Met Van Gogh Village Museum heeft Nuenen een compleet vernieuwd Van Gogh museum dat de bezoeker die alles wil zien en meemaken een goed gevuld dagje uit kan bieden. Alles over Van Gogh en heel heel misschien ook nog één echte Van Gogh. Koningin Máxima verricht de officiële opening op 16 mei.
door Rieks Holtkamp
Of koningin Máxima ‘iets heeft’ met Vincent Van Gogh weten Vera Hussaarts (Schaesberg 1948) en Peter van Overbruggen (Nuenen 1947), zo niet. Zij zijn beiden sinds 2011 verbonden aan het Van Gogh Village Museum, destijds nog Vincentre. Al een jaar geleden is het vorstelijke bezoek geregeld. “Er moest een heel protocol worden opgesteld en toen bleek dat zij vooral onder de indruk was van het grote aantal vrijwilligers dat hier werkt”, zegt Van Overbruggen. “Daarom wil zij met de hele groep op de foto. Die wordt dan voor het museum opgesteld. Behalve de directeur, die betaald wordt, werken hier honderdzeventig mensen op vrijwillige basis. Ook werken we zonder curator of conservator.”
Van Overbruggen is als voorzitter van het Kunstfonds Vincent van Gogh, dat de museumcollectie beheert, samen met collega’s verantwoordelijk voor het inhoudelijke verhaal in de vaste expositie. “We hebben genoeg expertise in huis. Bovendien kunnen we altijd terugvallen op het Van Gogh Museum in Amsterdam en Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch”, vult Vera Hussaarts aan. Naast marketing is zij verantwoordelijk voor de digitalisering van de museumcollectie.
Museum smaakvol en fantasierijk vernieuwd
Het ‘oude’ Vincentre, sinds 2010 gevestigd in het voormalige uit 1872 daterende gemeentehuis, was wat uit zijn monumentale jas gegroeid. Het kon de bijna twintigduizend bezoekers per jaar eigenlijk niet meer verwerken. Het Eindhovens/Rotterdamse architectenbureau diederendirrix werd aangezocht om de noodzakelijke uitbreiding vorm te geven. Fondsen van de gemeente, provincie en bedrijfsleven (waaronder ASML in Veldhoven) maakten de aankoop van de grond en de nieuwbouw voor in totaal zo’n zes miljoen euro mogelijk.
Diederendirrix is gespecialiseerd in stedenbouw projecten en heeft ook naam gemaakt met smaakvolle en fantasierijke renovatie van historische gebouwen. Voorbeelden daarvan zijn er te over in de regio: het Witte Dame complex; Domus/Dela, de voormalige Augustijnenkerk met klooster Mariënhage in Eindhoven; en de Ploeg in Bergeijk om er slechts een paar te noemen.
Ook het nieuwe Van Gogh Village Nuenen is een prachtig voorbeeld. De oude langskapboerderij met een ronde deeldeur die er ooit stond, komt in het nieuwe ontwerp terug. Tegelijkertijd hebben de ontwerpers zich georiënteerd op Vincents liefde voor de natuur, wat tot uiting komt in de aardse kleuren, het populierenhout in het interieur en in de muren van roodgebakken kleitegels.
Hieronder: impressie van het materiaalgebruik en de aardse kleurstellingen in het museum.
Scheuren in de vloer zijn bewust aangebracht
De vloeren van vlinderbeton verwijzen naar de gestampte lemen vloeren van de historische boerderijen. “Inclusief de scheuren die in zo’n vloer plachten te zitten”, zegt Van Overbruggen lachend. “We krijgen er van bezoekers wel eens vragen over. Maar nee, ze zijn er bewust in aangebracht. Het licht, dat zo belangrijk was in het werk van Van Gogh krijgt bovendien alle kans om binnen te dringen in de open structuur van het Van Gogh Village Museum.”
Met het voormalige historische gemeentehuis dat blijft opgenomen in het nieuwe complex – het museum is nu tweeënhalf keer zo groot als eerst – is het nieuwe museum nu recht tegenover de voormalige pastorie komen te liggen en schuin tegenover Nune Ville. In de pastorie woonden de ouders van Vincent, waar hij als dertigjarige op 5 december 1883 aanklopte, berooid, zonder inkomsten en alleen met het nog steeds niet gerealiseerde plan om kunstenaar te worden op zak.
