door Arnold Verplancke
Wat bijzonder als muziekwerken onverwacht een stukje geschiedenis tot leven wekken. Niet van de composities zelf, maar van de ruimte waarin ze klinken. Klassieke stukken van Haydn en Beethoven raken de geschiedenis van een oude kapel in een voor haar historisch gevoelig tijdsgewricht.
Voor het eerst sinds mensenheugenis speelde deze week een septet in de Hasseltse Kapel, het oudste monument van Tilburg dat dateert van begin zestiende eeuw. Concerten klinken er regelmatig, maar nog niet door zeven instrumentalisten van het Graafschap Ensemble tegelijk in het kleine gebedshuis. De musici, allen specialisten op het gebied van oude muziek, brachten het Septett Opus 20 in Es van Ludwig van Beethoven ten gehore, uit het jaar 1800. Daarvóór hadden drie van hen al een Baryton Trio van Beethovens leermeester Haydn vertolkt, ongeveer dertig jaar eerder geschreven.
Niet dat ik er voortdurend aan dacht. Integendeel, ik genoot van de mooie muziek, de akoestiek en de sfeer. Maar tegelijk besefte ik dat de Hasseltse Kapel er ook al was toen deze werken ontstonden en toen zelfs al bijna drie eeuwen oud was.
Verdrukking
Terwijl Haydn zijn trio schrijft voor zijn broodheer vorst Nikolaus Esterházy, die zelf een baryton (een oud snaarinstrument) bespeelt, verkeert de Tilburgse kapel in ernstig verval. Na de Tachtigjarige Oorlog komen de katholieken en hun geloof in de verdrukking. Kerken gaan over in protestantse handen en kapellen krijgen een andere functie. Zo ook de kapel van het gehucht Hasselt. Ze dankt haar voortbestaan eigenlijk aan de klokkentoren. Niet omdat de wijzerplaat de tijd aangeeft, maar vooral omdat de klok kan worden geluid in geval van nood, zoals bij brandalarm. Het gebouwtje met toren degradeert dan in handen van de gemeente in 1744 tot weverswoning en al snel tot herberg.
De Franse revolutie zorgt voor een ommekeer. In Nederland ontstaat in 1794 de Bataafse republiek en dan krijgt Tilburg veel katholieken in het dorpsbestuur. De buurtbewoners van de Hasselt ruiken hun kans en krijgen gedaan dat zij het dan leegstaande gebouwtje weer voor kerkelijke doeleinden mogen gebruiken. Twee jaar later mogen zij zelfs de binnenmuren slopen die er voor de woning in waren gezet. Ook plaatsen ze triomfantelijk een Mariabeeld in de herstelde kapel. Mogelijk als Beethoven in 1800 zijn septet schrijft, komt er aan de zuidzijde een uitbouwtje als sacristie en leeft de kapel op.
Natuurhoorn
Niet dat veel bezoekers de uitgevoerde muziek zullen verweven met de historie van de kapel. Wel krijgen zij van de musici een kleine toelichting op de geschiedenis van hun oude instrumenten, over de darmsnaren op de strijkinstrumenten, de lichtkleurige klarinet met zijn beperkte aantal kleppen en over de pure tonen van de natuurhoorn. Kennis verrijkt de waarneming en geschiedenis de beleving.
De muziekserie in de Hasseltse kapel is mede mogelijk door een bijdrage uit het Fonds Podiumkunsten. Aan het eind van dit seizoen staat nog een mooi concert op het programma: op 8 juli 2022 brengen sopraan Kathelijne van Dongen, hoboïst Lex Bergink en organist Rob Nederlof werken van Vivaldi, Bach en Mozart. Dan klinkt dus ook weer het kleine Verschueren-orgel in de kapel.
Na de zomer begint de Hasseltse kapel aan een feestjaar waarin wordt herdacht dat het vijftig jaar geleden is dat de kapel grondig werd gerestaureerd. Vrijdag 9 september 2022 treden dan gitarist Enno Voorhorst en hoboïst Pauline Oostenrijk op.
Orgelconcerten
Toevallig heb in de afgelopen weken al twee keer kunnen genieten van een orgelconcert. Vroeger zou ik nooit gedacht hebben dat ik die formulering ooit zou gebruiken. Orgelmuziek was niet ‘mijn ding’, omdat het me teveel deed denken aan de verplichte zondagsmissen uit mijn jeugd en vervolgens de verplichte schoolmissen van de Franciscanen.
Maar decennia later herontdekte ik het instrument. Inmiddels ga ik bijvoorbeeld graag naar de orgelconcerten in de Abdij van Berne in Heeswijk. Daar speelde Petra Veenswijk begin deze maand op het Vermeulen/Adema-Schreurs orgel een concert met vrijwel uitsluitend Franse muziek.
Zondag 3 juli volgt er een jubileumconcert om zeventig jaar Berne Abdijconcerten te vieren. Daarvoor studeert organist Ton van Eck samen met het Strijkorkest Lundi Bleu en onder leiding van Carel den Hertog de Suite concertante voor orgel en orkest in. Die werd in 1977 door Albert de Klerk gecomponeerd voor het vijfentwintigjarig jubileum van deze zelfde serie in Heeswijk.
Om de orgelliefhebbers jaloers te maken, zou ik nog kunnen vertellen over het concert dat ik een week geleden beluisterde in de grote kathedraal van Antwerpen. Met het Antwerps Symphony Orchestra voerde organist Peter Van de Velde het Orgelconcerto in g van Francis Poulenc uit. Niet getreurd, er is binnen onze provinciegrenzen van alles te beleven, ook deze zomer weer. Wees behoedzaam in grote menigten, maar overdrijf niet. Angst blijft een slechte raadgever.
www.hasseltsekapel.nl
www.berneabdijconcerten.nl/agenda
© Brabant Cultureel 2022