In de Kunsthal van Museum Helmond is een prachtige overzichtstentoonstelling te zien met werk van Alex Webb. De befaamde Magnum-fotograaf hoort tot de pioniers van de moderne kleurenfotografie. De straat is zijn werkterrein, waar ook ter wereld, van Haïti tot India, van Istanbul tot New York.
door Joep Eijkens
In 2020-2021 was in de Helmondse Kunsthal een schitterend retrospectief te zien van Harry Gruyaert. Die Belgische Magnum-fotograaf hoort net zoals zijn grote Amerikaanse voorbeeld William Eggleston tot de pioniers van de moderne kleurenfotografie. Eind jaren zeventig maakte hij de overstap van zwart-wit naar kleur. Datzelfde geldt voor zijn vriend en Magnum-collega Alex Webb (Los Angeles 1952). Die steelt nu de show met een achtenzeventig foto’s omvattende overzichtstentoonstelling in de Helmondse Kunsthal, een Nederlandse primeur.
Relatie Helmond-Magnum
Eerst even iets over de opmerkelijke relatie Helmond-Magnum. Het is aan de goede connecties van conservator Frank Hoenjet te danken dat Kunsthal Helmond al jarenlang diverse tentoonstellingen heeft gebracht van leden van het wereldberoemde fotoagentschap, en dat als enige in Nederland. Zo passeerden sinds 2010 Elliott Erwitt, Eve Arnold, Martin Parr (inclusief zijn foto’s van carnaval in Helmond, 2012), Steve McCurry, Josef Koudelka, Carl De Keijzer, Harry Gruyaert en Alec Soth de revue. En nu wordt die indrukwekkende reeks voortgezet met de tentoonstelling Alex Webb ‘Errand and Epiphany’, photographs 1978-2022. De titel is ontleend aan een regel uit het boek Wanderlust. A History of Walking (2001) van Rebecca Solnit: ‘Voor mij bestaat de magie van de straat uit een mengeling van dagelijkse en goddelijke boodschappen.’
Fotografie in kleur
Webb begon zijn fotografische carrière in 1974 en werkte aanvankelijk, zoals vrijwel iedere professionele, niet-commerciële fotograaf in die tijd, uitsluitend in zwart-wit. Het is jammer dat daarvan geen voorbeelden te zien zijn op deze tentoonstelling. In zijn indrukwekkende fotoboek Under a Grudging Sun, over de chaotische en vaak gewelddadige periode die Haïti eind jaren tachtig doormaakte na de val van dictator Papa Doc, schrijft Webb: When I first visited Haiti in 1975, I photographed in black-and-white: the raw and bitter starkness of the country seemed so much a black-and-white world. (…) When I returned in 1979 and 1980, it was the sensuous colors and the vibrancy of the people, set against the world of bleak poverty and oppression, that fascinated and disturbed me, and this time I photographed in color.
Als je nu op de tentoonstelling in Helmond rondloopt en de ene na de andere prachtige kleurenprint ziet, kun je je nauwelijks voorstellen hoe die foto’s eruit zouden zien in zwart-wit. Ze zouden niet zo sterk zijn, want hun kracht ligt voor een belangrijk deel in de kleuren. Vergelijk het met de zonnebloemen van Van Gogh in zwart-wit.
Overdonderd door foto’s in Haïti
Het retrospectief is samengesteld door Webb, Andréa Holzherr (Magnum) en conservator Hoenjet. “De opbouw is deels chronologisch, deels geografisch en deels intuïtief”, licht de laatste toe. Bezoekers mogen zelf hun route bepalen, al of niet aan de hand van de zaalteksten. Die teksten, een coproductie van Hoenjet en stagiaire Manon van Beek, zijn zeer leesbaar en informatief en maken de tentoonstelling extra toegankelijk voor een breed publiek.
‘De titel van de tentoonstelling, “Errand and Epiphany”, verwijst naar een ervaring die een geduldig straatfotograaf kan opdoen: de alledaagse straat waarin we onze boodschappen doen kan zomaar veranderen in een plek waar zich iets bijzonders openbaart’. (Zaaltekst)
Zelf werd ik op de eerste plaats overdonderd door enkele foto’s die Webb in 1986 en 1987 in Haïti maakte en die wat mij betreft tot de hoogtepunten van de tentoonstelling horen. Op één van die foto’s – helaas niet beschikbaar voor deze publicatie (maar zie www.movingwalls.org/moving-walls/4/haiti.html) – zie je mannen en kinderen door een totaal verwoeste school (‘École Nationale de la Paix’) lopen met op de achtergrond een vrolijke muurschildering van een man en vrouw die ook lijken mee te lopen. Zelf krijg je als toeschouwer even de indruk als toeschouwer helemaal vooraan te staan, op de plaats van de fotograaf. De foto deed me meteen denken aan een in 1932 in Sevilla gemaakte foto van Henri Cartier-Bresson, één van Webbs favoriete fotografen naast grootheden als Robert Frank, Garry Winogrand en Lee Friedlander.
Zeer sterk is ook het werk dat hij in het grensgebied van de VS en Mexico maakte. Fenomenaal vind ik onder meer de mysterieuze foto met de titel Boquillas Mexico, 1979. Een uitgesproken voorbeeld van ‘epifanie’ ofwel openbaring.