Achter de pastorie kreeg hij een schuur die hij als atelier gebruikte en waar hij ook sliep. Nune Ville was het woonhuis van Margot Begemann, de twaalf jaar oudere ‘verboden’ geliefde van Van Gogh. Kortom, de kern van Van Goghs verblijf in Nuenen en het drama in zekere zin is hiermee op enkele tientallen vierkante meters samengebald.
Op 23 november 1885 verlaat Van Gogh Nuenen (en Brabant) voorgoed om zich in Antwerpen en later in Frankrijk te vestigen. “Maar de basis van zijn kunstenaarschap, van wat de grote Vincent van Gogh zou worden, lag hier in Nuenen”, zegt Peter van Overbruggen, die overigens zelf naast de pastorie is geboren. “Meer dan een kwart van zijn schilderijen en tekeningen heeft hij hier gemaakt. Hier heeft hij geëxperimenteerd, onderzoek gedaan naar kleur, lichtinval en perspectief. En nergens in zijn hele schilderscarrière heeft hij zo lang gewoond als hier in Nuenen.”
Het kwaad was al geschied
“Hij is hier weliswaar met problemen vertrokken, toen hij verdacht werd van het zwanger maken van Sien de Groot, het model bekend van ‘De aardappeleters’ en van wie hij ook een portret maakte. De verdenking was ten onrechte, zo bleek later, maar het kwaad was al geschied.” Hoe hardnekkig dat gerucht overigens was, bleek wel uit het feit dat Van Overbruggen in zijn jeugd nog hoorde dat “den dieë van De Groot er ene van Van Gogh” was.
“De pastoor verbood Nuenenaren om voor Van Gogh te poseren. Om dat verbod kracht bij te zetten, bood hij aspirant-modellen meer geld dan zij van de schilder zouden krijgen. En Vincents relatie met Margot Begemann liep op de klippen, vooral ook door de vergiftigde tegenwerking van haar drie vrijgezelle zussen. Vincent besloot uit Nuenen te vertrekken, maar niet alleen vanwege de bovengenoemde problemen. “Hij was er ook wel aan toe om zijn horizon te verbreden. Hij zocht een nieuw kunstklimaat, was hier uitgeleerd, zou je kunnen zeggen”, aldus Van Overbruggen.
Hij was er ook wel aan toe om zijn horizon te verbreden. Hij zocht een nieuw kunstklimaat, was hier uitgeleerd, zou je kunnen zeggen.
“En toch heeft Vincent hier de gelukkigste periode van zijn leven gehad. Dat blijkt uit de 123 brieven die hij vanuit Nuenen aan zijn broer Theo in Parijs schreef. Daarin vertelt hij enthousiast over zijn ontdekkingen, zijn tochten in de omgeving, zijn vorderingen als kunstenaar en zijn liefde voor de natuur en de mensen die hij roemde vanwege hun ‘sinceriteit’.”
Nuenen is in feite een openluchtmuseum
Het Van Gogh Village Museum ontvangt al sinds 20 april 2023 bezoekers. De hoop is dat het aantal bezoekers in 2028 zal zijn opgelopen tot veertigduizend per jaar. Dat het museum ook de naam ‘Village’ in zich draagt (“sorry voor het Engels”, zegt neerlandicus Van Overbruggen) is niet voor niets. Enerzijds verwijst het naar de internationalisering van de Brabantse biografie van Van Gogh, die zowel leidt tot meer contacten op provinciaal niveau (VanGoghBrabant) als ook op internationaal vlak (Van Gogh Europe), zoals met bijvoorbeeld Auvers-sur-Oise waar Van Gogh de laatste maanden van zijn leven woonde. Anderzijds is het dorp Nuenen in feite een openluchtmuseum. Inmiddels zijn er daar maar liefst vijftien officiële Van Gogh Monumenten die naar leven en werk van Van Gogh verwijzen.
“Ook via sprekende zuilen in het dorp krijgen bezoekers informatie over leven en werk van Van Gogh. Door middel van gesproken teksten uit zijn brieven is het alsof je de schilder zelf hoort praten”, aldus Vera Hussaarts. Daarnaast zijn er gidsen die groepen belangstellenden in diverse talen (tot Russisch en Chinees toe) op hun tochten door Nuenen en omgeving kunnen begeleiden.
Daarvoor krijgen ze een opleiding van een half jaar waarin ze vertrouwd worden gemaakt met leven en werk van Van Gogh en de wijze waarop je die informatie aan een zo breed mogelijk publiek kunt presenteren”, aldus Hussaarts. “Ook dementerende mensen ontvangen wij en bezoekers met een visuele of lichamelijke beperking. Je kijkt er van op hoe mensen met dementie kunnen opleven als ze naar de foto’s kijken uit de tijd van Van Gogh. Dat is prachtig om te zien.”
