Sinds 1982 vormen het huis en landgoed Mattemburgh een parel in de kroon van Brabants Landschap. Het ruim anderhalve eeuw oude landgoed vormt een aantrekkelijk doel voor een uitstapje in het uiterste westen van de provincie. Een rijk geïllustreerd boek beschrijft het landgoed, vooral de mensen die er woonden en werkten.
door Lauran Toorians
Wie tussen Bergen op Zoom en Woensdrecht over de A4 rijdt, doorkruist het grote landgoed Mattemburgh en kan direct ten westen van de weg het gelijknamige huis met de oranjerie zien liggen. De A4 volgt hier het tracé van de oude Antwerpsestraat, de verbindingsweg van Bergen op Zoom naar Antwerpen, en aan deze weg bouwde Maria Cuypers-van Mattemburgh, weduwe van de voormalige burgemeester van Bergen op Zoom, in 1847 het landhuis dat later door haar zoon Louis naar haar werd vernoemd. Petrus Josephus Cuypers had hier vanaf 1807 gronden aangekocht en zo aan weerszijden van de doorgaande weg een groot landgoed bij elkaar gesprokkeld. Ten westen van de weg kwam het huis en werden uitgestrekte tuinen aangelegd, deels in Engelse landschapsstijl en deels formele Franse tuinen met strakke perken. Ten oosten van de weg werd bos aangeplant en ontstond een combinatie van productiebos en jachtpark met lange lanen.
Buiten
Met de tuinaanleg werd al begonnen voordat het grote huis er kwam en hieraan werd doorgewerkt tot in 1878. Het was vooral de kleinzoon Aymon Cuypers die het geheel zijn huidige vorm gaf. Het landgoed was in deze periode steeds een ‘buiten’ waar de familie hooguit de zomers doorbracht. Gewoond werd in Brussel. In Woensdrecht en omgeving werd over Aymon Cuypers gesproken als ‘de baron’, maar de familie was niet van adel. Wel in goede doen en dat liet zij graag zien. Adel kwam in beeld toen Marie-Louise –dochter en enige erfgename van Aymon Cuypers – in 1940 trouwde met de Fransman Jacques Pelletier, graaf van Chambure.
Na de oorlog woonden de graaf en gravin op Mattemburgh en dat was voor het eerst dat er permanent werd gewoond. Zij hielden de poorten dicht en het kinderloze paar leefde erg op zichzelf. Er waren weliswaar personeelsleden en leveranciers uit de naaste omgeving, maar de contacten bleven zakelijk. De graaf sprak nauwelijks Nederlands en had de reputatie uitzonderlijk zuinig te zijn. Of gierig, al naar gelang hoe je het wilt zien.
Omdat er geen directe erfgenaam was, besloot de gravin dat het huis en landgoed naar de Stichting Brabants Landschap zouden overgaan. In 1970, drie jaar na haar dood volgde de eerste overdracht waarbij werd vastgelegd dat de graaf – inmiddels een eenzame oude man – er mocht blijven wonen. Na zijn overlijden in 1982 kwam het gehele complex in eigendom van Brabants Landschap.
Gids
Het grote huis, de oranjerie en de tuinen werden gerestaureerd en in oude luister hersteld en het bos wordt nu beheerd als natuurgebied. In de oranjerie is horeca gevestigd en het landgoed is open voor bezoekers. Over de geschiedenis van het landgoed en zijn bewoners verscheen onlangs een boek door Ad van Loenhout, gewezen politieman en sinds zijn pensionering gids op het landgoed. Hij interviewde tal van mensen uit de omgeving die op het landgoed hebben gewerkt (en soms ook gewoond) of die er anderszins een relatie mee hadden. Ook zocht hij de geschiedenis van de familie Cuypers uit en bracht dat alles samen in een rijk geïllustreerd boek dat zeker een belangrijke bijdrage levert aan de lokale geschiedenis van Woensdrecht.
Bijna typerend voor zo’n lokaal-historisch boek is het ontbreken van een overzichtelijke plattegrond van het landgoed. Zowel de auteur als zijn eerste lezerspubliek zullen zoiets niet missen, maar een relatieve buitenstander zou dat zeker op prijs stellen. Verder is jammer dat de herkomst van (archief)informatie en van de meeste illustraties niet is gegeven. Voor wie verder onderzoek zou willen doen naar het landgoed of naar de betrokken personen biedt dit boek een berg aan informatie die helaas niet tot een bron is terug te voeren en waarop dus ook lastig is voort te bouwen.
Wat ook opvalt – en dit is beslist geen verwijt – is dat dit een echt mensenboek is. Zowel de leden van de familie Cuypers als allerlei betrokkenen bij het huis en het landgoed worden uitvoerig geportretteerd en komen deels ook zelf aan het woord. Ander aspecten van het landgoed, zoals de bouwhistorische stijlkenmerken van het huis en de bijgebouwen en tuinhistorische zaken en het beheer van het bos en de verpachte landbouwpercelen komen daarentegen nauwelijks uit de verf. Wel ontstaat de indruk dat ook daar wel degelijk bronnen voor beschikbaar zijn, dus een volgend boek over de meer beheerstechnische kanten van dit grote landgoed zou er best nog kunnen komen.
Ad van Loenhout, ’t Hof van Cuypers. Wonen en werken op landgoed Mattemburgh. Woudrichem: Pictures Publishers 2022, 288 pp., ISBN 978-94-92576-56-9, hb., € 29,95.
© Brabant Cultureel 2023
Mooie recensie. Daarvoor dank. Mijn boek heeft de titel ’t Hof van Cuypers, wonen en werken op landgoed Mattemburgh. De opmerking dat het een mensenboek is klopt helemaal. Dat was ook mijn intentie. Vertellen over en laten vertellen door de mensen die er woonden en werkten.