Voor elk leven een andere naam in aangrijpende nieuwe roman van Jaap Robben

Jaap Robben is een schrijver in bonis. Zijn roman Zomervacht wordt verfilmd, zijn andere bekroonde roman Birk is in veel talen vertaald, zijn prentenboek Biografie van een vlieg was een groot succes en zijn huis ergens bij Nijmegen dat hij door een groepje Polen heeft laten verbouwen en waarover hij Zwijgmannen schreef, moet onderhand klaar zijn. Boven alles ligt nu zijn aangrijpende nieuwe roman Schemerleven in de boekwinkel.

door Peter van Vlerken

Elfrieda heet de eigenzinnige hoofdpersoon in de nieuwe roman Schemerleven van Jaap Robben (Oosterhout 1984). Maar niet steeds heet zij zo in dit boek. Zij wordt ook wel Frieda genoemd, of Ida, of Frie, of Frietje, of Farida. Het is net alsof zij onder verschillende omstandigheden en in de omgang met verschillende mensen steeds een andere naam krijgt. Alsof zij in de ogen van anderen ook steeds iemand anders is.

Nachtvlinders

Voor Otto is zij Ietje, voor haar een naam uit wat bijna een ander leven lijkt. Aan haar verhouding met deze man, een kenner van nachtvlinders, wordt zij herinnerd als haar echtgenoot onverwacht komt te overlijden, zij naar een verzorgingstehuis verhuist en haar zoon op het punt staat een kind te krijgen. Het is een jeugdliefde die verboden is in de vroege jaren zestig in het katholieke Nijmegen waar het verhaal zich afspeelt. De man is een stuk ouder dan zij, en bovendien getrouwd. Maar voor beiden is het een liefde waar geen kruid tegen gewassen is.

Aan de onbezonnenheid van de verhouding komt een abrupt einde als Ietje in verwachting raakt. Het verhaal wordt dan een drama dat je als lezer zodanig bij de strot grijpt dat je het boek niet kunt wegleggen. De seksualiteit van Ietje, haar zwangerschap, de bevalling en de pijnlijke nasleep daarvan zijn zo fel-realistisch beschreven, dat je je eigenlijk niet kunt voorstellen dat het door een man is gedaan en niet door een vrouw die het allemaal zelf heeft doorgemaakt.

Hoe dan ook moet Jaap Robben zich buitengewoon hebben verdiept in de vrouw die hij beschrijft en een ongekend inlevingsvermogen hebben in het andere geslacht. Een groter compliment aan de schrijver kan ik zo gauw niet bedenken, of het zou de cadans moeten zijn van zijn korte zinnen waarmee hij je dwingt te blijven lezen in zijn boek. Of de hartverscheurende rouw waar hij woorden voor weet te vinden die heel moeilijk te vinden zijn, of de subtiele, schijnbaar onbetekenende details die hij enorm veel zeggingskracht geeft.

Stiekem

Wie de leeftijd heeft en alles denkt te weten over hoe er in gelukkig voorbije Roomse tijden werd omgegaan met ongewenste zwangerschappen en bastaardkinderen, over pastoors die er wel raad mee wisten, en over hardvochtige nonnen in ziekenhuizen, die komt in Schemerleven toch nog iets nieuws tegen. Namelijk dat er een manier was om te voorkomen dat ongedoopt gestorven baby’s in ongewijde grond werden begraven door ze stiekem in de kist te verstoppen van een andere overledene.

Waarmee maar gezegd wil zijn dat er eigenlijk geen enkele reden te bedenken valt om dit boek niet meteen aan te schaffen en te lezen.