Vanuit het Van Gogh Museum in Amsterdam ontving Nuenen een replica op ware grootte van de kamer waarin ‘De aardappeleters’ aan tafel gezeten kunnen hebben. Daar kan een gezelschap zichzelf in diezelfde positie fotograferen. “Een belangrijk schilderij in het oeuvre van Van Gogh en voor Nuenen omdat het hier is geschilderd. Van Gogh zelf vond trouwens, zijn hele schilderscarrière overziend, dat dit zijn beste werk was”, aldus Van Overbruggen. Ook kunnen bezoekers met diverse objecten zelf stillevens samenstellen. “Daarbij leren ze rekening te houden met hoe lichtinval en perspectief de compositie kunnen beïnvloeden”, toont Hussaarts de verslaggever tijdens een rondleiding.
Een cruciale rol in het Lichtlab
Licht speelt ook een cruciale rol in het Lichtlab, een schenking van ASML en één van de nieuwe attracties van het museum. “ASML werkt tenslotte ook met licht”, zegt Van Overbruggen. “Bovendien stelt het bedrijf heel veel belang in educatieve projecten voor jongeren waarin techniek en cultuur samenkomen. Licht en kleur waren voor Van Gogh ook belangrijk, getuige zijn interesse in kleurentheorieën zoals die van Leblanc.” Verschillende thema’s kunnen op een interactieve manier worden onderzocht: Zien met je brein; De aard van het licht; Lichtval en Licht en kleur.
Een bijzonderheid is de zogenaamde ‘relievo’, een 3-D print van een echt schilderij (in dit geval van ‘De oogst. Arles, 1888’). Het procedé is ontwikkeld door Fuji en het resultaat is van echt bijna niet te onderscheiden. “Wat dacht je dat het kost?” vraagt Hussaart. De verslaggever moet het antwoord schuldig blijven. “Twaalfduizend euro.” Maar je mag het doek wel betasten.
Wat is gebleven, zijn de schilderijen van zijn vrienden en (vooral) Eindhovense leerlingen onder wie Anton Kerssemakers, met wie Van Gogh naar eigen zeggen het beste over kunst kon praten en die hem drie dagen meenam naar Amsterdam. Daar kreeg Van Gogh onder meer ‘Het Joodse bruidje’ van Rembrandt te zien. Zijn vriend wou verder, maar van Gogh wilde het meesterwerk volledig tot zich laten doordringen. De overlevering wil dat hij er in vervoering uren naar bleef zitten kijken.
‘Herfstlandschap’ voor vijfduizend gulden verkocht
Nog steeds komen er bij Van Gogh Village Museum voorwerpen binnen die een nieuw licht werpen op Van Gogh en zijn verblijf in Nuenen. “Van een nazaat van Anton Kerssemakers die in de VS woont, kregen we onlangs de kasboeken van hun voorvader. Daarin staat dat hij in 1912 een werk van Van Gogh, ‘Herfstlandschap’, voor vijfduizend gulden heeft verkocht aan P.H. Bremmer, de grondlegger van de Kröller-Müller collectie. Ook de schildersezel van Kerssemakers hebben we van zijn kleindochter uit Baarle-Nassau gekregen.”
Echte Van Goghs heeft het Van Gogh Village Museum niet. Of misschien toch wel? “Hier aan de achterkant van dit schilderijtje van Anthon van Rappard, één van zijn kunstvrienden uit zijn Nuenense periode, zit een stilleven dat mogelijk van Van Gogh is. Dat moeten we nog laten uitzoeken. Maar dat kost spijtig genoeg heel veel geld”, aldus Hussaarts.
Voor elke bezoeker is er een audiofoon beschikbaar voor de ronde in het museum. “Als je die helemaal afluistert, ben je wel anderhalf uur zoet. En met de drie kwartier in het Lichtlab en de documentaires in de beide filmzalen en de wisseltentoonstelling in de grote expositieruimte ben je zeker een hele middag onder de pannen”, zegt Vera Hussaarts. Dat is natuurlijk te veel voor groepen die ons museum in hun Brabantse tour hebben opgenomen. Maar dan kom je toch gewoon terug?”
Lees (veel) meer over Vincent Van Gogh op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2023
Reacties (2)