Kunstmatige intelligentie levert voortaan tekst. U vraagt en de chatbot geeft antwoord in lopende zinnen en op verzoek zelfs op rijm. Alsof het is geschreven door een echte, levende mens. Althans, dat wordt beweerd. Een gesprekje tussen moeder en zoon leidt tot een spontaan experiment.
door Carina van der Walt
Dinsdagmiddag 18:30. Tijd voor ons wekelijkse gesprek met mijn zoon Jannie in Kaapstad. We wisselen nieuws uit: de toenemende onderbrekingen van elektriciteitsvoorziening in Zuid-Afrika; het loodgrijze winterweer in Nederland. Vrij snel vertel ik over de periode twee jaar Dichter des Vaderlands van Lieke Marsman die onlangs is afgelopen en dat ik daarover een artikel wil schijven.
Lieke Marsman (‘s-Hertogenbosch) was al in 2021 ernstig ziek nadat zij was gediagnosticeerd met kraakbeenkanker. Toch heeft ze de taak als Dichter des Vaderlands geaccepteerd en eervol voltooid, ondanks het ongerief en de pijn van de ziekte. Hoe ziet haar poëtische ontwikkeling er na deze twee jaar uit? Op 24 januari 2023 werd bekend dat haar opvolger op het laatste moment afhaakte vanwege ‘persoonlijke omstandigheden’. Wie het was is niet bekendgemaakt. De dichtperiode van Marsman wordt ook niet verlengd.
Bedreiging
Vervolgens vertelt Jannie over de nieuwste ontwikkeling op het gebied van kunstmatige intelligentie. ChatGPT is een chatbot als verfijnd taalmodel. Het treedt in dialoog met een gebruiker en kan razendsnel opdrachten uitvoeren. Het is een droom voor studenten. Voor het onderwijs is het zowel grensverleggend als een ernstige bedreiging. Hoe onderscheidt een docent in de toekomst een met ChatGPT gefabriceerde scriptie van een authentiek werkstuk? En toen gebeurde wat vaak in een goed gesprek gebeurt. Twee uiteenlopende onderwerpen vonden hun weg naar elkaar en gingen een interessante, niet te negeren relatie aan. Wij besloten om een schrijftopdracht aan ChatGPT te sturen, want misschien had ik dan snel ‘mijn’ artikel.
Schrijf een positief artikel van 1500 woorden over Lieke Marsman als Dichter des Vaderlands.
Een wit rechthoekje flikkert. ChatGPT denkt. Dan verschijnt daar een rood flikkerend woord op het computerscherm: ‘error’. Vijftienhonderd woorden is teveel. Dat is een probleem voor ChatGPT. Als alternatief biedt de chatbot een paar feiten over Lieke Marsman aan. Het gaat razendsnel en ik heb niet snel genoeg mijn camera gereed om een foto te maken. Vervolgens besluiten we om verder samen te spelen en de opdracht te verfijnen.
Schrijf een positief artikel over Lieke Marsman als Dichter des Vaderlands.
Weer flikkert het witte rechthoekje. ChatGPT denkt. Dan volgen drie alinea’s. Deze keer zit ik gereed met mijn camera.
Opmerkelijk is dat ChatGPT geen kennis heeft van het recente verleden. De tekst kondigt Marsman aan alsof zij nu de nieuwe Dichter des Vaderlands is. Onwetend dat ze in werkelijkheid na twee jaar als zodanig juist aftreedt. ChatGPT feliciteert haar met nogal clichématige woorden als ‘trots’ en ‘een bekroning op haar talent’. Het kiest ook slim voor het gebruik van woorden die van toepassing kunnen zijn op alle poëzie van alle dichters: ‘Haar poëzie staat bekend om haar… precisie.’ En, zij ‘toont aan dat poëzie nog steeds relevant is in onze moderne samenleving’. En ook: ‘Haar taalgebruik en onderwerpen… laten zien hoe poëzie ons kan verbinden en onze wereld kan verrijken.’ Leg de clichés hier maar neer. De menselijke maat ontbreekt.
