DDW 2022 zorgt voor bewustwording van wereldwijde vraagstukken

Bij de jaarlijkse Dutch Design Week in Eindhoven gaat het om innovatie, duurzaamheid en biomaterialen. Studenten van de Design Academy laten zien dat design ook ingezet kan worden voor het visualiseren van wereldwijde maatschappelijke vraagstukken op het gebied van onder andere klimaatverandering, koloniaal verleden en arbeidsomstandigheden.

door Irma van Bommel

Het thema van de Dutch Design Week (DDW) is dit jaar ‘Get Set’, vrij vertaald ‘tijd voor actie’. “Dit thema duidt op een verschuiving in mentaliteit: van voorbereiding naar actie”, verduidelijkte Miriam van der Lubbe, de nieuwe artistiek leider van de DDW, in het voorjaar bij de bekendmaking van het thema. Op tal van plekken in de stad zijn designpresentaties te zien, van inhoudelijke exposities en open ateliers tot beurzen. Tijd voor actie vertaalt zich naar bewustwording van wereldwijde problemen en het aandragen van oplossingen. Hierbij een greep uit het grote aanbod van exposities.

Voor wie met de trein komt, begint de DDW al op station Eindhoven Centraal. Aan de centrumzijde, bij de piano, leidt een trap tussen de Brabantse heidestruikjes naar een van de exposities van Isola. Maar daarover later meer. Ook de Graduation Show van de Design Academy is deze keer ingericht in de buurt van het NS-station, namelijk in het oude KPN-gebouw. Daar zijn van zo’n tweehonderd master- en bachelor-studenten kritische, betrokken en vernieuwende projecten te zien. Het meest interessant zijn de installaties die hedendaagse problemen visualiseren. En soms wordt zelfs een oplossing aangedragen. Zo ging de Italiaanse Matilde Stolfa voor haar afstudeerproject terug naar haar geboortestreek in de buurt van Ravenna, die als gevolg van klimaatverandering veranderd is in een moeras. Als oplossing om er te wonen bedacht en bouwde zij een huis op een vlot.

Kolonialisme

Meerdere studenten kozen het koloniale verleden als onderwerp. Martynas Gailiusas uit Litouwen ziet de voormalige overheersing van zijn land door de Sovjet Unie als een vorm van kolonialisme. Het land waarin hij opgroeide, was immers bezet voor economisch gewin en is nog steeds doordrongen van systemen (met name taal en onderwijs) die destijds zijn opgelegd door de kolonisator. Litouwen richt zich op het westen, maar hoe om te gaan met het ongewenste verleden? De invloeden zijn niet meer uit te bannen; ze maken deel uit van de geschiedenis. Gailiusas maakte een vergelijking met sport, een spel met winnaars en verliezers en steeds veranderende regels. Tijdens zijn afstudeerproject viel Rusland de Oekraïne binnen en dat maakt zijn project nu hoogst actueel.

Vitor Ferreira Serra verdiepte zich in het koloniale verleden van Portugal. Tot in de jaren zeventig rechtvaardigde Portugal haar koloniale aanwezigheid in Guinee Bissau als goedbedoeld, vanzelfsprekend en vredelievend. Serra stelde dat beeld bij door eigen historisch onderzoek en mondeling overgeleverde verhalen te verwerken in een indrukwekkende film.

Arbeiders

In de installatie van Chen Yu Wang ligt op een zuil een minuscuul klein schroefje, een schroefje uit een iPhone. Meer dan een miljoen fabrieksarbeiders in Azië zetten deze populaire mobieltjes in elkaar. Wang vroeg de arbeiders naar hun persoonlijke verhalen en dromen. Hun opmerkingen zijn nu als borduurwerk te lezen in een gordijn van verzamelde berichten, telkens binnen het formaat van een mobieltje. Zo zien we dat een dagdienst duurt van 07.30 uur tot 19.30 uur, terwijl een nachtdienst eveneens twaalf uur duurt. Het project is bedoeld om consumenten bewust te maken van het productieproces.

