‘Coriolanus’ is geen populair toneelstuk van William Shakespeare. Het is pas de vierde keer sinds mensenheugenis dat een groter gezelschap het in Nederland op het repertoire neemt. Bovendien laat Het Nationale Theater nu een vrouw de hoofdrol spelen van de trotse veldheer: Yela de Koning. Maar het werkt wel. Het drama krijgt extra scherpte.
door Arnold Verplancke • scènefotografie > Kurt van der Elst
Het is niet moeilijk om het heden weerspiegeld te zien in dit vier eeuwen oude werk. Telkens gaapt er een kloof tussen de politieke en militaire leiding van de stadstaat Rome enerzijds en het gewone volk met zijn afgevaardigden (volkstribunen) anderzijds. Shakespeare gebruikt een historie uit de Romeinse republiek van vijf eeuwen voor Christus om de gevaarlijke kantjes van een wankele democratie te tonen. Een zich machtig wanende elite botst met het volk dat enige medezeggenschap heeft gekregen, maar dat zich laat ophitsen door populistische volksmenners.
Lastig voor de kijkers: niemand heeft echt gelijk. Er is geen held met wie je je kunt vereenzelvigen. Romeo en Julia raken je, met Hamlet kun je meeleven, met Prospero in The Tempest ook, zelfs met King Lear ondanks zijn foute keuzen. Maar met Coriolanus, die hoogmoedige vechtersbaas? Nee! Maar evenmin met de andere karakters rondom haar die te sluw, te manipulatief of te kortzichtig zijn.
In Rome heerst honger. Het volk mort en meent dat de elite het graan voor zichzelf houdt. Generaal Caius Marcius keert met de grootste lof terug uit de oorlog, waar zij de vijand weer heeft verslagen, heldendaden heeft verricht en wonden opgelopen. Zij heet voortaan Coriolanus, naar de stad die zij heeft veroverd. Haar vrienden in de senaat en haar moeder vinden dat zij nu het hoogste politieke ambt verdient: consul. Maar daar moeten de volkstribunen eerst mee instemmen. Voorwaarde is dat de edelvrouw en veldheer het gewone volk voor zich wint door het te paaien en naar de mond te praten met holle woorden. Dat is niets voor deze ongepolijste vechtersbaas. Integendeel: wegens al haar beledigingen wordt zij als vijand van het volk uit haar stad verbannen.
Wijkende en ineenschuivende tribunes geven bij Het Nationale Theater de verschillende locaties weer waar de handeling zich afspeelt. Doffe knallen en rook suggereren het bijna altijd aanwezig oorlogsgeweld op de achtergrond.
Yela de Koning speelt de razende en tierende oorlogsheldin heel krachtig met haar tengere gestalte
Yela de Koning speelt de razende en tierende oorlogsheldin heel krachtig met haar tengere gestalte. Maar haar eerzucht en rechtlijnigheid stuiten af op de muren van mannelijk eigenbelang. De volkstribunen zijn bang dat haar leiderschap en volksverachting ten koste van hun nieuwe macht zal gaan. Haar elitaire omgeving duwt haar tegen haar zin naar de toppositie, waar ze niet voor geschikt is. Haar oude vriend Menenius (mooie rol van Bram Coopmans) probeert als een gladde politicus het onverzoenlijke te lijmen. En aan haar moeder (ongenaakbare Betty Schuurman) heeft ze ook al weinig. Die heeft haar opgevoed als een eendimensionale krijger en verwacht nu dat ze ook nog slinks als een slang kan slijmen.
Coriolanus eenmaal verbannen uit Rome loopt over naar de vijand en voert zelfs diens legers aan tot voor de poorten van Rome, waar zij wraak wil nemen voor haar vernedering. Niemand zal haar kunnen weerhouden, zelfs Menenius niet. Tot haar moeder en haar vrouw verschijnen en knielend smeken. In de regie van Nina Spijkers en Liesbeth Colthof loopt de spanning sterk op bij die confrontatie. Coriolanus beseft dat als zij toegeeft, niet alleen haar eigen volk haar als een verrader zal beschouwen, maar de vijand ook die zij nu aanvoert. Maar opnieuw buigt ze voor de moeder die haar heeft opgevoed tot wat ze is geworden en met een rauwe oerkreet breekt ze kapot. Mij ging het door merg en been.
Bijna iedereen heeft een beetje gewonnen aan het eind, behalve Coriolanus zelf en haar vrouw. De moeder heeft Rome gered, de vijandelijke legers hebben het omliggende gebied veroverd, de Romeinse senaat en de volkstribunen behouden hun macht. Coriolanus krijgt letterlijk de doodsteek en wordt vernederd als ‘moederskind’ en ‘meisje’.
Wat voor effect heeft het dat een vrouw de trotse generaal speelt? Het geeft extra scherpte aan de tegenstellingen. Van een mannelijke oorlogsheld accepteer je kennelijk eerder dat hij hoogmoedig en onbuigzaam is. Maar een vrouw die zo bloeddorstig, beledigend en vernederend tekeer gaat, volgens een geheel eigen logica, blijkt zich buiten de samenleving te plaatsen. Van haar wordt automatisch toch meer inschikkelijkheid en empathie verwacht. Ook dit mechanisme komt bloot.
Van een mannelijke oorlogsheld accepteer je kennelijk eerder dat hij hoogmoedig en onbuigzaam is.
Toneelstuk: Coriolanus. Tekst: Willam Shakespeare (1564-1616). Concept en regie: Nina Spijkers. Eindregie (wegens zwangerschapsverlof): Liesbeth Colthof. Vertaling: Tom Kleijn. Uitvoerenden o.a. Yela de Koning, Betty Schuurman, Bram Coopmans, Sander Plukaard, Joris Smit. Gezien: Koninklijke Schouwburg Den Haag 17 februari 2023.
Coriolanus is nog te zien in o.m.:
Parktheater Eindhoven donderdag 2 maart 20.30 uur
Schouwburg De Kring Roosendaal dinsdag 21 maart 20 uur
De Maaspoort Venlo zaterdag 25 maart 20.15 uur
Stadsschouwburg Nijmegen 28 maart 20 uur
Schouwburg Tilburg 30 maart 20.15 uur
Coriolanus werd – wat de grote Nederlandse gezelschappen betreft – eerder gespeeld door de Nederlandse Comedie (1960) met Ko van Dijk in de hoofdrol, de Haagse Comedie (1978) met Guido de Moor en het RO Theater (1996) met Frank Lammers.
© Brabant Cultureel 2023