Weverij De Ploeg vestigde zich honderd jaar geleden in Bergeijk en groeide uit tot een internationaal gerenommeerd bedrijf. Ploegstoffen zijn een begrip vanwege de hoge kwaliteit en de originele dessins. Cultuurhuis Bergeijk maakte een expositie van Ploegstoffen die geheel is samengesteld met wat mensen in de directe omgeving nog in huis hadden.
door Irma van Bommel
Weverij De Ploeg in Bergeijk sloot in 2007 haar deuren. Het archief van De Ploeg werd overgedragen aan het Textielmuseum in Tilburg en is nu dus een museale collectie. Om een expositie over De Ploeg in Bergeijk te kunnen realiseren, besloten de organisatoren van het Cultuurhuis eens te kijken wat er zoal bij mensen in de regio nog in huis was. Na een oproep in het Eindhovens Dagblad en in het lokale weekblad Eyckelbergh stroomden de Ploeg-producten binnen. Lappen stof, gordijnen, meubelbekleding, zelfgemaakte kleding, maar ook stalenboeken, patronen, reclamebrochures, modefoto’s en teksten. “Allemaal bruiklenen van liefhebbers en oud-medewerkers of hun nabestaanden die de producten zorgvuldig hebben bewaard”, vertelt Ingrid van de Ven, een van de organisatoren van de expositie.
Denkbeelden van het Bauhaus en De Stijl vertaald
De focus van de expositie ligt op de stoffen, de diversiteit aan weeftechnieken, weefpatronen en dessins. Maar de geschiedenis is minstens zo interessant. De geschiedenis van De Ploeg is nauw verbonden met de idealistische werkgemeenschap die in Bergeijk werd gevestigd. Denkbeelden van het Bauhaus en De Stijl werden vertaald naar weefsels in strepen, ruiten en geometrische patronen in primaire kleuren. Er werden vooral stoffen gemaakt voor gordijnen, meubelbekleding en huishoudelijke textiel. De modernistische weefsels waren aanvankelijk alleen populair bij vooruitstrevende architecten en woninginrichters.
“De eerste kledingstoffen werden geweven voor reformkleding”, weet Edwin van Onna te vertellen. Reformkleding werd gedragen door vooruitstrevende vrouwen die het korset hadden afgezworen. Van Onna heeft meerdere publicaties op zijn naam over de modernisten in Bergeijk en kan worden beschouwd als kenner van architect Gerrit Rietveld, landschapsarchitect Mien Ruys en ontwerper Martin Visser. Voor de huidige expositie verdiepte Van Onna zich in de Ploegstoffen.
Eind jaren dertig liet De Ploeg de strakke vormgeving los en deden geweven motieven hun intrede. Er werd zelfs overgegaan op het bedrukken van stoffen. Directeur Piet Blijenburg zorgde voor deze ommezwaai. Ook is hij degene die ontwerpers aantrok. Kunstschilder Frits Wichard kwam in dienst als dessin-ontwerper. Uniek in de expositie is een verzameling geschilderde dessins die hij tussen 1937 en 1972 maakte voor De Ploeg.
De Ploeg was nauw verbonden met Spectrum
Blijenburg trok ook ontwerpers aan voor Spectrum, waarmee De Ploeg nauw verbonden was. In de Tweede Wereldoorlog startte De Ploeg meubelmakerij ’t Spectrum, omdat er te weinig grondstoffen waren voor de weverij en om te voorkomen dat personeel in Duitsland tewerkgesteld zou worden. In 1954 werd Martin Visser aangesteld als hoofd van de designafdeling. Zijn slaapbank BR 02 werd een succes. Via Visser leverden bekende ontwerpers als Friso Kramer, Constant Nieuwenhuys en Benno Premsela ontwerpen voor Spectrum.
Na de Tweede Wereldoorlog nam het succes van de Ploegstoffen toe en ontstond er behoefte aan een groot fabriekspand. Gerrit Rietveld kreeg de opdracht om een nieuwe fabriek te ontwerpen. Het werd de eerste fabriek met gebogen sheddaken in beton. Het daglicht dat vanuit het noorden door de ramen naar binnen viel, was ideaal om in te werken. De fabriek is inmiddels rijksmonument.
“Onder invloed van de Cobra-beweging werden de Ploegstoffen kleurrijker en onder invloed van Op-Art beweeglijker”, vertelt Van Onna. Een van de ontwerpers was Ulf Moritz. In 1968 ontwierp hij de zogenaamde 1-2-3-jurken. Het patroon daarvoor was al op de stof gedrukt. Het hoefde alleen maar te worden uitgeknipt en in elkaar gezet. Modefoto’s van de 1-2-3-jurken werden onder andere gemaakt door Ad Windig en Paul Huf. Paul de Nooijer fotografeerde eind jaren zeventig (in opdracht van zijn broer Kik, die toen directeur van De Ploeg was) meters stof, in de voor hem kenmerkende stijl met groothoeklens en collagetechniek.
De kwaliteit is nog steeds goed
Op de achterwand in de expositieruimte wordt een aantal kledingstukken getoond, decennia geleden gemaakt en gedragen door mensen uit de buurt. De kwaliteit van de stoffen is nog steeds goed en je zou de kledingstukken zo weer willen aantrekken. De stellage met poppen in silhouetstijl waarop de kledingstukken zijn gedrapeerd, is een ontwerp van Bruns, het bedrijf in tentoonstellingsbouw dat sinds 2017 in de Ploegfabriek van Rietveld is gevestigd. Jan en Tinie Burgmans, die jarenlang aan het roer stonden van Bruns en inmiddels het stokje hebben overgedragen aan hun zonen, dragen het Cultuurhuis een warm hart toe en leverden de stellage.
De stellage is een blikvanger. Verder is de expositie ‘Oog voor Ploegstoffen’ met bescheiden middelen aantrekkelijk vormgegeven. Je waant je als bezoeker in een stoffenzaak. Een aantal stoffen is voorzien van een label met de naam van de vormgever en het jaar van het ontwerp, voor zover bekend. Brochures en boeken met stalen of patronen liggen ter inzage. Wat in een museum meestal niet mag, mag hier wel: je mag erin bladeren. Ook de stoffen mag je aanraken.
De expositie sluit af met een presentatie van huidige Ploegstoffen uit Aarle-Rixtel, de plaats waar het merk in 2007 een doorstart maakte. Bijzonder is dat de nieuwe stoffen worden geweven met verantwoorde materialen zoals hennep of gerecycled plastic. Naast de expositie is er een uitgebreid randprogramma met lezingen, activiteiten en wandelingen. Niet alleen met betrekking tot De Ploeg, maar ook in relatie met Gerrit Rietveld, Mien Ruys en Spectrum, kortom met het modernisme in Bergeijk. Dat Bergeijk trots is op deze pioniers, blijkt uit exposities die het Cultuurhuis inricht en ook uit het feit dat theater De Kattendans in Bergeijk na de renovatie is ingericht met hedendaagse Ploegstoffen en meubels van Spectrum.
‘Oog voor Ploegstoffen’, tot en met september 2023 te zien in Cultuurhuis Bergeijk, Domineestraat 8A. Voor het uitgebreide randprogramma zie: www.cultuurhuisbergeijk.nl
Lees ook in Brabant Cultureel:
De broers Van Onna eren de modernisten in Bergeijk met een boek
‘Early Ed’ en een nieuwe Van der Elsken – niet alleen de fotograaf van de zelfkant
© Brabant Cultureel 2023