Een bijzonder experiment op Festival Cement. Vier acteurs spelen twee performances die zijn geschreven door een computer. Theaterstudent Cor Langerak kwam op het idee om daarvoor kunstmatige intelligentie in te zetten. Het resultaat: een onbegrijpelijke tekst. Soms vermakelijk, dat wel.
door Emmanuel Naaijkens
In de oorlog in Oekraïne maken Oekraïners portretfoto’s van dode Russische soldaten om zo hun identiteit te achterhalen. Ze gebruiken daarvoor gezichtsherkenningssoftware die het mogelijk maakt om het portret te vergelijken met foto’s van de betrokkene op sociale media. Die informatie gebruiken de Oekraïners om de nabestaanden in Rusland op de hoogte te brengen van het lot van Russische soldaten, in de hoop dat de familieleden zich keren tegen het regime van Poetin.
Gezichtsherkenning is mogelijk dankzij kunstmatige intelligentie, in het vakgebied artificial intelligence (AI) genoemd. Simpel gezegd stelt kunstmatige intelligentie computers in staat om menselijke vaardigheden uit te voeren, zoals beredeneren, onthouden, herkennen en plannen. En, belangrijker nog, om die vaardigheden voortdurend te verbeteren. In de journalistiek is kunstmatige intelligentie in opkomst in bijvoorbeeld de nieuwsproductie en het doen van research.
Vraagstukken
Cor Langerak, die binnenkort afstudeert aan de Performance opleiding van Toneelacademie Maastricht, is gefascineerd door dit fenomeen. Niet alleen vanwege de technologie, maar ook de filosofische vraagstukken die toepassing van kunstmatige intelligentie oproept. Hij kwam op het idee om een computer voorstellingsteksten te laten schrijven, gevoed door de volledige collectie van Nederlandse toneelteksten in De Nieuwe Toneelbibliotheek.
Festival Cement is opgezet om jonge makers te stimuleren nieuwe wegen in te slaan en voor Langerak dus bij uitstek het podium om zijn experiment uit te voeren. Een vijftigtal toeschouwers is deze middag in de Verkadefabriek getuige van het experiment onder de naam Op een gegeven moment. Vier acteurs gaan twee performances spelen op basis van door de computer gegenereerde teksten. Zonder dat ze hebben kunnen repeteren, want de teksten worden ter plekke door de computer uitgespuwd.
Die teksten lezen de acteurs af van grote beeldschermen. Zij zien de zinnen dus pas voor het eerst op het moment waarop die over het scherm rollen. Ze hebben geen idee waar het verhaal over gaat, laat staan waar het heen gaat. Tijd om te proberen te interpreteren wat de ‘schrijver’ bedoelt, is er niet, laat staan om karakters te ontwikkelen. Anders gezegd: er is geen touw aan vast te knopen. Het is zelfs geen absurdistisch theater, waar doorgaans in ieder geval nog samenhang is.
Emotie
De acteurs moeten het er het beste van zien te maken en het is bewonderingswaardig om te zien dat zij in ieder geval nog aan acteren toekomen en de zinnen die als los zand aan elkaar hangen emotie meegeven. Af en toe is het spel vermakelijk als de acteurs zelfs de tikfouten in de tekst uitspreken. Of wanneer bizarre woorden uitentreuren worden herhaald.
De computer genereert twee toneelteksten. Een met de titel De Boodschap en een andere met de titel Een grote burgerlijke familie. Maar in geen van beide opvoeringen wordt duidelijk waar die titels op slaan. Het systeem kopieert geen zinnen of passages uit bestaande toneelteksten, maar produceert een nieuwe, unieke tekst op basis van onder meer de taalconstructie. Het resultaat is niet alleen onbegrijpelijk – voor acteurs en toeschouwers – maar de tekst is ook plat, kent geen diepgang. Toch is het op zijn minst frappant dat het in flarden over existentiële menselijke waarden gaat, over behoefte aan liefde, over de dood. Dat heeft de digitale auteur er dan toch maar uitgepikt. En zo nu en dan komt er zelfs een literaire zin voorbij zoals ‘De zee was zacht als zijde’.
De toepassing van kunstmatige intelligentie in het theater staat nog in de kinderschoenen, maar het kan niet anders dan dat het een kwestie van tijd is dat dit voet aan de grond krijgt. Het is toe te juichen dat Cor Langerak de ongekende mogelijkheden ervan verkent en zich niet laat hinderen door bestaande opvattingen. Benieuwd naar wat de ontdekkingsreis van Langerak verder nog oplevert.
Performance: Op een gegeven moment. Concept/maker: Cor Langerak Tekst: Een speciaal getrainde versie van het AI model GPT-3 . Spel: Bert Luppes, Woody Richardson Laurens, Jan Groenland, Jelmer de Groot. AI- Programmeurs: Luc Weytingh, Barbara Brocades Zaalberg. Productie: Festival Cement en Via Zuid. In samenwerking met: De Nieuwe Toneelbibliotheek. Gezien: Verkadefabriek donderdag 24 maart 2022.
www.festivalcement.nl
© Brabant Cultureel 2022