‘Iets met boeren’ indringende voorstelling die aanzet tot nadenken

De toekomst van de landbouw staat ter discussie. Doorgaan op de huidige weg, of verandering naar een meer duurzame aanpak. Met name onder boeren lopen de gemoederen hoog op. ‘Iets met boeren’ is een theatervoorstelling die de dialoog tussen voor- en tegenstanders op gang wil brengen.

door Emmanuel Naaijkens

Vele eeuwen lang voedden de boeren de samenleving, maar nu ‘zitten we ineens in de weg’. Het is een statement uit de proloog van Iets met boeren, een voorstelling over de toekomst van de boerenstand. Het is theater op locatie en dat wil zeggen dat het verhaal zich voltrekt in de omgeving van het thema, deze keer op een boerenerf in Reusel.

Een dorp aan de rand van de Kempen, een van die gebieden in ons land waar de ontwikkeling van het kleine, gemengde boerenbedrijf tot eenvormige megacomplexen goed zichtbaar is. De jarenlang door de overheid gepropageerde schaalvergroting is juist daar onder de boeren aangeslagen. In streken als de Kempen, maar misschien meer nog in de Peel, manifesteert zich nu de keerzijde van de ongebreidelde groei: uitputting van de bodem, verschraling van de biodiversiteit, aantasting van natuur en landschap, vervuiling van de lucht om zomaar wat zaken te noemen. Overigens is ook de industriële bedrijvigheid aan een opmars bezig op het Kempense platteland, met almaar uitdijende bedrijventerreinen.

Mansholt

Al decennia geleden is er voor gewaarschuwd dat het de verkeerde kant uitging met de agrarische sector. Zelfs Sicco Mansholt (1908-1995), die als landbouwcommissaris in Brussel een van de geestelijke vaders is van de schaalvergroting, nam aan het eind van zijn leven afstand van zijn vroegere opvattingen. Toneelgroep Jan Vos maakte daar eerder een bejubelde toneelvoorstelling van.

En nu zijn we op een punt gekomen dat ook in politiek Den Haag het besef is doorgedrongen dat er een fundamentele verandering moet komen. Tot schrik en woede van veel – maar zeker niet alle – boeren. Zij vragen zich nu af wat hun toekomst nog is, gefrustreerd als zij zijn over het feit dat het diezelfde politiek is geweest die hen onder het doen van grote investeringen het pad van de schaalvergroting op heeft gestuurd.

Een crisis zonder weerga dus, die de gemoederen met name de afgelopen maanden hoog deed oplopen. Ongekend harde protesten, maar opvallend genoeg blijft het relatief rustig in de Kempen. Hier en daar een omgekeerde Nederlandse vlag en boerenzakdoeken aan de gevel, maar opmerkelijk weinig bij burgers. Anders dan in het oosten van het land, waar soms hele straten meedoen aan het protest. Dat komt misschien omdat de provincie Noord-Brabant enkele jaren geleden de koers al wat verlegd heeft.

Boerenzakdoek

Ook bij ijsboerderij Fabor in Reusel wappert als protest een boerenzakdoek. Het is op en rond het erf van dit bedrijf dat afgelopen weekend de voorstelling Iets met boeren werd opgevoerd, een productie van Bureau Pees in Breda. Dit productiehuis heeft zich toegelegd op het in theatervorm aankaarten van dringende maatschappelijke vraagstukken. En waar kun je dat beter doen dan op een locatie waar de problematiek zich voor het oog van de bezoeker ontvouwt.

Het decor voor de voorstelling is niet de nostalgie en de romantiek van Boer zoekt vrouw, maar de zakelijkheid van een modern melkveebedrijf met grote landbouwbouwmachines, honderden koeien en een computergestuurde melkmachine. Het familiebedrijf van nu is een grote onderneming.

Iets met boeren vertelt het verhaal van het boerengezin dat in de knel komt omdat er geen perspectief meer is. Niet alleen door factoren van buiten, maar ook omdat de zoon het bedrijf niet wil overnemen, tot verdriet van zijn ouders. De spanning in het gezin loopt bovendien op omdat de dochter is gaan studeren aan de universiteit van Wageningen, waar ze ervan overtuigd raakt dat biologische landbouw het enige alternatief is.

