‘Met de prins op reis’ een schelmenroman in koninklijke kringen om van te smullen

In 1951 reisde prins Bernhard naar Uruguay, Argentinië en Chili. Frans de Graaff was erbij en liet een archief na dat Arthur Umbgrove de stof bood voor een onderhoudende roman. De Graaff behoorde tijdens de reis tot de intimi van de prins, maar niet tot de ‘hermelijnvlooien’, en dat levert een mooi inkijkje op.

door Rieks Holtkamp

Het gebeurt zelden dat een roman wordt afgesloten met een verantwoording, waarvan de auteur Arthur Umbgrove (Vught 1964), schrijver van Met de prins op reis, bovendien als één van de redenen geeft ‘namelijk dat ik te laf ben om de fictie de fictie te laten zijn’. Dat is een nogal zwaar aangezette zelfbeschuldiging die alleen maar kan worden verklaard met het gegeven dat de hoofdpersoon, Frans de Graaff, particulier secretaris van prins Bernhard, tevens een oudoom is van Arthur Umbgrove zelf. Kortom, het verhaal van een prominent familielid en een nog prominentere reisgenoot, want lid van het Koninklijk Huis.

Brisant

Het verhaal is een reisverslag van De Graaff van de goodwill-reis van de prins en diens gevolg naar Uruguay, Argentinië en Chili in 1951. Het archief van De Graaff lag in dozen te verstoffen op zolders van familieleden en kwam door een gelukkige omstandigheid in Umbgroves handen. ‘Daar kun jij vast wel wat mee.’ En zo stuitte hij op brisant materiaal waarmee je als jezelf respecterend auteur wel wat móet doen.

Archief van Frans de Graaff, particulier secretaris van prins Bernhard, bevatte brisant materiaal

Frans de Graaff wordt door een oud-studievriend benaderd of hij voelt voor de betrekking van particulier secretaris van Z.K.H. prins Bernhard. Na gesprekken met zijn studievriend, staatssecretaris in het kabinet Drees, de premier en ten slotte met prins Bernhard zelf wordt hij benoemd. Het was een verzoek dat hij niet kon weigeren, vond De Graaf: ‘Als men door het Koninklijk Huis tot een ambt geroepen wordt, dient men daaraan gehoor te geven.’ Deze toon van uiterste plichtsbetrachting houdt De Graaff de hele roman, die als een dagboek leest, vol.

Voorafgaand aan de reis in 1951 wordt hem door de regering op het hart gedrukt om de prins te behoeden voor al te gewaagde zijsprongen – men kent zijn pappenheimers – en vooral ook te zorgen dat Bernhard niet eigenmachtig toezeggingen doet die de regering om wat voor reden dan ook niet kan of wil nakomen.

Onthutsend

Dat dit laatste toch gebeurt, vormt één van de spannendste episoden uit de roman. En dat De Graaff de gevolgen daarvan – conform zijn opdracht – binnen de perken weet te houden ook. Buiten zijn wil om wordt de prins gedwongen een toezegging aan de Argentijnse president Juan Perón niet na te komen. Dat mondt uit in een voor de prins en zijn gevolg onthutsende ontknoping, die ik hier echter niet zal verklappen.

Een zijspoor in het relaas van De Graaff, die zich behalve als bewaker van het staatsbelang, manifesteert als een hoeder par excellence van de moraal, waaronder de huwelijkstrouw, ‘tot mijn afgrijzen’ moet constateren – het gezelschap bevindt zich inmiddels in Chili – dat hij ‘een grote mate van heimwee naar Buenos Aires leek te ontwikkelen’. Dat gevoel werd gevoed door ‘een duidelijk waarneembaar verlangen om mejuffrouw López nog eens te ontmoeten’.

Asjemenou. Het bloed, dat na jaren van huwelijkstrouw altijd ‘comme-il-faut’ in keurige banen had gestroomd, bruiste en kolkte opeens zonder dat de particulier secretaris deze voor hem onbekend gebleven gevoelens kon beheersen. Terugdenkend aan een ‘innige zoen’ met mejuffrouw López, een jonge, charmante serveerster die hij op een terras in Buenos Aires tijdens een paar vrije uurtjes had ontmoet, constateert hij: ‘Ik was er zelfs vrij zeker van dat het mij niets had uitgemaakt wat de consequenties ook geweest waren.’

Een ‘vlieg op de kont van een paard’

De twijfels en het berouw die hij – van streng christelijke origine – op voorhand al heeft over deze affaire staan in schril contrast met de libertijnse opvattingen van de prins en diens beide adjudanten. Vooral deze laatsten kijken neer op De Graaff, die zij zien ‘als een boekhouder’, als een ‘vlieg op de kont van een paard’.

Omhelzing

Later zal blijken dat de serveerster die zich op de vooravond van zijn doorreis naar Chili bij de hotelreceptie had gemeld om De Graaff de liefde te verklaren, was ‘gestuurd’ door de beide adjudanten. Er blijken vanaf de straat foto’s te zijn gemaakt van de omhelzing op het moment dat mejuffrouw López De Graaff ertoe brengt om elkaar juist voor het open raam te kussen. Die foto’s krijgt de particulier secretaris in een envelop door één van de adjudanten overhandigd. De boodschap is duidelijk: geen gezeik en gelazer en de laat de prins en ons met rust.

In de roman van auteur Arthur Umbgrove is de hoofdpersoon allesbehalve een ‘hermelijnenvlooi’

Met de prins op reis leest in zekere zin als een schelmenroman. Je denkt aan de prins en eventueel zijn beide adjudanten, maar de werkelijke schelm is De Graaff. Hij doorziet de manoeuvres van de prins en zijn entourage en weet vanaf zijn ondergeschikte positie – immers een gewoon burger – een fatale deal met Juan Perón te voorkomen. Tot ongenoegen van de prins overigens, die zijn waarschuwingen hooghartig en geïrriteerd in de wind slaat.

Opmerkelijk is dat diezelfde prins Bernhard zich jaren later in een spraakmakend interview (25 juni 1997) met wijlen Martin van Amerongen beklaagt dat hij alleen maar jaknikkers om zich heen heeft gehad en dat tegenspraak hem juist voor veel fouten had kunnen behoeden. Frans de Graaff behoorde zeker niet tot de ‘hermelijnvlooien’ (een term van de prins in het interview met Van Amerongen) voor wie Bernhard zijn leven lang minachting had. En zijn achterneef Arthur Umbgrove heeft daar een prachtige roman over geschreven.

Arthur Umbgrove, Met de prins op reis. Roman. Amsterdam: Querido 2022, 288 pp., ISBN 9789021470665, pb., € 22,99.

www.arthurumbgrove.nl

© Brabant Cultureel 2023