Anna Boch krijgt eindelijk de aandacht die zij verdient

‘Anna Boch. – Bewondert van Gogh en dat ziet men’, schreef de Mercure de France in 1895. En inderdaad, die bewondering was er, en wat beide ook verbond was hun fascinatie voor het licht en de kleuren in zonnige landschappen. Van Gogh kennen we, maar wie is Anna Boch? Een expositie in Mu.ZEE in Oostende zet haar in een helder licht. Terecht.

door Lauran Toorians

In 1890 exposeerde Vincent van Gogh op uitnodiging zes schilderijen in de Salon Les XX in Brussel. Twee van die schilderijen toonden zonnebloemen en die veroorzaakten veel controverse. Ook zijn schilderij ‘De rode wijngaard’ uit 1888 hing daar en dat werd voor vierhonderd Franse francs gekocht door Anna Boch (1848-1936). Dat was meteen de enige keer tijdens het leven van Van Gogh dat een werk van hem geld opbracht. In Arles had Van Gogh in 1888 Anna’s jongere broer Eugène Boch ontmoet en geportretteerd en de twee waren bevriend geraakt. Anna Boch zal dus al over Van Gogh hebben gehoord toen zij zijn werk in Brussel zag. Zij moet iets in hem hebben gezien, want een jaar na de dood van Vincent kocht zij uit de nalatenschap voor driehonderdvijftig francs ook nog ‘De vlakte van La Crau met een boomgaard van perzikbomen’ uit 1889.

Beide ouders waren kunstzinnig aangelegd

Anna (officieel Rosalie-Anna) en Eugène Boch waren telgen uit een welgestelde familie van producenten van keramische producten. De Franse uitspraak van hun achternaam is ‘bòk’, rijmend op ‘hok’. Vader Victor was in 1841 medeoprichter van het faience- en keramiekbedrijf Royal Boch in La Louvière (Henegouwen). Een andere tak van de familie stichtte het bekende en nog steeds bestaande Villeroy & Boch. Anna was het oudste kind van het gezin. Vader Victor en zijn vrouw waren beide kunstzinnig aangelegd en goede tekenaars en de kinderen kregen een opvoeding waarin zowel teken- en schilderkunst als muziek een grote rol speelde. Anna kreeg les van verschillende schilders en kwam in 1876 in de leer bij Isidore Verheyden die haar kennis liet maken met het schilderen in de openlucht (en plein air) in de omgeving van Brussel.

Samen met Verheyden trad Anna Boch in 1885 toe tot de kunstenaarsvereniging Les XX (Les vingt, ‘de twintig’). Die was in 1883 in Brussel opgericht door Octave Maus, een jonge advocaat en een neef van Anna Boch. Maus schreef ook kunstkritieken en in Les XX verzamelde hij een groep van maximaal twintig vooruitstrevende kunstenaars. Tot de dertien leden van het eerste uur behoorden onder anderen James Ensor, Théo Van Rysselberghe, Fernand Khnopff en Willy Schlobach. De groep organiseerde salons waarvoor zij ook steeds twintig andere, verwante kunstenaars uitnodigden en zo kwam het dat Van Gogh in 1888 exposeerde in Brussel. Tot de genodigden hoorden ook andere (nu) beroemde kunstenaars waaronder Georges Seurat die er zijn ‘Dimanche d’été à la Grande Jatte’ exposeerde. Dat werk oogstte veel kritiek, maar zorgde er ook voor dat andere kunstenaars gingen experimenteren met het pointilisme. Ook Anna Boch deed dat, al voerde zij de techniek niet zo streng door als Seurat en enkele anderen dat deden.

Onder de gasten op de salons bevonden zich ook Jan Toorop, Auguste Rodin en Paul Signac die alle drie – en als enige niet-Belgen – werden toegelaten tot Les XX. De exposities leidden ook binnen de groep onderling vaak tot hevige discussies waarbij zowel visies op moderne kunst als ego’s hard op elkaar botsten. Na tien jaar besloot Maus de groep te ontbinden en begon hij een nieuwe kunstkring met strengere regels die hij zelf in de hand hield: La Libre Esthétique. Ook van deze groep werd Anna Boch lid en in 1904 sloot zij zich daarnaast aan bij Vie et Lumière waarvan onder meer ook James Ensor lid was. Beide verenigingen hielden op te bestaan in 1914.

Zij had een auto en er ging dan een chauffeur mee

Anna Boch bleef ongetrouwd en door haar rijkdom kon zij zich veroorloven om volledig zelfstandig te blijven en van en voor haar kunst te leven. Ze reisde regelmatig waarbij het schildersgerei dan steeds mee ging. Ze werkte graag aan de Vlaamse kust, maar bezocht ook Zeeland en Bretagne waar ze ook landschappen en kustgezichten schilderde. Verre reizen naar Zuid-Europa maakte ze vaker samen met haar broer en diens echtgenote. Zij had een auto en er ging dan een chauffeur mee. Maar zij steunde ook kunstenaars die het minder breed hadden en kocht veel werk van anderen aan.

