column door Arnold Verplancke
Wat vond je nou de mooiste voorstellingen of concerten van dit jaar? Dat is ongeveer de moeilijkste vraag die iemand me kan stellen. Zelfs als het jaar nog maar een paar maanden oud is en overzichtelijk lijkt. Ik ga vaak naar het theater, zowel naar opera als naar toneel. Concerten bezoek ik in grote zalen, maar ook in een kleine kapel. Hoe weeg je dat alles tegen elkaar?
Als ik mijzelf afvraag wat de afgelopen maanden de meeste indruk op me heeft gemaakt, noteer ik er spontaan vier. Twee van de Nationale Opera, één uit het Concertgebouw in Amsterdam en één uit een minitheatertje in Den Haag.
Samengesmolten
Allereerst natuurlijk de fenomenale Messa da Requiem, waarin de Nationale Opera en het Nationale Ballet voor het eerst zo nauw samensmolten. Alleen de muziek van Giuseppe Verdi is al van een verpletterende schoonheid. Ik herinner mij hoe ik voor het eerst deze requiemmis live meemaakte, in 1976. Een jonge Riccardo Mutti dirigeerde het Concertgebouworkest, toen met als solisten onder anderen de bas Ruggero Raimondi en de mezzo Ileana Cotrubas. Ik ben er zeker van dat het gebouw op zijn fundamenten stond te trillen bij het Dies Irae.
Maar de uitvoering vorige maand onder leiding van de Duitse choreograaf en regisseur Christian Spuck overvleugelt toch die dierbare herinnering van bijna een halve eeuw geleden. Natuurlijk klonk de dag des oordeels weer huiveringwekkend, ook met het Rotterdams Philharmonisch Orkest in de bak en dirigent Eun Sun Kim er voor. Maar het beeld dat Spuck er bij toverde op het grote podium was overweldigend. Dansers van het Nationale Ballet, het hele koor van de Nationale Opera, de vier zangsolisten en de balletsolisten vormden samen indringende taferelen. Soms in tweetallen met hun verbluffende danstechniek en vervolgens weer als één grote verdoemde mensenmassa voor wie de eeuwige dood dreigt. Zonder onderscheid van zangers en dansers golfden ze dan in de kleurloze ruimte.
Messa da Requiem met Nationale Opera | Nationale Ballet | Rotterdams Philharmonisch Orkest. Foto’s > Ruth Walz
Dictatuur
Terecht waren alle tien voorstellingen van deze uitzonderlijke productie uitverkocht. Maar dat geldt ook voor de opera die daar nu in het Muziektheater staat: Animal Farm, naar het boek van George Orwell uit 1945. Menigeen zal het op school ooit voor ‘de literatuurlijst’ hebben gelezen. Het is een parodie op het ontstaan van de Sovjet-Unie, de verwording van de Russische revolutie en de dodelijke dictatuur van Stalin. Dat alles gevat in een boerderij waarin de dieren opstaan tegen de slechte boer en zelf de macht overnemen met mooie leuzen als ‘alle dieren zijn gelijk’. Maar al snel kapen de varkens de leiding over de hele veestapel en ontpopt het grote varken Napoleon zich als genadeloze alleenheerser.
De Italiaanse regisseur Damiano Michieletto wilde dit altijd actuele verhaal graag als opera uitvoeren en kreeg bij de Nationale Opera de kans om dat samen met de Russische componist Alexander Raskatov (1953) waar te maken. Raskatov, die toevallig is geboren op de dag waarop Stalin werd begraven, componeerde een muzikaal meeslepende opera. Met extreem lage tonen voor de bas, die Old Major speelt en als een Marx de opstand predikt, en uitzonderlijk hoge (as boven de hoge c) voor het mooie paardje Mollie. De Amerikaanse coloratuursopraan Holly Flack beweegt als Mollie bovendien bevallig en verleidelijk als een kokette jonge vrouw terwijl zij tegelijk met haar been over de grond weet te schrapen als een merrie met haar hoef. Geen wonder dat ze buurman Pilkington verleidt, gespeeld door de bas-bariton Frederik Bergman, afkomstig uit Berkel-Enschot.
Erg opvallend bij de wereldpremière van deze nieuwe opera blijken het decor en de aankleding. De grimmige geschiedenis speelt zich niet af op een boerderij zoals bij Orwell, maar in een soort slachthuis. De dieren dragen speciaal ontworpen grote maskers als varkens- en koeienkoppen die hen toch de ruimte bieden om voluit te zingen.
