November Music, het festival voor eigentijdse muziek, presenteert ‘Het Lijflied (6+)’, een opera van Lucas Wiegerink waarin de luisteraar een tocht maakt door het lichaam van een meisje. Daarbinnen blijkt geen stilte te heersen, maar komt er van alle kanten geruis, geborrel, gesuis en geklop op het publiek af. Alles binnen het lichaam maakt geluid, maag, darmen, hart en zelfs hersenen.
door Camiel Hamans • scènefoto’s Het Lijflied > Joost Milde
“Als baby nam mijn moeder me al mee naar haar koorrepetities”, antwoordt Lucas Wiegerink (Amsterdam 1985) met een verontschuldigende glimlach op de vraag hoe hij er in vredesnaam toe kwam om al op jonge leeftijd te kiezen voor het vak van componist. “Mijn moeder zong als alt in het Centraal Kamerkoor. Toen ik eenmaal op eigen benen kon staan, ben ik zelf ook in koren gaan zingen. Als kind heb ik meegedaan aan uitvoeringen van de Nederlandse Opera, ben ‘Speculaasje’ geweest in Humperdincks Hans en Grietje en als figurant heb ik meegedaan aan Schönbergs Moses und Aron onder leiding van Pierre Boulez.”
Schoolvoorstellingen
“Muziek is altijd deel van mijn leven geweest. Eerst zingen, daarna dwarsfluit en toen piano. Als twaalfjarige kwam daar muziek voor schoolvoorstellingen bij. Tijdens het voorbereiden van zo’n productie vroeg een leraar een keer: Lucas kun jij daar niet een muziekje bij maken? Van het een kwam zo het ander. Een paar jaar later kwam het Asko|Schönberg Ensemble op mijn school, een Vrije School, een compositieproject doen. Het was bedoeld voor de examenklassen, maar ik vroeg of ik mee mocht doen.”
“Ik heb drie jaar achter elkaar aan zo’n project kunnen meedoen. Alles wat ik toen geschreven heb, is naderhand gebruikt in films van Najib Taoujni. Een Amsterdams-Marokkaans regisseur die actief was in de gezondheidszorg en films maakte over bijvoorbeeld mantelzorg. Hij is helaas al in 2008 overleden. Voor mij was het heel bijzonder dat Najib mijn muziek koos. Voor het eerst werd die professioneel opgenomen. Toen ik niet veel later besloot om me aan te melden voor de Vooropleiding van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, had ik mijn portfolio dus al klaar. Ik ben aangenomen en mijn eerste docent werd Roderik de Man. Naderhand heb ik in Den Haag ook nog gestudeerd bij Martijn Padding, Diderik Wagenaar en Louis Andriessen, in Amsterdam bij Richard Ayres en Willem Jeths en in New York tenslotte nog bij Susan Botti.”
Art Science Academy
“Het idee achter Het Lijflied (6+), de opera die nu als een samenwerkingsproject van Opera Zuid, de Nationale Opera en November Music door het land toert, is niet zomaar uit de lucht komen vallen. Er gaat een betrekkelijk lange geschiedenis aan vooraf. Zo’n zeven jaar geleden nam ik deel aan de Art Science Academy van de KNAW, de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Een groep kunstenaars en wetenschappers troffen elkaar daar en discussieerden over de raakvlakken van kunst en wetenschap. Ik ontmoette daar microbioloog, Ruth Schmidt, die me vertelde dat alles wat beweegt geluid maakt. Ook microben.”
“Zij wees me op een artikel van Gemma Reguera, een collega van haar, over de communicatie tussen micro-organismen. Microben leven in kolonies en maken door middel van geluid hun behoeftes kenbaar. Als de micro-organismen die helemaal in het midden van de kluit zitten, minder te eten krijgen, vibreren zij minder en maken daardoor minder geluid. Dit is een signaal voor de microben aan de buitenkant en die reageren daarop met: hup wat meer voedsel naar binnen.”
“Reguerra denkt zelfs dat microben als een soort geluidsbom kunnen fungeren. Een kolonie kan, stelt zij, gezamenlijk zo heftig vibreren en daarmee zoveel lawaai maken dat zwakkere organismen daardoor uitgeschakeld kunnen worden om vervolgens als voedsel gebruikt te kunnen worden.”
Lichaamsgeluiden
“Naar aanleiding van deze voor mij nieuwe ontdekking heb ik een stuk geschreven, Microsonic voor elektronica, cello en klarinet. Sindsdien heeft het lichaam als wereld van geluid mij niet meer losgelaten. Op een cursus Creating opera & music theatre for young audiences die in Brussel en Gent gegeven werd, kwam ik Alma Terrasse tegen, een Franse librettist/regisseur. Om te mogen meedoen aan de cursus moest je tevoren een concept aanleveren. Mijn idee was om verder te gaan met de microbenwereld die in ons lichaam huist. Alma’s concept had ook van doen met lichaamsgeluiden, maar dan geluiden die je kunt horen: boeren, winden, maaggerommel.”
