column door Arnold Verplancke
Je hebt van die werken in de klassieke muziek die als monumentale hoogtepunten oprijzen uit de geschiedenis. De Ring van Wagner hoort daar natuurlijk bij, en de Achtste van Mahler. Omvangrijke composities en alleen al daarom niet vaak live te zien en te beluisteren. Ook de Matthäus van Bach zou in het rijtje passen, als het ‘Hoofd vol bloed en wonden’ niet op bijna elke straathoek te horen zou zijn in ons land, zo tegen Pasen.
Van een andere orde, maar ook fenomenaal en weinig uitgevoerd zijn de 24 Preludes en Fuga’s opus 87 van Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975). Het zijn vierentwintig juweeltjes van pianowerken, heel verschillend van vorm en sfeer. Achter elkaar uitgevoerd, duren ze een kleine drie uur. Een minimarathon voor een pianist. Ook het publiek heeft halverwege wel even behoefte aan een pauze om weer geconcentreerd te kunnen mee genieten van de wonderlijke muzikale fantasieën van Sjostakovitsj.
Muisstil
Pianist Hannes Minnaar (Goes 1984) heeft het werk op zijn repertoire genomen, met een bewonderenswaardig en allerwegen geprezen resultaat. Zijn uitvoering is vastgelegd op cd’s en hij heeft de volledige cyclus ook op een aantal plaatsen live uitgevoerd, soms in twee delen, maar zoals afgelopen zondag in Tilburg ook in één recital. De Concertzaal was gelukkig redelijk goed gevuld voor deze bijzondere uitvoering, waarschijnlijk mede doordat die onderdeel vormde van de serie kamermuziek van de Souvenir des Montagnards. De zaal volgde muisstil de capriolen van Minnaar op de toetsen, soms langzaam en verstild en dan weer dartelden zijn vingers van links naar rechts. Grote akkoorden alsof er een symfonie aan kwam en even later gevolgd door onverwachte dissonanten of ironische wendingen.
Sjostakovitsj, die tijdens zijn leven al de status had van een vooraanstaand componist, bleef niettemin decennia lang het mikpunt van Sovjetdictator Stalin en diens kritiek op vernieuwende kunst. Dat begon al in de jaren dertig na de succesvolle opera Lady Macbeth van Mtsensk. Enige tijd na de première verscheen in de Pravda een artikel ‘Chaos in plaats van muziek’. De opera werd niet alleen erotisch genoemd, maar de componist bleek zich ook schuldig gemaakt te hebben aan ‘naturalisme’ en ‘formalisme’. Doodzonden tegen het ‘socialistisch realisme’ dat toen de kunstideologie van de staat was. Alle insiders kenden de schrijver van de recensie: Stalin zelf. Sjostakovitsj heeft daarna nooit meer een opera geschreven. Wel vijftien symfonieën, vijftien strijkkwartetten, piano-, viool-, en cellonconcerten, om maar een indruk te geven.
Delegatie
Na de oorlog kwam Sjostakovitsj op de lijst van ‘volksvijandige componisten’. Niettemin mocht hij in 1950 naar Leipzig in de toenmalige DDR als boegbeeld van de Sovjetdelegatie en jurylid voor een Bach-competitie. Winnaar werd de zesentwintigjarige Russische pianiste Tatiana Nikolaeva (1924-1993) met haar uitvoering van de Preludes en Fuga’s van Bach uit Das Wohltemporierte Klavier.
Vol van Bach en Leipzig en ook van de virtuoze pianiste keerde Sjostakovitsj terug. Binnen een half jaar tijd schreef hij zijn eigen Preludes en Fuga’s, evenals Bach in alle majeur- en mineurtoonsoorten. Hij kon daar in redelijke vrijheid aan werken, omdat het om pianowerk ging voor een kleiner publiek, zoals hij zich ook in zijn strijkkwartetten meer kon veroorloven dan in zijn grotere orkestwerken. De première kwam in 1952, uitgevoerd door dezelfde pianiste aan wie hij het werk opdroeg: Tatiana Nikolaeva.
Na Tilburg is de versie van de altijd jong uitziende Hannes Minnaar voorlopig alleen nog op zijn cd’s te horen. Bewonderenswaardig is hoe hij binnen de schematische opbouw van Sjostakovitsj toch ook diens wisselende sfeer en stemmingen raak weet te treffen.
www.hannesminnaar.com/recording/shostakovich/
© Brabant Cultureel 2022