Keukentafel

Het familiedrama wordt in realistische scènes neergezet, zoals in een tot verbeelding sprekende confrontatie tussen moeder (Irma Rens) en dochter (Mieke Bastiaansen) aan de keukentafel. Vader Jos komt aanvankelijk niet in beeld, want die verwerkt zijn frustraties en hulpeloosheid ‘achter’, waarmee in het boerenbedrijf de stallen en schuren worden bedoeld. De realistische gebeurtenissen zijn vervlochten met vervreemdende scènes waarin spelers in zwarte en witte overals uiting geven aan het keurslijf waarin boeren gedwongen zijn.

Het lot van het boerengezin wordt indringend gespeeld door professionele acteurs, in de andere scènes zijn het bewoners uit het dorp die op het denkbeeldige podium staan. De keuze voor deze combinatie van professionals en amateurs is een bewuste. De makers van Iets met Boeren nemen niet zozeer een standpunt in, maar willen vooral de dialoog bevorderen tussen boeren en burgers in het maatschappelijk debat waarin de emoties hoog oplopen. De voorstelling zit dan ook vol met voorbeelden om te laten zien dat het een complex vraagstuk is met vele invalshoeken, tegenstrijdigheden en dilemma’s.

Consument

Om er maar eens enkele te noemen: De boer moet natuurvriendelijk produceren, maar de burger pakt voor een paar tientjes het vervuilende vliegtuig voor een weekendje Barcelona; in de winkel kiest de consument liever (goedkopere) gangbare producten dan bioproducten; de boer zit in de tang van de bank en wordt bestookt door ‘agrocoaches’ om zich te laten uitkopen; het nietige Nederland is na de VS de grootste exporteur van landbouwproducten; de EU heeft twee miljard euro beschikbaar gesteld voor bevordering van duurzame landbouw, maar of dat effect heeft gehad weet niemand.

Vroeger had je het vormingstheater om mensen bewust te maken van maatschappelijke onderwerpen, maar dat was vaak nogal belerend en moralistisch. Daaraan gaat Iets met boeren gelukkig niet mank, al wordt de toeschouwer soms overvoerd met informatie over wat er allemaal aan de hand is. Het stuk wil de toeschouwer vooral aanzetten tot reflectie, ook over haar of zijn eigen rol.

Monoloog

Het familiedrama komt goed uit de verf en vooral het slot, als boer Jos (Ruud van de Wouw) eindelijk uit de schaduw treedt, is overtuigend. In Brabants dialect stort hij in een monoloog, staande in de wei, zijn hart uit en maakt hij het leed voelbaar. Het doet wat denken aan Op hoop van zegen van Herman Heijermans die ruim honderd jaar geleden met zijn stuk de aandacht vestigde op de uitbuiting van families van vissers. De laatste twee zonen van vissersweduwe Kniertje varen uit op een gammele vissersboot en verdrinken op zee. Daar komt de uitdrukking ‘de vis wordt duur betaald’ vandaan. Die is ook nu nog van toepassing is: ‘Ons voedsel wordt duur betaald’. 

Iets met boeren ging vorig jaar al in première, maar corona verhinderde een volldige voortzetting van de reeks. Nu is de draad weer opgepakt. Na voorstellingen in Reusel volgen nog Sint-Anthonis, Veghel en Gilze en een voorstelling met studenten van de HAS Den Bosch. Over andere locaties wordt nog gesproken.

‘Iets met Boeren’ van productiehuis Bureau Pees. Samenstelling Corné van Sprundel (regie), Marleen Hendrickx (regie/choreografie), Peter Dictus (tekst en research). Theatertechniek en geluidsbeeld Bram Schouw | Studio Solo. Lichtontwerp Marc Joosen. Productie Jos van Aert | Fiks & Fokus. Op vrijdag 14, zaterdag 15 en zondag 16 oktober zijn er voorstellingen op boerderij De Esrand in Sint-Anthonis.

De voorstelling is gemaakt in opdracht van FoodUp, onderdeel van provinciale programma Landbouw en Voedsel van de provincie Noord-Brabant.

www.bureaupees.nl

Lees ook op Brabant Cultureel:
Voorstelling ‘Mansholt’ dit jaar opnieuw in Brabant te zien [2021]

© Brabant Cultureel 2022