Bosshaltes, een culturele kruisweg die noodt tot bezinning

De kunstroute met de naam Bosshaltes in Oss is een moderne variant op de klassieke kruisweg. De route is heel toepasselijk gedurende de vastentijd te lopen en nodigt uit tot bezinning. Dat werkt wonderwel.

door Corien Ligtenberg | foto’s Henk van Weert

Zingende vogels, zonovergoten bosjes, een mountainbiker op een smal pad. In de verte het geluid van de A59. Akkers met bordjes ‘rogge’, ‘tarwe’, bij vlagen de scherpe geur van vers uitgereden mest, een pony in een wei. Dit is het decor van Bosshaltes, de kunstroute die sinds 2 maart (Aswoensdag) tot en met Tweede Paasdag 18 april 2022 nabij de stadsbebouwing van Oss – in de directe omgeving van Landerij van Tosse – is te lopen. Het project sluit aan bij de traditie van de kruisweg. Die verbeeldt in veertien staties de belangrijkste gebeurtenissen in de laatste fase in Jezus’ leven, van zijn terdoodveroordeling tot zijn graflegging. Door de kruisweg te volgen kunnen gelovigen zijn lijdensweg als het ware meebeleven.

Bosshaltes is een gezamenlijk initiatief van de Protestantse Gemeente Oss, de Paaskerk en de Titus Brandsmaparochie. Het is, zoals het begeleidende boekje schrijft, een ‘actuele kruisweg’. Veertien regionale kunstenaars en vijf dichters hebben zich door de staties van de kruisweg laten inspireren en die gekoppeld aan de actualiteit. Toegevoegd is een vijftiende statie, geïnspireerd op Jezus’ verrijzenis uit het graf – wat met Pasen wordt gevierd. Resultaat is een wandelroute van zo’n tweeëneenhalve kilometer met vijftien ‘bosshaltes’. De kunstroute begint bij de parkeerplaats aan de Steltlaan en volgt grotendeels de paden en zandwegen van de bewegwijzerde wandelroute Ommetje Landerij van Tosse.

Veroordeling

De kunstwerken zijn heel divers: sommigen conceptueel, andere een bijna letterlijke vertaling van ‘hun’ statie; sommigen politiek, andere verstild, abstract. Bosshalte 1, door kunstenaar Maria van der Laar, is geïnspireerd op de veroordeling van Jezus. Het is een foto – een studie in klei van een ‘hedendaagse J.C.’ – afgedrukt op transparant doek en gespannen op een natuurlijk houten frame. Het werk voegt zich op een vanzelfsprekende manier in het bos. Kitty Schaap dicht erbij [fragment]:

Je kunt twee willekeurige balken
met elkaar verbinden,
rechtop in de aarde zetten,
maar dan heb je nog geen kruis.
Hout kan niet moorden zonder opdracht.

Statie 2, waar Jezus het kruis op zijn schouders neemt, is door kunstenaar Ton Lotterman vertaald in twee foto’s die verwijzen naar de problemen waar de wereld mee kampt, zoals (heel actueel) de vluchtelingenstroom. Het is een oproep tot solidariteit. In statie 3 valt Jezus voor de eerste maal onder het kruis. ‘Leven in uitvoering’, wil het rood-witte lint om de installatie van Joost van der Steen, Bosshalte 3, zeggen. Ook nu moeten we leren om te vallen, op te staan en weer door te gaan.

Moeder

In Bosshalte 4, een scheurend weefsel in rood en blauw tussen twee wijkende eiken, verbeeldt Annelies van Rijn de laatste ontmoeting van Jezus met zijn moeder Maria. In statie 5 helpt Simon van Cyrene Jezus het kruis te dragen; in Bosshalte 5 roept Ingrid Menge op om niet af te wachten, maar een helpende hand uit te steken. Bosshalte 6, door Stephan van den Thillart is een verwijzing naar het doek waarmee Veronica Jezus’ gelaat droogde. Van den Thillart maakte een sober maar indringend portret van Jezus in zwart-wit, opgebouwd uit woorden als ‘zweet’, ‘tranen’, ‘god’, ‘zoon’, ‘hel’, ‘lijdensweg’ en ‘heb geduld’.

