In het Design Museum Den Bosch is momenteel onder de titel GOTH een tentoonstelling te zien over de grootste subcultuur ter wereld. Geen traditionele expositie met een verhaallijn en veel uitleg, maar meer een sfeerbeeld dat ook informatief is. Zo wordt duidelijk dat Goth en Gothic twee verschillende dingen zijn.
door Henk van Weert
Soms reist een object uit een tentoonstelling nog een paar dagen met je mee. Dat heb ik nu met een ogenschijnlijk simpele foto uit de expositie ‘GOTH – Designing Darkness’. Het is een filmstill van een eeuw oud waarop de Hollywoodactrice Theda Bara te zien is. Zij omhelst een zwarte vogel. Haar pose is verstild, haar blik onbestemd. De combinatie straalt spanning uit, suggereert dat er iets engs staat te gebeuren en dat er een mysterieuze relatie bestaat tussen vrouw en vogel.
Sfeer
Bara was de eerste actrice die als ‘vamp’ bekend werd, een afkorting van vampier. Zwarte haren, zwarte kleren, gothic. Er gebeurt niks op die foto, maar dat is juist de kracht van goth, wil de expositie maar zeggen. Het gaat om de sfeer die een beeld of een voorwerp oproept, om de suggestie van huiveren, om de angst voor het onbenoemde.
De tentoonstelling probeert voortdurend zo’n gevoel op te roepen. GOTH is geen keurig gerangschikt geheel, met lijsten aan muren, vitrines en beeldjes op sokkels. Bij binnenkomst betreed je een donkere zaal. Alsof je een kelder van Edgar Allan Poe binnengaat. Je slalomt langs schilderijen, voorwerpen, beelden, spiegels, meubels, doodshoofden. Aan het slot hangt een meme, een spreuk die op internet rondgaat: ’I don’t live in darkness, darkness lives in me.’ Aha!
Parapluterm
Er is een verschil tussen gothic en goth, legt hoogleraar Catherine Spooner uit in een video op de website van het museum. Gothic is de parapluterm voor een heleboel occulte verschijningsvormen in literatuur, kunst en film vanaf de achttiende eeuw. Frankenstein is een bekend voorbeeld.
‘I don’t live in darkness, darkness lives in me.’
Goth is een zijtak, die in 1979 ontstond met de release van de single Bela Lugosi’s Dead van Bauhaus. Het is een jongerencultuur die zich uit in kleding, muziek en een manier van leven. Zwarte haren (soms ook donkerrood), zwarte kleren, piercings en uitbundige kapsels. In het dagelijks leven vallen die goths niet zo op, maar op het fantasyfestival Elfia in Haarzuilens en Arcen zie ik ze elk jaar in flinke groepen rondlopen.
Nog een object uit de expositie dat je bijblijft is een schilderij van W.H. James Boot waarop twee mensen van een afstand kijken naar een vervallen klooster dat door de maan wordt verlicht. De ene figuur wijst de andere op iets in de verte, maar wat dat is, wordt niet duidelijk. Het lijkt alsof er iets staat te gebeuren waarover je als kijker alleen maar kunt fantaseren.
Dune
Van recenter datum is de foto Children of the night van de Amsterdamse goth-fotograaf Nona Limmen. Vleermuizen fladderen rond de Sint-Jan. Op gothic plaatjes vliegen nooit roodborstjes of vrolijke koolmeesjes, maar altijd zwarte vogels. Kraaien en raven. Een van de meest opvallende voorwerpen in de tentoonstelling is de Harkonnen Capo-stoel van de ontwerper HR Giger. De Zwitser maakte deze stoel van aluminium en zwart fiberglas voor de science-fictionfilm Dune.
De stoel was de troon van de slechterik in de film, baron Harkonnen. Er zijn botten en schedels in verwerkt en aan de achterkant heeft de stoel een menselijke ruggengraat. Ben je zelf een beetje gothic als je gedachten hier weg wapperen naar de martelcontainer van de Wouwse Plantage? Dat is precies het belangrijkste effect van deze expositie: je fantasie wordt enorm geprikkeld. ‘GOTH – Designing Darkness’ moet je niet beredeneren, maar ondergaan.
Een beetje huiveren in het donker, met werken van Odilon Redon en Felicien Rops, het griezelige hoofd van de prachtige Duitse acteur Klaus Kinski, stukjes uit stomme films, powervrouwen met zwarte kleding en zware make-up en etsen van Francisco Goya.
‘Goth – Designing Darkness’ tot en met 18 april 2022 in Design Museum Den Bosch.
© Brabant Cultureel 2022