Publicist en tentoonstellingmaker Rik Suermondt heeft diverse boeken over fotografie op zijn naam staan. Daaronder een boek over zijn voorvader Willem Suermondt, amateurfotograaf te Ravenstein. Maar onlangs publiceerde hij een boek met eigen foto’s, een fotoboek over zijn geliefde stad Havana. Minstens zo interessant zijn de boek- en tentoonstellingsprojecten die nog in het verschiet liggen.
door Joep Eijkens
Havana is een fotogenieke stad. Denk alleen al aan die Amerikaanse sleeën uit de jaren vijftig, de Art Deco architectuur en de nabijheid van de zee. Geen wonder dat er al heel wat fotoboeken over de hoofdstad van Cuba verschenen. Daar zitten toeristische titels bij, documentaire en meer persoonlijk getinte boeken. Tot laatstgenoemde categorie kan HAVANA streetwise van Rik Suermondt (Waalwijk 1961) worden gerekend.
Straat
Tussen 2006 en 2010 bezocht Suermondt Havana diverse malen, ‘gedreven door de liefde’. Hij werd verliefd op een Cubaanse schone, helaas inmiddels zijn ex, en fotografeerde tijdens zijn dagelijkse omzwervingen. Hij gebruikte daarbij een simpele compactcamera waarmee hij dankzij een kantelbaar scherm desgewenst ook min of meer ongemerkt kon fotograferen. Belangrijk, want Suermondt richt zijn lens niet in de laatste plaats op mensen. Het leven op straat staat centraal in zijn werk.
In 2011 stelde hij uit zo’n drieduizend foto’s een dummy samen. ‘Door omstandigheden zou het nog bijna tien jaar duren voordat alles op zijn plaats viel’, schrijft hij in zijn nawoord. ‘Niet erg, want in Cuba lijkt de tijd vaker stil te staan en is “vooruitgang” een uiterst rekbaar begrip.’
Hij verdeelde het geselecteerde materiaal over tien hoofdstukken. Of, zoals de auteur het zelf omschrijft: ‘Tien scènes die samen de ervaring bieden van een roadtrip door het “Parijs van de Caraïben”.’ Zo passeren onder meer ‘Engelen van Havana’, ‘Malécon sea drive’, ‘De muren spreken’ en ‘Miramar, zona residencial’ de revue, eindigend met ‘Love devotion surrender’ (overigens is de tekst grotendeels in het Nederlands). Als een soort ondertitel of motto voor het hele boek koos hij de mooie zin ‘si no te amo, no vivo’ wat je zou kunnen vertalen met ‘als ik niet van je houd, leef ik niet’.
Rondzwerven
Rik Suermondt fotografeerde zo te zien voornamelijk overdag; Zijn foto’s zijn helder, kleurrijk, levendig en vaak goed gecomponeerd. Je kunt je makkelijk voorstellen hoe hij in die nu eens exotisch, dan weer Oost-Europees aandoende stad dag in dag uit heeft rondgezworven, genietend van het leven op straat. Ja, je krijgt er zowaar zelf zin in – al is de huidige situatie wellicht minder aantrekkelijk.
Suermondt heeft er, terecht lijkt me, voor gekozen om geen bijschriften bij de foto’s te plaatsen. Op die manier zie je alleen de beelden en word je op je eigen ‘wandeling’ door het boek niet afgeleid, zoals je dat in het echt ook niet zou willen. Dit betekent niet dat tekst ontbreekt, want aan het einde van het boek komen de foto’s nog eens langs, maar dan op postzegelformaat, in zwart-wit en voorzien van een toelichting. Zo lees je dat er zo’n in Cuba zo’n zestigduizend Amerikaanse oldtimers rondrijden en dat die alleen aan Cubanen verkocht mogen worden zodat dit ‘belangrijk stuk cultureel erfgoed’ niet verloren gaat. Mooi is ook om te lezen dat een in 1989 postuum verschenen boek van de beroemde Amerikaanse fotograaf Walker Evans over Havana in 1933 voor Suermondt ‘één van de redenen (was) om in 2006 naar Havana af te reizen’.
Bij het boek hoort ook een soundtrack die kopers via de mail nagezonden krijgen. Elk hoofdstuk heeft zijn eigen song. Het gaat daarbij overigens niet alleen om Cubaanse muziek, want ook andere artiesten komen voorbij, onder wie Jimi Hendrix, Manu Chao en The Beatles.
