De aquarel heeft zelden de hoofdrol in een expositie. De meeste kunstenaars doen het aquarelleren ‘erbij’. Niet iedereen durft het of heeft er zin in. De aquarel is immers onverbiddelijk: een fout is niet te herstellen. Bovendien kan tijdens het opdrogen nog veel gebeuren waar de maker geen vat op heeft. Dat maakt de expositie Aquavit, met honderd aquarellen, extra bijzonder.
door Anja van den Akker & foto’s Isabelle Woudsma
Het idee sudderde al jaren. Ludo van Halem, curator bij het Rijksmuseum in Amsterdam en kunstenares Caren van Herwaarden vonden dat er wel wat meer aandacht voor de aquarel mocht komen in de vorm van een tentoonstelling. Nadat Van Herwaarden in 2018 meedeed aan de expositie GUM in de Helmondse Cacaofabriek en daar werd geraakt door de natuurlijke lichtinval van deze ruimte, was het voor haar duidelijk: deze locatie is perfect voor zo’n expo met aquarellen. Het resultaat is Aquavit, waarin zo’n honderd aquarellen van twaalf kunstenaars zijn te zien. Het ‘aqua’ in de titel – en in aquarel – verwijst naar water. Onmisbaar is bij het maken van een aquarel.
Natuur
‘Hoe betrekkelijk kort zijn wij in dit leven, geluk is een aquarel, het is op waterbasis en wie het mengt komt even tot de kern.’ Deze muurtekst van Marieke Lucas Rijneveld, winnaar van de Booker International Prize (2020), zet bij binnenkomst meteen de toon. De tekst hangt pal naast het vijf bij drie meter grote werk van Jolanda Schouten, die met haar uitbundige waterverfschilderingen wil uitdrukken dat de natuur sterker is dan de menselijke beschaving.
Op de eerste verdieping van de tentoonstellingsruimte vallen we meteen in de indringende beeldverhalen van Nour-Eddine Jarram. Zijn aquarellen hebben als thema: de mens op drift, zoals bootvluchtelingen en andere ontheemden. In Aquavit staan deze bootvluchtelingen op het strand pal naast zijn aquarellen van gezellige gezinstafereeltjes op datzelfde strand.
Een moeder die net een zenuwslopende tocht op zee heeft overleefd, pakt het handje van haar kind. Daarnaast een moeder die ook de hand van haar kind vast heeft, maar dan om zorgeloos te spelen. Dat contrast maakt de verhalen van Jarram extra sterk. Mede door de keuze om voornamelijk zwart-wit te werken, komen zijn aquarellen hard en duidelijk binnen. De schilder won in 2021 de Jeanne Oosting Prijs, de jaarlijkse onderscheiding voor individuele artistieke kwaliteit binnen de figuratieve kunst.
Een jaar eerder won beeldhouwer en tekenaar Maria Roosen eveneens de Jeanne Oosting Prijs. Zij combineert vaak glas met andere materialen. Daarnaast maakt zij aquarellen. Er is een overeenkomst, want zowel glas als de aquarel heeft de vloeibare vorm als uitgangspunt, met transparantie als resultaat. In de Cacaofabriek zien we typische Roosen-combinaties: aquarellen met glazen bollen als omlijsting.
Tekstelementen
Arno Kramer gebruikt de aquarel eveneens in combinatie met andere technieken zoals houtskool, potlood, collage en handgeschreven tekstelementen. We zien zwanen, wolven, hazen, gezichten en abstracte patronen. Niet altijd een eenheid, zo op het eerste gevoel. Maar dat hoeft ook niet.
Ook de uit Zuid-Afrika afkomstige Ina van Zyl combineert de aquarel vaak met andere technieken. Zij won de Jeanne Oosting Prijs in 2009. In de Cacaofabriek zien we haar aquarellen van damesschoenen, ijsjes en make-up. Aline Thomassen kreeg de Jeanne Oosting Prijs in 2013. Zij staat vooral bekend om haar metershoge getekende en geschilderde aquarellen van naakte vrouwen, ook hier te zien.
Henri Jacobs is een tekenaar met een enorme perfectie. Grafische elementen, strak in het gelid wat betreft vorm en kleur. Hij maakt bijna dagelijks een tekening, vaak op hetzelfde formaat. Van deze journal drawings hangen er een aantal op de tentoonstelling. Q.S. Serafijn is naast docent ook beeldend kunstenaar en publicist. In Helmond toont hij Swimsuit, Alice en Vulva, combinaties van aquarel en oliepastel. Zijn motto: Alles van waarde is vloeibaar. Bekende werken van Serafijn in de openbare ruimte zijn onder meer MANNES, de interactieve hond voor het station van Assen (2018), het ruiterstandbeeld John Wayne te Wateringse Veld (2010), de interactieve D-toren in Doetinchem (2004) en BANK! in de Hilversumse Meent (2011).
Kosmos
Het werk van Joris Geurts is transparant en in vele laagjes opgebouwd. Blauw, groen, het lijken landschappen of – zoals je wilt – de kosmos. Het werk van deze graficus, schilder en musicus bevindt zich onder meer in collecties van het Stedelijk Museum en Museum Boijmans van Beuningen.
Empathie versus onverschilligheid, dat is wat Caren van Herwaarden intrigeert en inspireert. Zij vindt dat je haar werk eerst moet voelen, voordat je het eventueel begrijpt. Op de tentoonstelling springt haar groep paarden in het oog – symbool van oerdrift – maar ook de lichaamsdelen die los van het lijf een eigen verhaal vertellen. Ook zij combineert in haar werken het aquarelleren met andere technieken.
Nan Groot Antink zoekt steeds naar de mogelijkheden van verf en kleur. Zo is een werk te zien dat is geschilderd met verfpigment gemaakt van cochenille en sandelhout. De rasters heeft ze gecreëerd door de verf over het doek te laten druipen en het te kantelen. Zij schildert uitsluitend met plantaardige verfstoffen die zij zelf ontwikkelt van plantenresten en grondsoorten waarnaar zij jaren onderzoek heeft gedaan.
Van Paul Faassen hangt in de Cacaofabriek een hele zwerm vogeltjes, in aquarel. Faassen is freelance illustrator bij Elle, Quote, Vrij Nederland, de VPRO-gids en andere tijdschriften en heeft ze in zwart-wit afgeleverd. Een imponerende verzameling. Bekijk bij de infobalie vooral ook zijn geweldige boek met kleurrijke vogels. Vogels fascineren hem: ‘Je ziet een vogel nooit bedenkelijk kijken. Of schuldbewust. Of zelfs maar een ietsepietsie blij of verdrietig. Waar wij als mensen met ons gezicht en onze wenkbrauwen een breed scala aan mogelijkheden hebben om uitdrukking te geven aan onze emoties, moet de vogel het doen met één stel kraaloogjes.’
Aquavit, lofzang op de hedendaagse aquarel. Tot en met 29 mei 2022 te zien in Cacaofabriek Helmond. Er zijn ook lezingen, workshops, rondleidingen en portfoliobesprekingen gekoppeld aan dit thema.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Met aquarellen van Peter van Tilburg op pad in de natuur rond Hilvarenbeek
© Brabant Cultureel 2022