Een verlangen naar vrijheid en nestwarmte bij Jasper Mikkers

Met het verschijnen van ‘De kleine jongen en de rivier’ heeft Jasper Mikkers een begin gemaakt met een groot, zeven boeken tellend literair project dat hij onder de titel ‘Het Wolfsbit’ binnen afzienbare tijd wil afronden. De reeks beschrijft de geschiedenis van Mikkers’ alter ego Henri Pafort en bestrijkt een periode van ruim een eeuw tussen 1918 en 2020.

door Peter van Vlerken

Wie de roman De kleine jongen en de rivier van Jasper Mikkers (geboren in Oerle 1948, woonachtig in Tilburg) wil aanschaffen, wat best aan te raden is, doet er goed aan bij de boekhandel te vragen naar het (gratis) introductieboekje dat tegelijkertijd is verschenen. Met de roman alleen weet je als lezer niet helemaal waar je aan toe bent. Nergens in het boek wordt precies duidelijk gemaakt dat het hier gaat om het eerste deel van een omvangrijk romanproject onder de titel Het Wolfsbit.

Bij mij werd het introductieboekje niet bijgeleverd, waardoor ik genoodzaakt was links en rechts eerst eens te informeren hoe het zit met dit nieuwe boek van Mikkers. Nieuw is overigens betrekkelijk, want het is in 1995 al eens verschenen, maar in het kader van deze cyclus bewerkt en aangevuld door de auteur. Of dat grondig en ruimhartig is gebeurd, kan ik niet beoordelen, want de eerdere versie ken ik niet. Of het hier om een roman gaat, is een vraag waarover te discussiëren valt, maar laten we het boek voor het gemak zo noemen.

Bekentenis

Ik moet bekennen dat ik geen enkel werk van Mikkers ken. Wel las ik midden jaren zeventig de romans die hij schreef onder het pseudoniem Tymen Trolsky. Rondom die naam ontstond indertijd een hoop consternatie in letterland. Niemand wist wie erachter schuilging en de boeken waren zo goed dat de wildste geruchten de ronde deden, zoals dat W.F. Hermans of een andere beroemde auteur ze geschreven had. De glans was er een beetje vanaf toen de naam van Jasper Mikkers werd onthuld. Hij probeerde er nog een vervolg aan te geven toen hij begon te publiceren onder zijn nieuwe pseudoniem Artur Raven, maar met de hype was het definitief gedaan.

Misschien moet ik me een beetje schamen dat ik me door de Trolsky-ophef liet meeslepen en het werk dat de schrijver onder zijn eigen naam publiceerde, wat niet weinig is blijkens zijn bibliografie, verder liet voor wat het was. Daar staat tegenover dat ik onbevooroordeeld en enigszins nieuwsgierig aan het begin sta van Mikkers’ literaire serie, die qua omvang doet denken aan De tandeloze tijd van A.F.Th van der Heijden.

Voorgeschiedenis

Nieuw aan De kleine jongen en de rivier, heb ik begrepen, is in elk geval wel de novelle ‘De rieten koffer’ waar het boek mee begint. Die beschrijft de voorgeschiedenis van de naar zijn grootvader vernoemde Henri Pafort en richt zich met name op de vader, een politieagent die met zijn losse handjes zijn gezin terroriseert en de kleine Henri in zijn ontwikkeling onder dwang tracht te beknotten. Een novelle zou ik zelf ‘De rieten koffer’ niet noemen. Het is meer een verhalend gemaakt overzicht van wat aan de rest van het boek vooraf gaat, en bovendien zodanig afgeraffeld dat je als lezer bijna geen lucht krijgt, maar het geeft wel een dieper inzicht in hoe het zo heeft kunnen gebeuren met Henri.

Henri’s vrijheidsdrang en tegelijkertijd zijn verlangen naar nestwarmte, een schijnbare tegenstelling die in het vervolg van het boek wordt uitgewerkt, en de beperkingen die hij daarbij ervaart, komen niet uit de lucht vallen. Zijn vader komt er op latere leeftijd pas achter dat hij een halfwees is die is opgegroeid in een gezin dat het zijne niet blijkt te zijn. Zijn strenge opvoeding door paters op katholieke kostscholen, waar hij zich eenzaam en alleen voelt, komt zijn karakter evenmin ten goede. Hij is een bakkersknecht die in de oorlog in het verzet en van daaruit bij de politie belandt, maar daarna tot zijn ergernis in zijn carrière flink wordt belemmerd.

Jasper Mikkers beschrijft heel gedetailleerd en met veel gevoel voor sfeer het Brabantse plattelandsleven

Hoe dan ook heeft zoon Henri behoorlijk onder zijn vader te lijden. Hij is een jongen die de lezer leert kennen bij allerlei gebeurtenissen en tegen de achtergrond van het Brabantse plattelandsleven dat Mikkers in zijn vele hoofdstukken heel gedetailleerd en met veel gevoel voor sfeer beschrijft. De belevingswereld, maar vooral toch ook de verbeeldingswereld waarmee de jongen zijn frustraties het hoofd probeert te bieden, weet de auteur mooi op te roepen: ‘…als Henri zijn rubber sandalen aanhad, had hij niet de minste angst. Hij was sneller dan iedereen, rende niet maar zweefde, als een gevleugeld hert. Hij maakte geen stappen, maar lange zweefsprongen, en snelde over brokken geploegde aarde. Niemand kon hem inhalen, niemand kon hem bedreigen, hij was ongrijpbaar.’

Boerenidioom

Niet minder fraai is het beeld van het wolfsbit, waar de titel van de romanreeks aan is ontleend. Ik kende het paardenmiddel niet en heb het vergeefs proberen op te zoeken, maar Google is blijkbaar zozeer van deze tijd dat het boerenidioom van vroeger er niet te vinden is. Het wolfsbit staat symbool voor de manier waarop de vader zijn gezag als politieman onder de dorpsbewoners wenst af te dwingen en waar hij het vrijheidsstreven van zijn zoon mee wil beteugelen: ‘Eigenlijk zou je ze een bit in moeten doen, een wolfsbit, en dan hard trekken. (…) Dat het bloedschuim op hun bekken staat. Laat ze maar steigeren. Laat ze met hun hoeven trappelen. Aantrekken die teugels. Tot die koppen naar beneden gaan. Tot ze mak als lammeren staan. Tot ze het opgeven om in verzet te komen.’

Het Wolfsbit, waarvan De kleine jongen en de rivier de eerste aanzet is, en dat beoogt de Brabantse ontwikkeling van meer dan een eeuw te beschrijven, laat zien wat persoonlijke literatuur vermag boven algemene geschiedschrijving. Wel is het veel hooi dat Mikkers op zijn vork neemt, dat zullen zelfs zijn meest trouwe lezers gaan merken. Om het allemaal te kunnen behappen had een filosofische bodemlaag, zoals het ‘leven in de breedte’ bij Van der Heijden, zeker geholpen. Maar wellicht is daar plaats voor in een van de komende zes delen van dit bewonderenswaardige project.

Jasper Mikkers, De kleine jongen en de rivier. Soesterberg: Aspekt 2022, 588 pp., ISBN 9789464628661, pb., € 34,95.

Het introductieboekje van Het Wolfsbit is ook te vinden op de site van Jasper Mikkers > jaspermikkers.nl

Lees ook op Brabant Cultureel:
Niks mis mee om op weg geholpen te worden bij het kijken
De gestolen revolutie van 1969
Brabant hecht ontstellend weinig waarde aan kunst en cultuur

© Brabant Cultureel 2022