“Onze ideeën hadden zoveel overeenkomsten dat we wel samen moesten gaan zitten. Ik ben toen wat opgeschaald. Niet langer microben, maar organen en witte bloedlichaampjes, zij is van buiten naar binnen gegaan. Of misschien preciezer: dieper het lichaam in. Daar hebben we elkaar getroffen. Alma heeft vervolgens een libretto geschreven in het Frans, dat de Nederlandse dramaturg Willem Bruls in het Nederlands omgezet heeft. Het is verhaal van een meisje, Ina, dat op ontdekkingstocht gaat door haar eigen lichaam. Ze ontmoet haar organen, merkt wat er in haar lijf gebeurt als ze verliefd wordt en komt er zo achter wat het verband is tussen haar gevoel en haar lichaam. Het is een verhaal waarin wetenschap en emoties elkaar treffen. Elk orgaan heeft zijn eigen muziek. Haar hart zingt in de stijl van de negentiende-eeuwse romantische opera, haar darmen trekken zich met horten en stoten samen en de muziek sluit daarop aan.”
“Ik hoop natuurlijk dat kinderen die komen kijken en luisteren zich realiseren hoe onvoorstelbaar rijk hun binnenwereld is. Maar ik heb absoluut geen moralistisch doel voor ogen. Dus niet: je weet nu hoe alles met alles in je lijf samenhangt, daarom moet je er voorzichtig mee zijn en goed voor je lichaam zorgen. Mijn doel is eerder: je ziet nu hoe veel leven er in je lichaam zit, doe ermee wat je wil.”
Geluidsontwerper
“In Het Lijflied ben ik uitgegaan van dezelfde bezetting als in Microsonic. Niet bewust, maar ongetwijfeld ben ik onbewust op mijn eerdere stuk verder gegaan. De basis is weer elektronica, cello en (bas)klarinet, maar ik heb nu wel vier zangers toegevoegd en een slagwerker, die marimba speelt, vibrafoon, trommels en wat kleingoed. Het zijn niet altijd echte lichaamsgeluiden die de elektronica en de instrumenten laten horen. Ik heb mijn fantasie gebruikt voor bijvoorbeeld de hersengolven. De elektronische geluiden heb ik niet zelf gemaakt. Ik heb ideeën aangeleverd en geluidsontwerper Roel Snellebrand heeft op basis daarvan geluiden gemaakt, maar hij heeft even vaak ook zelf voorstellen gedaan.”
“Alma heeft haar verhaal in het Frans geschreven en we hopen ooit nog eens de mogelijkheid te vinden een Franse versie uit te voeren, maar zover is het nog niet. Voor nu heeft Willem Bruls Alma’s tekst in het Nederlands omgezet. Het is ook aan hem te danken dat we Het Lijflied (6+) kunnen realiseren. Hij adviseerde me contact op te nemen met Waut Koeken van Opera Zuid. Vaak hoor je niets als je je zo ongevraagd meldt. Waut reageerde echter heel positief en vroeg me langs te komen.”
“Hij zag wel iets in het idee dat ik hem voorlegde, maar moest helaas ook vaststellen dat het vooralsnog onmogelijk was opdracht te geven voor zo’n productie en die vervolgens in te passen. Maar toen kwam corona en viel heel veel uit. Opera Zuid had ook ineens gaten in de agenda. Waut Koeken heeft toen Alma en mij uitgenodigd om in twee weken een pilot in elkaar te zetten. Hij was enthousiast over het resultaat, vond een aantal theaters bereid de voorstelling te programmeren en overtuigde de Nationale Opera en November Music mee te produceren. Op die manier is het gelukt Het Lijflied (6+) op de bühne te brengen.
Het Lijflied (6+) is te zien op 5 november om 19.00 uur en 6 november 2022 om 15.00 uur in Perron 3 in Rosmalen (entrée € 12,50); en 10 december om 19.00 in Het Speelhuis in Helmond (€ 17,50).
operazuid.nl > Het Lijflied
Lucas Wiegerink.com
Alma Terrasse.com
November Music: 3 – 13 november 2022
Ruim honderd concerten op verschillende locaties in ’s-Hertogenbosch en omgeving met Indonesische gamelan, met door Corrie van Binsbergen op muziek gezette teksten van de Zuid-Afrikaanse dichter Antjie Krog, het Bosch Requiem van Joey Roukens uitgevoerd door Amsterdam Sinfonietta en het Nederlands Kamerkoor, het laatste concert van Dhafer Youssef en zijn groep Sounds of Mirror, het Vlaamse muziektheatergezelschap Transparrant en de onsterfelijke Clarron McFadden met The Garden et cetera, et cetera.
novembermusic.net
Opera Zuid heeft met deze opdracht aan componist Lucas Wiegerink en een vergelijkbare opdracht aan Jan-Peter de Graaff de Nieuw Geneco Fair Practice Award 2022 binnengehaald. Nieuw Geneco is de beroepsvereniging van Nederlandse componisten. Opera Zuid kreeg deze prijs, die op 15 oktober is uitgereikt, samen met het Toonzetters van Oranjewoud Festival ‘voor hun beider tomeloze inzet en commitment aan een eerlijke en duurzame praktijk in de nieuwe muziek’.
© Brabant Cultureel 2022