Floris Meijer groeide op op een boerderij in Gorssel. Na honderd jaar in het bezit van de familie te zijn geweest, besloten zijn ouders de boerderij die naast een Natura 2000-gebied ligt te verkopen. Zij zagen er geen toekomst meer in. De melkkoeien zijn al verkocht. Om die grote stap te vergemakkelijken besloot Meijer tot een ludiek project, een keramisch servies waarvan de vormgeving herinnert aan de melkproductie. Of zijn ouders daar blij mee waren? Ze moesten er wel een beetje aan wennen, gaf Meijer toe.

Het project van Ashardeen Sultan en Steven de Windt is juist heel praktisch. Zij ontwikkelden op meccano geïnspireerde spelelementen om samen met jonge vluchtelingen aan het bouwen te slaan en al doende een gesprek op gang te brengen. Van het systeem kunnen bijvoorbeeld krukjes gemaakt worden, maar belangrijker is dat getraumatiseerde kinderen hun verhaal kwijt kunnen.

Onderdeel van de Graduation Show is The Stage, een podium waar studenten via diverse digitale media en theater hun onderzoeksproject kunnen tonen. Ook worden op gezette tijden in de expositie performances gehouden. Maar die presentaties op het grote scherm, het podium en de performances in de expositie moet je dan maar net treffen. Jammer dat niet al deze projecten als film op een klein beeldscherm in de expositie zijn opgenomen, zodat ze continu zichtbaar zijn. Maar misschien komt dat nog?

Voortplanting

Ook MU belicht met diverse digitale media een maatschappelijk vraagstuk. Met verschillende installaties richt de expositie ‘Reproduction Otherwise’ zich op de toekomst van de voortplanting van de mens. Deze wordt immers al eeuwenlang bepaald door sociale, religieuze, culturele, economische, politieke, medische en technologische systemen. Gaat het stereotiepe beeld van een man en vrouw die trouwen en kinderen krijgen in de toekomst veranderen, bijvoorbeeld door andere samenlevingsvormen en andere technologische en medische mogelijkheden? Wat is er ethisch, juridisch, medisch en menselijk mogelijk en wenselijk? Met kunstprojecten worden mogelijke scenario’s gevisualiseerd, zoals oma’s die het draagmoederschap op zich nemen, baby’s die opgroeien in kunstmatige baarmoeders en vrouwen die geen moederrol ambiëren.

Plastic

Voor het derde jaar op rij besteedt Yksi Expo aandacht aan ‘Rethinking Plastic’. Na vorige exposities met de focus op hergebruik en recyclen van plastic is er in de huidige expositie ook aandacht voor de ontwikkeling van alternatieve materialen. Te zien zijn ontwerpen en producten gemaakt van hernieuwbare, composteerbare en biologisch afbreekbare materialen. Soms tot stand gekomen met de werking van bacteriën, zoals het materiaal Caleyda dat net zo sterk, licht en vormbaar is als plastic, maar dat in tegenstelling tot plastic wel volledig afbreekbaar is in het milieu. Het wordt gemaakt met hulp van bacteriën die voorkomen in beluchtingstanks van afvalwaterzuiveringsinstallaties.

Er ontstaan allerlei bedrijfjes die voor hun innovatieve product een toepassing zoeken. Het bedrijf Omlab gebruikt reststromen van riool- en drinkwaterzuivering om daar een ecologisch materiaal van te maken met de sterkte van gipsbeton, onder andere voor toepassingen in de bouw. Ontwerper Lilian van Daal ontwierp van het materiaal een zitobject.

Goed te zien dat ook gevestigde bedrijven door hergebruik en gebruik van recyclebare materialen inspelen op het plasticprobleem. Zo toont Signify lampen die zijn gemaakt van visnetten en ander plastic afval uit zee. Brabantia toont vuilnisbakken gemaakt van gerecycled huishoudelijk plastic en won hiermee de Plastics Recycling Awards Europe 2022. En Packadore, een collectief van bedrijven dat verpakkingen maakt, richt zich op duurzame verpakkingen.