Opera Animal Farm | Nationale Opera. Foto’s > Michel Schnater
Invaller
Een andere Brabander die ik toevallig heb kunnen bewonderen, is de dirigent Sander Teepen (Deurne 1981). Een maand geleden had ik een kaartje gekocht voor het Concertgebouw in Amsterdam, omdat daar een werk van de Nederlandse componist Johannes Verhulst (1816-1891) op het programma stond, zijn Mis opus 20 uit 1840-1843 om precies te zijn. Ik had de naam Verhulst al vaker op de cartouches (naamschilden) aan de balkonrand van de zaal in het Concertgebouw zien staan, maar nooit iets van hem gehoord.
Het Radio Filharmonisch Orkest zou deze mis op zaterdagmiddag uitvoeren, samen met het Groot Omroepkoor en vier solisten onder leiding van dirigent Aapo Häkkinen. Maar die meldde zich de donderdagavond ervoor ziek. En wie nam het in anderhalve dag over? Inderdaad Sander Teepen leidde in de grote zaal de werken van Schumann en Bach voor de pauze en de grote Mis opus 20 van Verhulst erna. Meer dan anderhalve eeuw is het werk niet meer volledig uitgevoerd. Wat mij betreft ten onrechte. Het is een prachtige contrastrijke compositie, soms triomferend met grootse koorpartijen en soms smekend. Een openbaring – voor mij in ieder geval – en geschikt voor mijn lijstje hoogtepunten van afgelopen maanden.
Sander Teepen. Foto > Jostijn Ligtvoet Fotografie
Teepen leidde orkest en koor met vaste hand. Hij is als achtjarige begonnen met hobospelen en studeerde aan het Fontys Conservatorium in Tilburg. Als dirigent heeft hij prijzen gewonnen in Boedapest en Boekarest. In 2018 debuteerde hij bij philharmonie zuidnederland en sinds een paar jaar is hij als assistent-dirigent verbonden aan het Radio Filharmonisch Orkest dat hij nu dus in de grote zaal kon leiden.
Branoul
Mijn vierde topper is van veel kleinere omvang. Het is de toneelvoorstelling Van de koele meren des doods naar de roman van Frederik van Eeden uit 1900. Alleen liefhebbers zullen haar hebben gezien in het kleine theater van Branoul aan de Maliestraat in Den Haag. Er kunnen slecht zesenzestig mensen in het zaaltje, maar die genieten er vaak van juweeltjes uit de wereldliteratuur die voor het kleine podium zijn bewerkt door Manon Barthels. Zij en acteur Bob Schwarze, die in veel van de producties speelt, zaten samen op de acteursopleiding van de Academie voor Drama in Eindhoven. Die is later verhuisd naar Fontys in Tilburg. Ze behoorden tot de lichting 1992.
Barthels bewerkt en regisseert al jaren met veel succes en bijzonder knap romans als Anna Karenina van Tolstoi en Oblomov van Gontsjarov tot handzame korte toneelversies voor één of twee mensen op het minieme podium van Branoul. Nu had zij dus de Nederlandse roman gekozen over het beklagenswaardige leven van hoofdpersoon Hedwig. Een jonge vrouw uit de betere stand van een eeuw geleden, die naïef en onvoorbereid en zelfs nauwelijks voorgelicht aan het volwassen leven moet beginnen.
Amy van der Weerden speelt haar met een geloofwaardige intensiteit, haar verwarring, haar goede bedoelingen, de dood van haar moeder, de vlinderverliefdheid op de jonge Johan, haar gortdroge huwelijk met Gerard, de zelfmoordpogingen, haar gloedvolle liefde voor pianist Ritsaart en hoe ze in Frankrijk in de goot belandt. Met de acteurs Bob Schwarze en Sijtze van der Meer werd de dikke roman in honderdtien minuten tot leven gebracht. Alle bewondering voor de acteerprestatie en het werk van Manon Barthels dat daaraan vooraf is gegaan.
Van de koele meren des doods | Theater Branoul. Foto’s > George Schwarze en Janko Duinker
En vervolgens, na al deze mooie ervaringen? Ik moet dan altijd denken aan een oude collega-theaterrecensent die in zijn afscheidsinterview in de Volkskrant iets zei als: ‘Ja hoor, dan trek ik mijn regenjas weer aan, wandel naar het theater en ben elke avond weer even benieuwd naar wat ik te zien krijg.’
Besproken uitvoeringen:
Messa da Requiem (Verdi) door Nationale Opera en Ballet > 9-25 februari 2023.
Animal Farm (Orwell / Raskatov) door de Nationale Opera > 3-16 maart 2023.
Mis opus 20 (Verhulst) door Radio Filharmonisch Orkest > 11 februari 2023.
Van de koele meren des doods door Theater Branoul > 8 februari – 5 maart 2023.
© Brabant Cultureel 2023