Piet den Blanken (1951-2022): de fotocamera als aanklacht

Betrokken, geëngageerd, maar tegelijk kalm en bedachtzaam, warm en met een open blik, dat was Piet den Blanken, sociaal fotograaf. Piet overleed terwijl hij op reportage was in Midden-Amerika. Te midden van vrienden, want Piet fotografeerde niet alleen, hij verbond zich met de mensen die hij bezocht en waarnaar hij steeds terugkeerde.

door Camiel Hamans • Foto’s Piet den Blanken en anderen

Piet den Blanken was een zoon van Noord-Brabant, van de arme zandgrond, van kleine keuterboertjes uit Wijbosch, een gehucht bij Schijndel tegen de bosrand, ver van de ‘bewoonde wereld’. Het was armoe thuis, geen elektriciteit, geen stromend water. Toen er in de jaren zestig stromend water kwam en het mogelijk werd om een douche aan te leggen, zaten vader en moeder Den Blanken avond aan avond aan tafel te overleggen of het kon en hoe het moest. Het betekende dat er een stuk van de stal af ging. Dus anderhalf tot twee koeien minder. En ze hadden er maar een paar.

Scheikunde

De plaatselijke hoofdonderwijzer had in de gaten dat er een kop op Piet zat en overtuigde zijn ouders ervan dat hij door moest leren. Dat werd de MULO in Schijndel en naderhand scheikunde op de HTS in Eindhoven, ’s ochtends vijfentwintig kilometer heen en ’s avonds vijfentwintig kilometer terug, alles op de fiets. Van op kamers gaan, had niemand nog gehoord, laat staan dat er geld voor was. Daarna, ter overbrugging van de wachttijd voor zijn vervangende dienstplicht, een laborantenbaantje in de doka van het Brabants Dagblad. Daar zag Piet hoe journalisten en fotografen hun maatschappelijke interesse konden combineren met hun werk en hij besloot zich daarom aan te melden bij de fotovakopleiding te Apeldoorn.

Na zijn vervangende dienstplicht en een mislukt onderwijsavontuur sloot Piet zich aan bij de Kritiese Filmers in Breda, waar hij dia’s mocht maken. In 1977/’78 dorst hij de stap naar de fotojournalistiek aan en begon als freelancer, wat hij gedurende zijn hele loopbaan is gebleven. In de begintijd wist hij niet goed waar zijn werk aan te bieden en hij zocht in de bibliotheek in het Handboek Nederlandse Pers naar mogelijke afnemers. De vervoersbond bleek over een blad te beschikken dat graag foto’s van Piet wilde publiceren over een vrachtwagenstaking.

Van de ene bond kwam hij bij de andere en van de ene sociale organisatie bij de volgende, want Piets onderwerpen bleven dicht bij huis, figuurlijk. En al snel ging hij ook de grens over. Piet zocht bij voorkeur zelf zijn onderwerpen, bedacht wat hij wilde vertellen en richtte zijn reportages daarop in. Daarmee vond hij na enige tijd zoveel weerklank dat de kranten van de toenmalige Brabant Pers erom vochten wie zijn werk mocht publiceren.

Marinaleda

In 1983 hoorde hij op de radio over dagloners in Spanje die het grootgrondbezit aanvochten en zelf onder leiding van een anarchistische dorpsburgemeester een coöperatie waren begonnen. Dat was een onderwerp naar Piets hart, arbeiderszelfbestuur en een utopisch ideaal van een betere wereld. Piet ging erheen. Het werd zijn eerste en meteen een succesvolle buitenlandreportage. In 2019 is hij teruggegaan naar het dorpje Marinaleda in Andalusië, heeft hij vastgelegd wat er is bereikt en heeft hij de mannen met wie hij toen dagenlang optrok weer ontmoet en opnieuw gefotografeerd.

Piet wilde het onrecht laten zien, onderdrukking aan de kaak stellen, vergeten mensen een gezicht geven.

Daarna heeft Piet talloze buitenlandse reportages gemaakt, naar de armoede en het geweld van Zuid- en Midden Amerika, de Roma op de Balkan, de onrust in Oekraïne, Griekse vluchtelingenkampen, verwoeste Koerdische dorpen en steden in Turkije. ’Ik heb het geluk gehad dat ik de jaren meegemaakt heb,’ vertelde hij Brabant Cultureel in april 2020, ’dat het financieel goed ging bij de kranten en dat er aandacht was voor fotojournalistiek. Nu zijn die gouden jaren helaas voorbij.’ Maar Piet gaf niet op. Ook al had hij geen opdrachtgevers meer, hij bleef op expeditie gaan. Zuinig, zoals hij altijd gewend was geweest, en met de bus door verre streken, want dan zie je het meest. Piet wilde het onrecht laten zien, onderdrukking aan de kaak stellen, vergeten mensen een gezicht geven. Hij deed dit zonder overdrijving, zonder iets te ensceneren: feitelijk maar niet objectief, zoals de titel van de documentaire luidt die Wilbert Smit najaar 2020 maakte over Piet en zijn hernieuwde bezoek aan Marinaleda.

Verhaal

Piet den Blanken beperkte zich niet tot buitenlandse reportages. Ook in Nederland, en vooral in Noord-Brabant en de Rijnmond, zocht hij de mensen op die in de verdrukking kwamen. En hij deed dit niet alleen met enorme inzet, maar tegelijk met een zeggingskracht die woorden overbodig maakte. Piet kon met een paar beelden evenveel laten zien als een schrijver met een roman. Schoonheid, esthetica en een gesoigneerd beeld kwamen bij Piet niet op de eerste plaats. Het was het verhaal dat hij met zijn beelden wilde vertellen. Het verhaal dat er een betere wereld mogelijk is, als we met zijn allen het onrecht zouden erkennen en er tegen zouden strijden. En met de strekking van zijn beeldverhaal kwam de esthetica automatisch mee. Piet had zo’n goed oog dat hij tegelijk zag wat er verteld moest worden en hoe dat op de enig mogelijke wijze verteld kon worden.

Daarom kon Piet ook zo goed functioneren binnen Brabant Cultureel. Als hij niet op reportage was, was hij beschikbaar om het Brabantse culturele leven vast te leggen, figuren die daarbinnen een rol spelen te portretteren en om jarenlang ook de fotoredactie van Brabant Cultureel voor zijn rekening te nemen. Piet ging graag mee naar interviews, babbelde tevoren en na afloop met de collega in de auto over hoe het zou gaan en was gegaan, maar was ter plaatse degene die exact wist op welk moment er iets essentieels gebeurde. De foto daarvan lag nog voordat er een letter getikt was op het bureau van de schrijvende collega. Die begreep dan welke invalshoek de beste was voor het uitgeschreven interview.

Piet den Blanken was ervan overtuigd dat er een andere, betere wereld mogelijk is, maar hij wist ook dat die niet zonder slag of stoot bereikt kan worden. Zijn bijdrage aan het bereiken van die betere wereld was het beeld. Het tragische is echter dat Piet ons nu heeft verlaten, waardoor de wereld killer is geworden.

Het lot van vluchtelingen door de ogen van fotograaf Piet den Blanken en kunstenaar Stijn Peeters

Documentaire over Piet den Blanken, fotograaf met een standpunt

Een andere wereld is mogelijk: Marinaleda is de utopie van fotograaf Piet den Blanken

Fotograaf en theoloog helpen juristen in strijd tegen onrecht in Guatemala

Eindelijk een begrafenis voor Matias Xol

Podcast van GrensGeluiden met Piet den Blanken

© Brabant Cultureel 2022