidde het dienstmeisje. Dat werd zwanger en gauw gekoppeld aan een vroegere minnaar. Ze bracht een dochter ter wereld. Die dochter is zich van niets bewust en werkt nu in Huize Alving. De zieke zoon des huizes, Oswald, raakt verliefd op haar, dus op zijn halfzus.
Dit alles komt bloot te liggen in gesprekken van de inmiddels wereldwijze moeder en de stijve dominee die haar en alle anderen op zijn rechte pad probeert te houden. Nadat iedereen is vertrokken vraagt de zieke zoon aan zijn moeder hem uit zijn lijden te verlossen met een overdosis morfine. In deze crashversie vol seksuele capriolen, doet Oswald dat juist niet en wil blijven leven.
De beroemde toneelwerken zijn nog deels herkenaar
Veel plezier voor het kijkerspubliek, dankzij lekker spel door het zestal dat achttien rollen voor zijn rekening neemt en veel gekkigheid op het podium. De drie beroemde toneelwerken van Henrik Ibsen zijn hard tegen een muur geknald, de wrakken zijn opgelapt en dankzij de stevige kooiconstructie nog deels herkenbaar.
Het tekstboekje van de drie crashtests biedt HZT aan voor vijfentwintig euro. Wie de originele stukken van Ibsen wil lezen, kan het best de Engelse verzamelbundel aanschaffen: A Doll’s House and other Plays (Penguin Classics, 2016) met veel voetnoten over de originele Noorse teksten. Voor nog geen elf euro.
Toneelstuk: Crashtest Ibsen. Tekstbewerking Joachim Robbrecht. Regie: Sarah Moeremans. Kostuumontwerp Daphne de Winkel. Spel: Judith van den Berg, Gillis Biesheuvel, Evelien Bosmans, Joep van der Geest, Peter Seynaeve, Louis van der Waal. Gezien: Nazomerfestival Zeeland, Domburg, 25 augustus 2023.
De complete Crashtest Ibsen duurt ruim vier uur inclusief pauzes.
Te zien:
14-16 september 2023 > Schouwburg Tilburg
23 september > Stadschouwburg Nijmegen
27 oktober > De Kring Roosendaal
28 oktober > Chassé Theater Breda
24 november > Parktheater Eindhoven
© Brabant Cultureel 2023