‘Op zoek naar’ staat op de titelpagina op de plaats waar normaal roman, essays of verhalenbundel zou staan. Verhelderend, want al lezend vroeg ik mij af of het wel een roman of een verhalenbundel is. Ook geen essays, iets er tussenin en inderdaad een zoektocht. Florette Dijkstra stelt zichzelf een vraag, gaat op zoek naar het antwoord en komt al zoekend zoveel andere informatie tegen dat het antwoord minder belangrijk wordt: het is zoeken en vinden wat je niet zocht.
door Hein van Kemenade • al het beeldmateriaal uit besproken boek
Florette Dijkstra (Den Haag 1963) is schrijver en beeldend kunstenaar en woont en werkt in ’s-Hertogenbosch. In haar boeken en tekeningen is zij op zoek naar vergeten personen en gebeurtenissen uit de geschiedenis. Ze publiceerde de biografische romans De vrouw van verf en De onvoltooide, gevolgd door Rumoer, verhalen over het begin van kunst. In de tussentijd maakte zij het tijdschrift kunstwordtterugkunst.
Nieuwsgierig als zij is, wilde Dijkstra al lang iets meer weten over het colofon. Dat staat in elk boek en bevat in het kort de technische gegevens tot en met NUR en ISBN. Het woord colofon blijkt afgeleid van de naam van een Griekse stad uit de oudheid. Die stad, Kolofo(o)n (Κολοφών) lag aan de kust van het huidige Turkije en was een hooggelegen baken voor de scheepvaart. Het was een decadent oord dat werd geplunderd en verwoest. Dijkstra ontdekt een ander belangrijk gegeven. In Kolofoon woonde de dichter Antimachus, die als eerste de liefde tussen man en vrouw bezong. Dat leest ze in een boek uit 1896 van de Engelse schrijver E.F.M. Benecke. Nooit van gehoord, maar de goede man is in 1895 spoorloos verdwenen tijdens een wandeling door de Alpen.
Mendelssohn
Dit zijn de ingrediënten van de eerste zoektocht. Op internet is niet veel over Benecke te vinden, maar Florette Dijkstra laat het er niet bij zitten en presenteert de lezer een goed geschreven stuk over zijn familieafkomst. Zijn voorletters E.F.M. staan voor Edward Felix Mendelssohn en hij blijkt een kleinzoon van Felix Mendelssohn te zijn. Door de lockdown kan Dijkstra niet reizen, maar zij zoekt en vindt voldoende gegevens voor een goed verhaal. Zelfs de tochten door de Alpen die Edward Benecke tussen 1890 en 1895 maakte, weet zij gedetailleerd te beschrijven. Het is een raadsel waarom er nooit iets van hem is teruggevonden. Ook zijn studie naar Antimachus van Kolofoon en diens speurtocht naar de liefde worden besproken.
In de tweede zoektocht, ‘Het geniale gen’, komt Dijkstra heel dicht bij zichzelf. In haar familie komt een genmutatie voor. Zowel mannelijk als vrouwelijke voorouders kunnen deze mutatie doorgeven, maar alleen vrouwen worden ziek en overlijden jong. Haar moeder is vijftig geworden, haar grootmoeder zesenveertig en haar overgrootmoeder tweeënveertig. Verder terug weet ze het niet. In dit stuk gaat zij op zoek naar diegenen bij wie deze genmutatie moet zijn begonnen. Ze vraagt zich wel af wat je er aan hebt wanneer je weet wanneer het is begonnen. ‘Die kennis maakt niemand beter – en dat is ook precies waarom de vraag me zo trekt.’
Ergens leest zij dat deze mutatie tussen de zeven en zesendertig generaties geleden moet zijn ontstaan. Bij zeven generaties geleden zijn dat 128 voorouders en bij zesendertig generaties kom je op 6,8 miljard. Dat kan helemaal niet, want zesendertig generaties geleden schrijven we het jaar 1220. Voor het jaar duizend wordt de wereldbevolking geschat op driehonderd miljoen mensen. Ook dat aantal is te hoog om te onderzoeken, dus gooit Dijkstra het over een andere boeg. Ze gaat zoeken in de herkomstgebieden van deze genmutatie, doet daarbij verrassende vondsten en komt uit in Finland en net over de grens met Rusland. Via Google en Google Street View wandelt zij door deze streken. Ze zoekt ook haar stamboom uit tot rond het jaar 1690 en komt via de familie François uit Brussel terecht in de Alblasserwaard. Een eigen DNA-test leert haar dat haar voorouders tussen ongeveer 1750 en 1840 uit Scandinavië kwamen en tussen 1840 en 1930 een Frans-Germaanse oorsprong had. Dijkstra vindt zaken die zij niet zocht, zoals die verre nicht in Finland.