Samensteller
Suermondt is freelance publicist en tentoonstellingmaker en doceert kunstgeschiedenis en fototheorie aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en aan St. Joost School of Art & Design in Breda. Hij heeft als (co)auteur tal van boeken en andere publicaties op zijn naam staan over onder anderen Martien Coppens en Paul de Nooijer. Als samensteller was hij betrokken bij diverse edities van Fotofestival Naarden en andere exposities. Hij leverde de tekst en droeg bij aan het concept voor het naslagwerk Foto in omslag. Het Nederlandse documentaire fotoboek na 1945 (1989). In 1991 publiceerde hij een mooi boek over de Ravensteinse amateurfotograaf Willem Suermondt, een broer van zijn grootvader van vaders kant. Hij is ook co-auteur en medesamensteller van het interessante, vorig jaar door Lecturis uitgegeven boek Ellen Thorbecke. Van Peking tot Parijs over leven en werken van de lang onderschatte Nederlandse fotografe.
Toen ik vernam dat Suermondt een eigen fotoboek had gemaakt, dacht ik in eerste instantie aan een heel ander soort boek dan HAVANA streetwise. Jaren geleden vertelde hij me namelijk dat hij al jaren bezig was met… kapperfoto’s. Dat wil zeggen: foto’s door diverse bekende en onbekende fotografen gemaakt van kappers, kapsalons en haarstijlen, in heden en verleden, waar ook ter wereld.
“Dankzij corona heb ik daar de afgelopen jaren verder aan kunnen werken en er heel wat nieuw interessant materiaal bij gevonden”, zegt hij. “Het boek is nu min of meer klaar, alleen is het me nog niet gelukt om een uitgever te vinden en een plek voor een tentoonstelling.” Een werktitel heeft hij al: Photographers & Barbers. A World Trip. In een conceptplan geeft hij aan dat het niet zo vreemd is dat er een ‘bijzondere relatie’ bestaat tussen fotografen en kappers: ‘Een kapsalon is bij uitstek een ontmoetingsplaats, een locatie waar mensen samenkomen en met elkaar en de barbier in gesprek raken. Op zo’n plek voelen fotografen zich vaak als een vis in het water.’
Fetisj
Thuis in Utrecht laat Suermondt op zijn laptop zijn verzameling zien, voor een belangrijk deel geplukt van internet. Verbluffend hoeveel schitterend materiaal er blijkt te bestaan als je het onderwerp heel breed oppakt, zoals Suermondt gelukkig doet. Een foto van een man met kale kop hoort er bijvoorbeeld ook bij, net zoals de soldaten uit de Eerste Wereldoorlog die zich in een loopgraaf aan het scheren zijn. Suermondt heeft de foto’s verdeeld over zo’n twintig thema’s, van ‘Kappersportretten’ tot ‘Haar(fetisj)’ en van ‘Mode’ tot ‘Scheermes rituelen’.
Er zitten heel wat foto’s bij van beroemde fotografen. Hoe zit dat met copyright? “Voor een aantal foto’s is dat inderdaad een probleem”, erkent hij. “Misschien kan ik sponsors vinden, bijvoorbeeld producenten van kappers- of haarproducten.” Maar hij maakt zich er niet druk over. “Zolang ik er maar plezier aan heb om eraan te werken. Er komen nog steeds nieuwe foto’s bij.” Hij speelt overigens ook met het idee – een soort voorlopige tussenoplossing – om een deel van het materiaal museaal te presenteren middels een interactieve slideshow. Of het ‘kappersfotoboek’ ooit gaat verschijnen, is dus nog even de vraag,
Amsterdam
Suermondt kondigt met plezier aan dat een project uit het begin van zijn carrière nu alsnog met succes afgerond gaat worden. Eind jaren tachtig stelden de bekende grafisch vormgever Anthon Beeke en schrijver Henk Raaff het boek Amsterdam in 150 jaar fotografie samen waarvoor Suermondt het leeuwendeel van het materiaal verzamelde en de beeldredactie verzorgde.
Dat boek zou oorspronkelijk in 1989 verschijnen en lag twee jaar later klaar om gedrukt te worden, maar het feest ging niet door. “Uitgeverij Bert Bakker was bang dat het met een oplage van tienduizend onvoldoende verkocht zou worden. En dat op een moment, na vier jaar werk, dat de litho’s en drukproeven al waren gemaakt in Italië.”