Alex Webb straatfotograaf
Webb is op de eerste plaats straatfotograaf, maar dan wel een die een oneindige nieuwsgierigheid paart aan een grote artisticiteit. Of, zoals de Engelse schrijver Geoff Dyer het fraai formuleert: Waar Webb ook heengaat, hij komt ten slotte altijd terecht ‘in een Bermuda-vormige driehoek waar het onderscheid tussen fotojournalistiek, documentaire en kunst vervaagt en verdwijnt’.
Gefascineerd door kleuren, vormen, mensen en culturen dwaalt hij door de straten, constant bedacht op bijzondere ontmoetingen, gebeurtenissen en momenten waarop alles samenvalt – het bekende ‘beslissende moment’ van Cartier-Bresson. Maar de schoonheid mag dan op straat liggen, je moet haar ook nog weten vast te leggen en Webb doet dat meesterlijk in vaak verbluffende, dynamische composities. Sommige foto’s doen aan theater- of filmscènes denken, maar niets is hier geënsceneerd.
‘Drukke’ composities
Typisch voor Webbs werk zijn de extreem verzadigde kleuren, het grote contrast tussen licht en donker, de silhouetten en de schaduwen die soms een eigen leven lijken te leiden. In één van de zaalteksten worden als ‘stilistische kenmerken’ van Webbs straatfotografie onder meer genoemd zijn ‘drukke’ composities en ‘een opvallende dieptewerking door handelingen of figuren en objecten achter elkaar te plaatsen’.
‘Vanaf rond 1978 werkt Webb in kleur. Zijn Europese collega Harry Gruyaert zei eens: “Kleur komt gevoelsmatig vanuit de buik.” Oftewel: kleur is emotie. Kleur is onderdeel van een ervaring.’ (Zaaltekst)
Heel af en toe zag ik overeenkomsten met het werk van Harry Gruyaert. Bijvoorbeeld bij een foto die Webb in 2004 maakte in Havana, Cuba. Eerst zie je niet waar je naar kijkt – alsof het om een collage gaat van twee boven elkaar geplaatste foto’s: de bovenste van een weg (de beroemde zeeboulevard Malecón?), de onderste van een blauwe hemel en palmbomen – totdat je ontdekt (of minstens vermoedt) dat je kijkt naar bomen die worden weerspiegeld op het glimmende dak van een langs de weg geparkeerde auto, wie weet een oldtimer.
Fotoboek over Istanbul
Op de tentoonstelling is ook een zeven minuten durend filmpje te zien, samengesteld uit foto’s die Webb in de loop der jaren maakte in Istanbul. Dat is niet op de laatste plaats zijn lievelingsstad vanwege de mengeling van Europese en Aziatische culturen, oud en modern, islamitisch en seculier. Hij maakte er ook een boek over, Istanbul City of a Hundred Names. Het is één van de fotoboeken die in vitrinekasten zijn te bewonderen. Zoals voor zoveel fotografen zijn fotoboeken ook voor Webb een belangrijk en misschien wel zijn belangrijkste medium om werk te laten zien.
Er ligt ook een fotoboek bij dat Webb samen met zijn vrouw, dichteres en fotografe Rebecca Norris Webb, maakte in coronatijd, toen allerlei werkzaamheden stilvielen en het echtpaar ruim een jaar lang doorbracht in Cape Cod aan de Amerikaanse oostkust. Waves is de titel. Het ligt opengeslagen bij een prachtig panorama van een zeelandschap ver van alle hectiek in wereldsteden, het gewone werkterrein van Webb. Jammer dat er niet meer van te zien is.
Liefhebbers op de foto met Alex Webb
In de museumwinkel is overigens ook een boek te koop met dezelfde titel als de tentoonstelling. Diverse liefhebbers, onder wie veel Duitsers die de dag na de opening naar Helmond waren gekomen om een interview bij te wonen van Webb door conservator Hoenjet, kochten een exemplaar en lieten het uiteraard signeren. Menigeen ging samen met de beroemde fotograaf op de foto.
Op de vraag van een fan hoe hij als straatfotograaf te werk ging, gaf Webb glimlachend te kennen dat hij niet een of andere app bezat, dat het vooral aankomt op goed kijken en dat je ook met een simpele smartphone interessante foto’s kunt maken. En – nog een vraag – wat vond Webb zelf zijn beste werk? “Ik denk niet zo veel aan het verleden”, antwoordde hij. “Ik denk meer aan het USA-project waar ik al jaren mee bezig ben, het is een reis waarvan ik niet weet waarheen hij zal leiden.”
‘Alex Webb. Errand and Epiphany, photographs 1978-2022’,
tot en met 24 september in Kunsthal Helmond.
www.museumhelmond.nl
www.webbnorriswebb.co
Alex Webb > “Not a typical documentary photographer or photojournalist, I’ve worked essentially as a street photographer, exploring the world with the camera, allowing the rhythm and the life of the street to guide and inform the work.”
Lees ook in Brabant Cultureel:
De buitengewone kleurenfotografie van Harry Gruyaert te zien in Helmond
© Brabant Cultureel 2023