Welke rol speelt kleding in je identiteit? In hoeverre wordt door anderen bepaald hoe je erbij loopt? Met de expositie ‘Nieuwe Patronen’ in de Helmondse Cacaofabriek gaan kunstenaars Paul van de Waterlaat en Haiko Sleumer op zoek naar antwoorden en repareren zij tevens een stukje persoonlijke geschiedenis.
door Anja van den Akker • Foto’s > Biek van Bree
Paul van de Waterlaat (1984) dook al op jonge leeftijd in de kledingkast van zijn moeder om haar jurken en rokken aan te trekken. Hij deed dan voor de zekerheid de gordijnen dicht, want hij voelde wel dat dit niet gangbaar was en hij schaamde zich toen hij werd betrapt. Nu, tientallen jaren later, heeft moeder Bea – die vroeger kleding voor hem maakte –alsnog een jurk voor haar zoon genaaid. Een hele toer, want patronen voor een mannenjurk zijn moeilijk te vinden. Een kwestie van nieuwe patronen maken dus. In een video is het maakproces te volgen van deze jurk die prominent in een vitrine hangt. Daarmee repareren beide kunstenaars een stukje persoonlijke geschiedenis.
Het hele arsenaal aan familiekiekjes doorgespit
De expositie ‘Nieuwe Patronen’ biedt helemaal het persoonlijke verhaal van Paul van de Waterlaat. Het hele arsenaal aan persoonlijke familiekiekjes van hem werd doorgespit, waarbij zijn kleding werd veranderd in wat hij – achteraf gezien – graag had gedragen. Die kleding is eerst in het echt door Paul gemaakt, voordat deze in de oude foto’s werd verwerkt tot een herziene versie van zijn verleden.
Op een van de kiekjes zien we hem bellen met oma. Een vrolijk blond jongetje dat erg veel lol heeft. Op de ene foto met een broekje aan, op de andere met een rokje. Geen kleurtjes of tierlantijntjes, eigenlijk een heel ‘basic’ onopvallend rokje. Bijna een broekje, maar dan net weer niet. Hij zou het destijds zo gedragen kunnen hebben, denk je bij het zien van dit herziene stukje geschiedenis.
“Foto’s suggereren dat iets echt zo is gebeurd, terwijl het beeld slechts een deel is van het geheel”, aldus Van de Waterlaat, die in Helmond opgroeide. “We maken ongeziene dingen uit de historie zichtbaar.’’ Bij de opening van ‘Nieuwe Patronen’ droeg hij een soortgelijke rok als op de herziene jeugdfoto. “Een paar jaar geleden heb ik hem gemaakt. Dat voelde als een bevrijding, als thuiskomen. Op een gegeven ogenblik was er die ruimte, was ik zelfverzekerd genoeg en had ik de skills om zo’n rok te maken. Maar ik moet toegeven dat je stevig in je schoenen moet staan om ermee rond te lopen, want dit schept verwarring. Mijn naaste omgeving vindt het oké, maar daarbuiten reageert men soms wel geschokt. Ongelooflijk hoe kleding je tweede huid is. Het is een manier van jezelf uiten. Dat gaat volgens culturele codes. Zo van: kijk, ik heb geld. Of: ik ben een rocker. Je wordt daarbij geconfronteerd met regels waarover je niks te zeggen hebt. Vrouwelijk is soft, mannelijk krachtig. In het algemeen gaat fashion nooit over je identiteit, die wordt voor je bepaald. Als je iets anders wilt, zit er niets anders op dan het zelf te maken. Ik ontwerp daarom nu androgyne kleding.’’
Waarom geen grote vrouwelijke kunstenaars
De grote heldinnen van Van de Waterlaat en Sleumer zijn de feministische filosofe Simone de Beauvoir en Linda Nochlin. De eerste stelde dat je niet als vrouw wordt geboren, maar gemaakt. “Die eigenschappen worden dan weer als ‘natuurlijk’ gezien’’, aldus Van de Waterlaat. Hun andere inspiratiebron, de feministische kunsthistorica Linda Nochlin, vroeg zich in 1971 al af waarom er geen grote vrouwelijke kunstenaars zijn geweest. Volgens haar krijgen vrouwen vaak de ruimte niet. Nochlin gaat op zoek naar vrouwelijke kunstenaars en brengt hen alsnog onder de aandacht, daarmee repareert ze een stukje kunstgeschiedenis.
Mede vanuit die gedachten gingen Van de Waterlaat en Sleumer aan de slag om Pauls eigen geschiedenis te ‘repareren’ door kleding in jeugdfoto’s te herzien. Hoe word je in deze maatschappij via kleding tot man gemaakt? Ook met de collages van Haiko Sleumer (1993) wordt de toeschouwer aangezet na te denken over kleding, mode en rolpatronen. Maar ook over de invloed van tijd.
Gebaseerd op ‘vrouwonvriendelijke’ damesbladen
Paul van de Waterlaat heeft een theaterachtergrond en ervaart dat een expositie niet zo afgebakend in tijd en ruimte is als het theater. Deze expositie bestaat uit losse elementen die de toeschouwer zelf mag verbinden om de onderlinge relatie te ontdekken. Haiko Sleumer brengt expertise in als kunsthistoricus, vormgever en curator. “Het blijft Pauls persoonlijke verhaal”, benadrukt Sleumer die zijn fotocollages deels baseerde op oude, ‘vrouwonvriendelijke’ en rolbevestigende damesbladen. Het gaat er volgens hem om buiten de geldende normen te denken, wat je niet alleen op mode maar op het gehele leven kunt loslaten.
David Bowie is een goed voorbeeld van iemand die zich niet strikt aan het zogeheten mannelijke en vrouwelijke hield, maar daarin steeds wisselde. “Als icoon en op het podium is dat gemakkelijker dan wanneer je dit op straat doet. Er is nog steeds veel taboe. Kleding is daarbij heel bepalend’’, aldus Sleumer. Grappig om te zien is dat meneer pastoor op de jeugdfoto’s in feite wel een soort ‘jurk’ aanheeft.
Kleding kan als keurslijf worden ervaren
Eén vitrinekast op de expositie is gevuld met niet-aangepaste foto’s. Dat is het familiearchief waaruit nog altijd kan worden geput. Er is ook een klein hoekje met foto’s van kleding in de vorm van een korset: het signaal hoe beklemmend kleding als keurslijf kan worden ervaren. De Cacaofabriek wil deze expositie breed educatief inzetten. Er zijn al diverse scholen en instanties benaderd voor deze kleine tentoonstelling die zich uitermate leent als uitgangspunt van discussies.
Ook de beide kunstenaars gaan graag de dialoog aan. Op zaterdag 3 juni 2023 geven zij een openbare workshop voor mensen die zelf iets willen maken vanuit de gedachte van nieuwe patronen. Op zondag 11 juni is er een artist talk met beide makers.
‘Nieuwe patronen’, tot en met 28 juni 2023 in De Cacaofabriek Helmond.
© Brabant Cultureel 2023