Strijdvaardig
Wat Marsmans poëzie specifiek behelst komt niet uit de verf. Dat zij zowel sensitief als bijzonder strijdvaardig dicht en problematiek uit de samenleving niet schuwt, komt niet uit naar voren bij ChatGPT. Dat zij haar hele dichtcarrière op zoek is naar schoonheid (in de nabijheid van angst, wanhoop en woede) en dat daar eigenlijk na twee jaar Dichter des Vaderlands niet zoveel aan is veranderd, vertelde zij zelf 24 januari 2023 op NPO 1 in het avondprogramma Khalid & Sophie. Daar heeft ChatGPT geen grip op. Dat zij in Zomergasten (14 augustus 2022) tegenover Janine Abbring vertelde dat ze gefascineerd is geraakt door UFO’s pikt chatGPT ook niet op.
Sterker nog, dat zij aan tafel zit met een geamputeerde rechterarm vanwege onsuccesvolle radiotherapie, maar ook als pijnbestrijding, gaat onopgemerkt aan de chatbot voorbij. Daartegenover kunnen de duizenden tv-kijkers er niet omheen. Zo ook is overduidelijk dat Marsman ondanks alle tegenspoed van het leven houdt en blijft hopen.
ChatGPT weet wel iets van Marsman, maar niet dat zij haar tijd als Dichter des Vaderlands heeft ingeleid met de dichtbundel In mijn mand. En daar gaat het in principe om – om haar gedichten. In mijn artikel begin 2021 hier in Brabant Cultureel kondigde ik haar aan als ‘Dichter des Vaderlands in stormachtige tijden’. Ik haalde ook de eerste twee strofes uit haar gedicht ‘Nederland’ aan als bewijs van haar engagement. ChatGPT haalt geen enkele regel uit Marsmans poëzie aan en is daar waarschijnlijk nog niet toe in staat.
Op mijn bureau ligt nu naast de computer de bundel Ter gelegenheid van poëzie. Verslag van twee jaar Dichter des Vaderlands (Uitgeverij Pluim 2023). Deze dichtbundel is heel eerlijk chronologisch geordend volgens de data waarop de gedichten zijn geschreven. Het openingsgedicht op pagina 9 is haar inauguratiegedicht ‘Nederland’.
Maar over ‘stormachtige tijden’ gesproken. Het tijdperk Lieke Marsman Dichter des Vaderlands 2021-2022 omspant ook de uitbraak van een oorlog in het oosten van Europa. Zo schrijft zij daarover op pagina 26 in Ter gelegenheid van poëzie:
Europa, 2022
Angst zonder gedachten, de geest
loopt als een pakezel
de verschroeide aarde op – niets
valt er te overpeinzen nu.
Voldongen feiten om ons heen.
Hoop is een alchemist: de dichtste steen
ontzegelt het. Als uit een ei: klein
verenpakketje, bebloed nog, onooglijk.
Het eerste verzet wordt het luidste protest.
Er is een nieuwe wereld mogelijk.
25-2-2022, bij het uitbreken van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne
Positiever kan een slotregel over een nieuwe oorlog na ruim zeventig jaar vrede in Europa niet zijn. Daarom geven Jannie en ik nog een derde opdracht als tegengewicht aan ChatGPT.
Schrijf een negatief artikel over Lieke Marsman als Dichter des Vaderlands.
En weer flikkert het witte rechthoekje. ChatGPT denkt. Dan volgt een verrassende opmerking. ‘Ik ben een AI model getraind om respectvol en zonder haat te communiceren. Ik zal geen negatief artikel schrijven over een persoon of een groep’, enzovoort. Wat zou de reactie zijn als we het woord ‘negatief’ zouden vervangen met ‘kritisch’? Dat is wat ChatGPT wil – interactie – maar we weten genoeg. ChatGPT is mister Google op steroïde, maar kan beslist nog niet alles.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Lieke Marsman wordt Dichter des Vaderlands in stormachtige tijden
Beeld voorpagina, oorspronkelijke foto Lieke Marsman > Merlijn Doomernik
© Brabant Cultureel 2023
Wat een goed artikel Carina! Lof voor Lieke Marsman, jou en je zoon Jannie.