‘KRAAAN’ is de eerste solotentoonstelling van Raphaela Vogel in Nederland. In Museum De Pont in Tilburg krijgt de bezoeker een uniek overzicht zien van Vogels werk: van vroege filmexperimenten tot recente installaties. Daarbij is er ook aandacht voor enkele van haar inspiratiebronnen, waaronder een sociaal bewogen film van de Duitse regisseur Helke Sander.
door Carina van der Walt
Het is onvermijdelijk te zwichten voor de combinatie in de naam KRAAAN – ‘kran’ in het Duits en Nederlands ‘kraan’ – met de achternaam Vogel. De associatie leidt naar een kraanvogel die nestelt op een moeilijk bereikbare graspol in een moeras. Is Vogel haar nestgevoel kwijt?
Voordat Raphaela Vogel (Neurenberg 1988) in haar video een bouwkraan beklimt, verleidt ze eerst de bezoeker tot een gniffel met haar tien spookgiraffen die een uitvergroot model van een slappe penis trachten voort te trekken. De man in ‘Können und Müssen (Ability and Necessity)’ is niet tot veel in staat. De anatomische doorsnede van de penis is beplakt met woorden als poliep, wratten en carcinoom. Koud, klinisch en afstandelijk onttroont Vogel hier de man met zijn seksuele machtspositie. Deze zelfde installatie werd in 2022 onder de naam ‘The Milk of Dreams’ tentoongesteld bij de Biënnale van Venetië.
Pretpark
In de grote zaal van De Pont wacht achter een richting aangevende, maar gehavende zeppelin de installatie ‘Rollo’. Echoot de zeppelin de penis? Het geheel van ‘Rollo’ met beelden, video en muziek is vernoemd naar Vogels witte poedel. De tien architectuurmodellen zijn verbonden met stalen buizen die in het midden uitmonden in een soort Atomium.
Deze natuurgetrouwe maquettes zijn door Vogel herwonnen uit een voormalig pretpark. Je herkent iconische monumenten en gebouwen uit Berlijn, Hamburg, London, Parijs, Wenen, New York en Dresden onder een Duitstalige cover van Nina Simones’ Ain’t Got No, I got life. Het is Vogels persoonlijke interpretatie.
Ain’t got no home, ain’t got no shoes
Ain’t got no money, ain’t got no class
Ain’t got no friends, ain’t got no schooling
Ain’t got no wear, ain’t got no job
Ain’t got no money, no place to stay
De iconen trekken maar kortstondig je aandacht. Overheersend is de video waarin Vogel zelf de hoofdrol speelt. De muziek is gesynchroniseerd met visueel materiaal waarin zij op een horizontaal beeldscherm driemaal herhalend uit een hijskraan hangt en in een caleidoscoop mee tolt. Beneden staat Rollo te blaffen terwijl Vogel zichzelf met een 360° cameralens vastlegt. Dit is duidelijk haar eigen multimediale interpretatie van Heike Sanders ‘Nr. 1 – Aus Berichten der Wach- und Patrouillendienste’.
Lockdown
Op de eerste lap elandleer van ‘The (Missed) Education of Miss Vogel’ uit 2021 zien we ruwe tekeningen van dezelfde hijskraan en van een kurkentrekker aan weerskanten van Vogel. De kurkentrekker heeft seksuele connotaties. Anders dan op de andere huiden waarin de gaten van de kogels nog zichtbaar zijn is hier behalve de titel geen tekst. Deze installatie ontstond tijdens de corona-lockdown en bevat Vogels handgeschreven teksten over van alles wat haar toen bezighield: Marxisme, jazzmuziek, WK voetbaluitslagen, mens en natuur, Rudi Carrell en Goethe. Lockdown als bijscholing. Ze heeft zichzelf toch goed bezig gehouden in haar overvolle ateliernest tijdens de twee pandemiejaren.
Naast ‘The (Missed) Education of Miss Vogel’ staat een interessante, koepelvormige constructie. De sculptuur bestaat uit zes gebogen stalen buizen en een geluidsopname die uit een grote zwarte speaker komt. De buizen van ‘Metabolic Kilobytes’ worden door katachtige figuren beklommen. Ze zijn vervaardigd uit gerecycled plastic. Uit de speaker komen grommende geluiden die herkenbaar lijken als luipaarden op een maanloze nacht, maar het geknor komt volgens Vogel van haar eigen maag.
‘Metabolic Kilobytes’ uit 2022 is een uitstekend voorbeeld van Vogels hybride kunstenaarspraktijk. Het werk is zo fascinerend dat dit nu de nieuwste aankoop is voor de vaste collectie van Museum De Pont. Focust museumdirecteur Marijn van Nieuwenhuyzen op kunst uit een ‘post media periode’? Terugkijkend op exposities als die van Ragnar Kjartansson, Kara Walker en Monster Chetwynd die onder Van Nieuwenhuyzen tot stand zijn gekomen, daagt er begrip voor het concept ‘post media’. Er is dus plek voor meer ‘post’.
Moederschap
Verderop is ‘Uterusland’ uit 2017 en 2019 opnieuw een tweedelige installatie met objecten en video. Deze video sluit met caleidoscopische effecten aan op het videowerk ‘Rollo’ in de grote zaal. Tussen twaalf witte melkapparaten wordt een glijbaan in psychedelische kleuren zichtbaar. De waterglijbaan licht afwisselend op in rood, oranje, roze en paars. Op haar buik en met een baby in haar ene arm glijdt Vogel tollend naar de uitgang. Als het water rustiger wordt schikt Vogel de baby op haar buik. Dit beeld sluit naadloos aan op de beelden van de klimmende vrouw met een baby in een draagzak op haar buik in de film ‘Nr. 1 – Aus Berichten der Wach- und Patrouillendienste’. Vogel lijkt een verband te suggereren. Maar wat is dan het verband tussen de melkapparaten en de video in deze zaal? Voelt Vogel zich misschien een koe? Is dat de last van moederschap gecombineerd met kunstenaarschap?
Moederschap komt ook aan de orde in ‘A Women’s Sports Car’. Dit kunstwerk bestaat ten eerste uit een gele Triump Spitfire die Vogels vader als cadeau aan haar moeder gaf. Het nest is hier de cabine van de sportauto die op een platform draait. Op de muren worden vervolgens twee caleidoscopische kattenogen uit de opengewerkte koplampen geprojecteerd. De koplampen lijken te patrouilleren. In de kattenogen zijn meestal projecties te zien van Vogel die aan het wandelen is met Rollo. Als slotbeeld verschijnt een reclameachtige projectie in neonkleuren van alleen de witte poedel. Er speelt een muziekje. Vogels moeder houdt vanuit de cabine haar dochter op een afstandje in de gaten. Als dat niet lukt, is een blik op Rollo voor haar ook al genoeg. Ondertussen is het aan Vogel om haar eigen artistiek nest te vinden.
‘Raphaela Vogel, KRAAAN’, tot en met 27 augustus 2023 in Museum De Pont, Tilburg.
Foto voorpagina > Eddo Hartmann
© Brabant Cultureel 2023