Toen zij overleed bevonden zich in haar woning annex atelier ruim tweehonderd eigen werken en tweehonderdnegentien schilderijen van andere kunstenaars die veelal hadden geëxposeerd bij Les XX. Daarnaast waren er ook sculpturen en andere kunstvoorwerpen. In haar testament had zij vastgelegd dat een deel van de verzameling moest worden verkocht ten gunste van de armen. Andere werken gingen naar musea of kwamen uiteindelijk in de kunsthandel terecht en een deel van haar werk is nog steeds in de familie.

Gemiste kans dat de expositie niet ook Nederland aandoet

Een grote overzichtstentoonstelling van haar werk is momenteel te zien in Mu.Zee in Oostende. Dat is een fraai museum gespecialiseerd in Belgische kunst van 1830 tot heden en gevestigd in een markant gebouw dat na een grondige opknapbeurt in juni 2021 heropende. In de tentoonstelling is niet alleen werk van Boch zelf te zien, maar ook van kunstenaars uit haar omgeving. Bijzondere bruiklenen zijn werken als ‘La Calanque’ van Paul Signac, ‘Conversation dans les prés, Pont-Aven’ van Paul Gauguin en Van Goghs, ‘Portret van Eugène Boch’. Na Oostende reist de tentoonstelling door naar het museum van Pont-Aven in Bretagne en het kan als een gemiste kans worden beschouwd dat deze expositie niet ook Nederland aandoet.

De tentoonstelling laat zien dat Anna Boch zich niet te min voelde om ook aardewerk in de fabriek van haar vader te decoreren. Dat waren uiteraard exclusieve en unieke producten, maar zij introduceerde de keramiek daarmee ook in de kringen van Les XX en La Libre Esthétique. In de fabriek in La Louvière werd een speciaal kunstatelier ingericht om de kwaliteit van de decoraties op het serviesgoed te verbeteren. Daarvoor werden onder meer decorateurs aangetrokken uit Delft en Maastricht.

Zij werd tijdens haar leven breed gewaardeerd

Anna Boch en haar werk zijn nog steeds betrekkelijk onbekend, terwijl zij tijdens haar leven breed werd gewaardeerd en volledig deel uitmaakte van de kunstkringen waarvan zij lid was. In 2010 was er in het Vincent van Goghhuis in Zundert een expositie ‘Boch & Van Gogh’ met ook werk van Eugène Boch, maar de laatste grote overzichtstentoonstelling vond plaats in 2000 in het museum van Mariemont in Henegouwen.

De expositie in Oostende wordt begeleid door een mooi verzorgd boek waarin diverse artikelen Anna (en haar broer) van context voorzien. Daarbij wordt sterk aangezet dat zij een vrouwelijke kunstenaar is, waarbij de auteurs zich soms in de voet lijken te schieten. Want ja, Anna Boch was een zelfstandige vrouw en een getalenteerd kunstenaar en dat werd ook in haar tijd – waarin dit niet gewoon was – opgemerkt door de kunstkritiek. Maar de meeste critici erkenden ook haar talent, waarin zij zich kon meten met haar mannelijke collega’s. Dat auteurs dat rond 1900 wat onhandig opschreven, is waar, maar het gaat wat ver om die lovende kritieken nu – terugblikkend – negatief te interpreteren.

Zo schreef Émile Verhaeren – niet de eerste de beste – in 1884: ‘Ondanks haar bijzonder grote kwaliteiten is het probleem van de kunstenares… dat ze geen man is.’ Dat kun je anno nu lezen als een seksistische opmerking, maar ik (man, moet ik toegeven) vermoed toch dat Verhaeren hier een compliment gaf. Onhandig misschien, maar waarschijnlijk toch vooral goedbedoeld. En waar dit in de Belle Époque nog vreemd en vermeldenswaard was, zouden we nu toch moeten constateren dat de sekse, het gender, de geaardheid en zelfs het uiterlijk van de kunstenaar irrelevant is. Waar het om gaat is de kwaliteit van het werk, en die staat buiten kijf. Voor wie de kunst uit deze periode een warm hart toedraagt, is een bezoek aan Oostende – of wat later aan Pont-Aven – van harte aanbevolen.

‘Anna Boch, een impressionistische reis’, tot en met 5 november 2023 in Mu.ZEE in Oostende.

muzee.be

Virginie Devillez (red.), met medewerking van Stefan Huygebaert & Wendy Van Hoorde, Anna Boch. Een impressionistische reis. Veurne: Hannibal Books 2023, 256 pp., ISBN 978-94-6466-635-9, hb., € 49,95.

hannibalbooks.be

© Brabant Cultureel 2023