Suermondt is blij dat dit boek nu alsnog uitkomt en wel in juni: “Als relatiegeschenk van het bedrijf Rotaform, dat dit jaar honderdvijftig jaar bestaat en is opgericht in Amsterdam. Zij geven het zelf uit als tweetalige editie, en voor een deel als relatiegeschenk. Maar een deel van de oplage komt ook in de handel.”
Vader
Er is nog een ander project waaraan Suermondt werkt, namelijk een expositie over het werk van zijn vader, de Waalwijkse beeldend kunstenaar Wim Suermondt (1927-2008). De locatie staat al vast. Dat wordt Het huis van Waalwijk’ (het oude stadhuis), de tijd waarschijnlijk september en oktober 2022.
Wim Suermondt was een opvallend veelzijdig kunstenaar, zo valt te lezen in een tekst die zijn zoon eerder schreef voor een retrospectieve tentoonstelling: ‘Hij maakte schilderijen, aquarellen, grafiek, wandkleden, keramiek, glas-in-loodramen, sieraden en ruimtelijke constructies in staal en koper. Een groot deel van het monumentale werk siert tot op de dag van vandaag de openbare ruimte in Waalwijk en omgeving.’ Daaronder ook diverse Christus- en Mariabeelden die Wim Suermondt met name in de jaren zestig en zeventig maakte in opdracht van kerken en scholen. ‘De drang tot het uitdrukken van universele en religieuze gevoelens resulteerde in een geabstraheerde, expressieve vormentaal die altijd figuratief is gebleven’.
“Mijn vader had twee gouden handen”, zegt de zoon. “Hij kon alles maken wat hij wilde en was ook altijd aan het werk.” Wim Suermondt was ook docent kunstzinnige vorming aan het Dr. Mollercollege in zijn woonplaats en stond aan de wieg van jongerencentrum ‘De Terp’ (nu Kunstencentrum Waalwijk), waar hij jarenlang op vrijwillige basis cursussen verzorgde voor de Waalwijks jeugd. “Eind jaren vijftig boog hij het klassieke tekenvak omhoog naar ‘vrije expressie’ waarbij hij leerlingen kennis liet maken met de meest uiteenlopende materialen en technieken.”
Leerlingen
De nu geplande tentoonstelling zal uit twee delen bestaan. “Enerzijds is er aandacht voor het ruimtelijke werk en het maakproces aan de hand van schetsen en maquettes, anderzijds wordt er werk tentoongesteld van leerlingen van het Mollercollege en cursisten van De Terp die les hebben gehad van mijn vader.”
Suermondt heeft in zijn woning diverse maquettes, schilderijen en tekeningen van zijn vader hangen of staan. De meest indrukwekkende creatie bevindt zich vóór het huis, direct aan de straatzijde. Het is een soort poort, meters hoog en meters breed, bestaande uit beton en prachtig kleurig glas waarin planten en dieren zijn te ontdekken onder een stralende zon. Je zou er een ode aan de schepping in kunnen zien, zegt Suermondt. De titel is ‘Land water lucht’.
“Vroeger sierde het de voorgevel van de bungalow van mijn ouders. Toen die werd afgebroken, heb ik de sloper gevraagd of ik dit kunstwerk mocht hebben. Aanvankelijk kon dat niet – het zou gevaarlijk zijn, ook in verband met asbest – maar uiteindelijk gaf hij toestemming en heb ik het samen met een kennis los kunnen wrikken en mee kunnen nemen. Veel werk van mijn vader is al verloren gegaan of dreigt in Waalwijk en omgeving te worden gesloopt.” Uiteraard wordt ook daaraan aandacht besteed in de tentoonstelling. Rik Suermondt wil ook nog een boek maken over het leven en werk van zijn vader. “Maar dat is iets voor later, als ik geen lesverplichtingen meer heb.”
Rik Suermondt: HAVANA streetwise. Vormgeving Francet van Mackelenberg. Uitgave in samenwerking met uitgeverij Tienstuks. Oplage 50 exemplaren. Het boek kost € 59,50 (excl. verzendkosten) en is te bestellen via rik.suermondt@gmail.com
© Brabant Cultureel 2022