Curator van de expositie en initiatiefnemer van dit project is Leonne Cuppen van Yksi Expo. Zij zocht ontwerpers en partners (veelal producenten) die zich wilden inzetten voor het plastic probleem en bracht ze met elkaar in contact. Rethinking Plastic werd omarmd door de Dutch Design Foundation, die een aantal projecten betreffende maatschappelijke vraagstukken als deze steunt in de vorm van World Design Embassies. Want dat is tenslotte wat we willen: dat al die mooie ideeën een toepassing vinden. Deze expositie past dan ook helemaal in het thema van de huidige DDW, ‘Get Set’.

Per 1 januari 2023 stopt Cuppen met Yksi Expo en stort zij zich met Yksi Connect volledig op het bij elkaar brengen van ontwerpers en opdrachtgevers. Dat kunnen bedrijven zijn, maar ook musea. Zo is er in de huidige expositie al een voorproefje van een project te zien waarbij het Tropenmuseum in Amsterdam een aantal ontwerpers opdracht gaf om te reageren op de plastic objecten in de collectie. De expositieruimte Yksi zal door een aantal jonge ontwerpers onder een andere naam worden voortgezet.

Glas

Make Eindhoven, een werkplaats voor experimenten met materialen en technieken, toont tijdens de DDW de resultaten van onderzoeken naar hergebruik van glas. Samen met het Nationaal Glasmuseum en Rogier Martens is het meerjarenprogramma Re-Use-Me opgezet. Momenteel doen Arnout Visser, Teun Zwets en Studio Rens onderzoek bij Make Eindhoven. Eerder deden dat onder anderen ook Nacho Carbonell en Tejo Remy. Hun processen en producten zijn tijdens de DDW te zien.

Breng ook een bezoek aan BioArt Laboratories, dat het hele jaar door onderzoek doet naar duurzaamheid en zelfvoorzienende systemen en tijdens de DDW de expositie ‘The Symbiocene Forest’ toont met aandacht voor biomaterialen. Ruim dertig designers tonen hier zowel binnen als buiten hun werk en gedurende de week zijn er diverse activiteiten. Centrale gedachte is dat we na het antropoceen dringend toe zijn aan een symbiotische wereld waarin de mens niet als dominerende (en vernietigende) factor naast het systeem staat, maar er gelijkwaardig deel van uitmaakt.

Internationaal

De eerder genoemde organisatie Isola richt zich op hergebruik, innovatie en biomaterialen. In Milaan opgericht door Gabriele Cavallaro en Elif Resitoglu begon Isola in 2016 met presentaties in de wijk Isola District tijdens de Milan Design Week. In 2019 streek Isola neer in Eindhoven met een expositie bij Pennings Foundation. Inmiddels is Isola uitgegroeid tot een groot internationaal platform dat samenwerkt met de Eindhovense designer Wisse Trooster. Hij zorgde in het voorjaar ook voor een presentatie van Nederlandse designers in Milaan tijdens de design week daar. Dit jaar zijn tijdens de DDW maar liefst honderd designers uit dit netwerk te zien op vier locaties in de stad, naast Pennings Foundation ook in het NS Station, Schellens Fabriek en Burgers in de Irisbuurt. “Ook jonge designers die nog niet zoveel producten hebben, kunnen meedoen, omdat Isola werk van verschillende ontwerpers combineert tot een visueel aantrekkelijke presentatie.”

Speels

Het Van Abbemuseum kocht onlangs circa vijftig designobjecten uit de collectie van Lidewij Edelkoort. Werk van oud-studenten en docenten van de Design Academy waardoor de collectie een binding heeft met de stad Eindhoven. Edelkoort was van 1999 tot 2008 directeur van die academie. Twee jaar geleden was een deel van haar collectie al te zien in de expositie ‘New Melancholy’, zowel in het Van Abbemuseum als in de Kazerne. Nu is de expositie ‘De collectie is…’ ook weer op beide locaties te zien. Curatoren zijn deze keer Lidewij Edelkoort en Steven ten Thije van het Van Abbemuseum, het initiatief kwam van Annemoon Geurts van de Kazerne.