Schietend
Het uitgangspunt voor de derde zoektocht is een prent van de belegering door de Fransen van ’s-Hertogenbosch in 1794, gemaakt door Josephus Knip. Hierop rijdt een vrouw al schietend voorop. Wat is hier aan de hand? In die tijd waren er wel vrouwen die met de legers meetrokken. Maar openlijk als vrouw al schietend, is heel ongebruikelijk. Ik kende wel het verhaal van Franciscus Kersteman, De Bredase Heldinne. Thera Boon vertelde over deze Maria van Antwerpen die herhaaldelijk als man verkleed en als een soort Bloody Mary in het leger verscheen. Toch zijn dit uitzonderingen en de vraag blijft wie deze schietende vrouw is?
Florette Dijkstra zoekt alles uit. Waar deze prent precies is gemaakt en hoe de bewegingen van het Franse leger in die tijd verliepen. Waar vrouwen met wapens zijn gesignaleerd. Ook hoe lang men te voet of per paard reisde van Tilburg of van Heeswijk naar Den Bosch. Hoe komt het dat ’s-Hertogenbosch in 1794 in één dag werd veroverd en dat daarover weinig is te vinden, terwijl het Beleg van Den Bosch in 1629 uitgebreid wordt gememoreerd. De kunstenaar in Florette Dijkstra komt boven in het duiden van wat er op deze prent is te zien en ze maakt vergelijkingen met andere schilderijen en tekeningen uit die tijd.
Het laatste stuk, ‘De voortvluchtigen van Trembleur’, is ook al zo’n voorbeeld van bijvangst. Uitgangspunt is het archiefstuk ‘(Zelf)moorden en doodslagen in de Landen van Overmaas’. De plaatsnaam Trembleur viel Dijkstra meteen op. ‘In het Engels had het Thriller geheten.’ Trembleur is ook een zelfstandig naamwoord, de trillende, sidderende of wiebelende. Maar ook ‘een uit één stuk hout gedraaid voorwerp waarmee houtdraaiers hun bekwaamheid aantonen’. En op 5 oktober 1991 gebeurde daar een bizar treinongeluk. Op zoek dus naar wat er in vorige eeuwen is gebeurd en wie waarom wie heeft vermoord. Het lijkt erop dat enkele moordenaars moeten worden gezocht in de kringen van de drossaard, omdat de schuldigen openlijk buiten beeld bleven. Ook hier zoekt Dijkstra weer via Google Street View. Hierbij laat zij een beeld zien van een boerderij La neuve Maison, waarop om redenen van privacy door Google vlekken zijn aangebracht. Florette Dijkstra onderzoekt ook welke verbanden bestaan tussen deze moorden en de befaamde verhalen van de Bokkenrijders.
Hieronder: La Neuve Maison, gezien vanaf de binnenplaats.
Boektitels
Tot in detail weet Florette Dijkstra bepaalde geschiedenissen te vertellen en dat levert prachtige verhalen op. Door de vele verwijzingen naar internet lijkt het wel alsof zij alles op Google heeft opgezocht. Niets is minder waar. De indrukwekkende literatuurverwijzing met tien pagina’s boektitels laat een ander beeld zien.
Zoals bij een voetreis is niet het doel belangrijk , maar de weg er naartoe. Dit boek is een typisch voorbeeld van serendipiteit. Serendipiteit is het vinden van iets onverwachts en bruikbaars, terwijl de vinder op zoek was naar iets totaal anders. Aldus Wikepedia. Het is grappig dat men spreekt van ‘vinder’ en niet van ‘zoeker’, want de vinder heeft gevonden en de zoeker vindt. Florette Dijkstra is een zoeker. Op zoek naar.
Correctie: In de oorspronkelijke kop stond een taalfout, ‘vindt’ in plaats van ‘vind’. Dat is rechtgezet.
Florette Dijkstra, Verdwenen Levens. Amsterdam: Querido 2022,
264 pp., ISBN 9789021428680, pb., € 20,00.
Koop dit boek bij uw lokale boekhandelaar
Lees ook op Brabant Cultureel:
Florette Dijkstra wil weten waarom er kunst bestaat
© Brabant Cultureel 2022