Op statie 7 valt Jezus, onder het gewicht van het kruis dat hij draagt, voor de tweede maal. De meer dan levensgrote, zwoegende figuur van Bosshalte 7, zijn koffer vol afval, gaat gebukt onder de last van de vooruitgang. Wim van Dorst en Ties Lowes verwijzen ermee naar de roofbouw die de mens op de aarde pleegt. ‘Met elke stap van de mens neemt de belasting van de aarde toe’, schrijven zij in de toelichting. Bosshalte 8, een verwijzing naar de wenende vrouwen die door Jezus worden getroost, is de installatie De drager van tranen, door Darja Vos en Hans Vernooij. Het werkt, waar het zonlicht doorheen schittert, lijkt met de plek verweven. Vanuit een cluster wittige waterballonnen bovenin een boom vullen gestaag druppelende ‘tranen’ in het vijvertje dat eronder is aangelegd.

Moed

In Bosshalte 9 verbeeldt Ans van den Hurk de derde val van Jezus met een installatie van rode twijgenbundels waaronder een omgevallen boom gebukt lijkt te gaan. Nell ‘Svara’ Creemers dicht erbij in Moedig Zijn [fragment]:

Hoe veel kan een mens verdragen
hoe vaak moet hij vallen en alle pijn
bewenen om dát wat hij niet is.

Bosshalte 10, geënt op de statie waarin Jezus van zijn kleren wordt beroofd, is duidelijk politiek. De schilderingen en teksten in de vier opengeklapte koffers van kunstenaar Marianne Sommers verwijzen respectievelijk naar racisme, de vaak kwetsbare positie van LHBTI’ers, de klimaatcrisis en oorlog. Vier naakte popjes, in elke koffer één, geven het werk iets onheilspellends.

Op Halte 11 toont Beppie Lotterman met een verwijzing naar de kruisiging een schilderij met een vurig kruis. De begeleidende haiku van Jan Rikken zegt alles:

wie de nek uitsteekt
wordt aan het kruis genageld
op social media

Statie 12, waar Jezus sterft aan het kruis, is door Till Willems verbeeldt door een duister doek, gespannen tussen twee bomen. Het lijkt je de weg te versperren en verbeeldt op indringende wijze het sterven en loslaten.

Doornen

Op weg naar Bosshalte 13 (Betsie Uijen-Peters), in de klassieke kruisweg de kruisafname, versmalt het pad en voert tussen hoge, doornige braamstruiken. De associatie met Jezus’ doornenkroon is niet ver weg. Vast toeval, maar hoe toepasselijk. Statie 14 is de graflegging. Maria van Ewijk vertaalt dat met een installatie van een stralend turkooizen ‘hart’ in een roestige kooi naar het opgesloten zijn in deze tijd, in lockdown, in jezelf. De route eindigt met Groeikracht van Beppie Lotterman, geïnspireerd op de opstanding. Het sobere werkje is geplaatst in een met riet omzoomde poel en wiegt als een libel mee met de wind. Troostrijk.

Het begeleidende boekje is in Oss te koop bij boekhandel Derijks, de Openbare Bibliotheek en in de winkel van Landerij Van Tosse. Daarin worden alle kunstwerken belicht en staan ook de gedichten. Achterop staat een kaartje met de route. Via QR-codes bij de diverse kunstwerken zijn de gedichten van Kitty Schaap, Joan alias Hartenvrouw, Michel Nierop, Jan Rikken en Nell ‘Svara’ Creemers te beluisteren.

Update 24 maart: Foto’s van de ontbrekende bosshaltes 14 en 15 zijn toegevoegd.

De kunstroute Bosshaltes is nog tot en met 18 april 2022 te lopen. Op 3 april en 13 april geven enkele kunstenaars en dichters een rondleiding langs de route.

www.bosshaltes-oss.nl

© Brabant Cultureel 2022