Wederom is een mix gemaakt van de designobjecten en een keuze uit de collectie van het Van Abbemuseum, maar nu is die combinatie inhoudelijk sterker. En komt door telkens een andere noemer in te vullen achter ‘De collectie is’, de ene keer met een letterlijke betekenis, zoals ‘pastoraal’ of ‘aards’, de andere keer meer poëtisch, zoals ‘speels’, ‘begaan’, ‘eenzaam’ of ‘herinnering’. De associaties die deze begrippen oproepen, zorgen dat je samenhang ziet tussen de getoonde objecten. En ook dat je ervaart dat de grenzen tussen kunst en design vervagen. Enerzijds komt dat doordat de objecten uit de verzameling van Edelkoort geen gebruiksvoorwerpen zijn, maar in feite al tot autonome kunst gerekend kunnen worden. Aan de andere kant, en dat is het sterke van deze expositie, worden voorwerpen uit de collectie van het Van Abbemuseum getoond die als kunst zijn bestempeld, maar in principe gebruiksvoorwerpen zijn.

Verrassend is dat onder de noemer ‘De collectie is thuis’ de kinderkamer van Joseph Beuys, Voglie vedere i miei montagne (Ik wil mijn bergen zien) uit 1971 wordt getoond. Verrassend, maar in deze expositie volkomen op zijn plek. Ronduit indrukwekkend en ook volkomen op zijn plek is de installatie uit 2009-2010 van Michael Rakowitz, die in papier-maché kunstwerken namaakte die toebehoorden aan het geplunderde Nationaal Museum in Bagdad.

Ook in de Kazerne zijn een aantal fraaie combinaties gemaakt van design uit de collectie Edelkoort met kunstobjecten uit het Van Abbe, maar kleinschaliger. Telkens wordt één kunstobject getoond in relatie met één designobject. Zoals Studio Job gecombineerd met Henk Visch, of Issey Miyake met Fortuyn/O’Brien. Vergeet niet in de Kazerne ook andere exposities te bezoeken, zoals het hypnotiserende ‘Magnetic Moment’ van Rive Roshan met muziek (soundscape) van Lumus Instruments.

Dat design uit de collectie van Edelkoort ook aanzet tot nadenken over maatschappelijke vraagstukken, zoals het museum zelf aangeeft, is echter zeer de vraag. Of het moet de verbrande piano van Maarten Baas zijn, waarmee hij de hype rond design op de hak neemt. Curieus dat ook dit statement dan weer als kunstobject gewaardeerd en verzameld is. Dat doet denken aan de gekte rond Banksy. Ook zijn als statement bedoelde acties worden als kunstobjecten gewaardeerd en verzameld. Voor maatschappelijke vraagstukken of de visualisatie daarvan kan het museum het best gaan kijken naar de afstudeerprojecten van studenten van de Design Academy.

Naast exposities worden er tijdens de DDW (22 t/m 30 oktober 2022) tal van discussie-bijeenkomsten en workshops georganiseerd. Zie voor het hele programma: Home | Dutch Design Week (ddw.nl)

Alleen te bezoeken tijdens de DDW (22 t/m 30 oktober 2022):

Graduation Show van de Design Academy > dae.wiki (designacademy.nl)

Make Eindhoven > Re-Use-Me – Make Eindhoven

BioArt Laboratories > BioArt Laboratories

Isola > Dutch Design Week 2022 (isola.design)

Tijdens én na de DDW te bezoeken:

MU > MU | Reproduction Otherwise 
(Reproduction Otherwise t/m 27 november 2022)

Yksi Expo > Exhibitions (yksiexpo.nl) 
(Rethinking Plastic t/m 31 december 2022)

Van Abbemuseum > De collectie is… (vanabbemuseum.nl) 
(De collectie is… t/m 6 november 2022)

Kazerne > The Collection is… Kazerne Van Abbemuseum | Kazerne 
(De collectie is… en Magnetic Moment t/m voorjaar 2023)

© Brabant Cultureel 2022