Column door Arnold Verplancke
‘Ik wou dat Shakespeare dat verdomde stuk nooit had geschreven.’ Die verzuchting schijnt de vorige graaf van Cawdor (een kasteel in Schotland) regelmatig te hebben geslaakt. Ik moest er aan denken na het zien van de nieuwe Amerikaanse film The Tragedy of Macbeth die nu in veel filmtheaters draait. Daarin beloont koning Duncan de Schotse edelman en vechtersbaas Macbeth met de titel Thane (heer) of Cawdor met de bijbehorende bezittingen. De vorst weet nog niet dat hij kort daarna bloedig sterft in de handen van diezelfde Macbeth, als hij op doorreis bij hem logeert.
Of de huidige eigenaren van Cawdor Castle de Engelse toneelschrijver ook verwensen, weet ik niet. De naam van het kasteel trekt dankzij het toneelstuk wel extra bezoekers. Zij zullen het mogelijk betreuren dat die er om de verkeerde reden komen. Het is immers een prachtig kasteel, waarvan het oudste deel uit 1380 dateert. Mooi gelegen in het landschap van Schotland, goed onderhouden en prachtig ingericht. Kortom Cawdor Castle heeft alles om op zichzelf een sterke toeristische attractie te zijn. Maar wat vragen al die intellectuele toeristen? Hoe dat nou precies zit met Macbeth en Cawdor.
Heksen
Aan het begin van het stuk voorspellen drie heksen dat Macbeth ‘Heer van Cawdor’ wordt en daarna ook nog koning. De nieuwe zwart-wit film brengt dat spannend in beeld. De ‘witches’ vertonen zich soms als grote, dreigende zwarte vogels en dan weer als enge menselijke wezens. Hun eerste voorspelling lijkt al uit te komen als de koning hem inderdaad Cawdor schenkt. Maar de eerzuchtige Macbeth en zijn niets ontziende vrouw willen meer en zorgen dan zelf dat het tweede deel ook uitkomt: ze vermoorden koning Duncan.
En wat denken al die toeristen straks na het zien van deze film dan weer? Juist, dat koning Duncan is vermoord op Cawdor Castle. Niets van waar. Ten eerste: in de tekst van Shakespeare staat voorafgaand aan de moordscène: Inverness, een kamer in het kasteel van Macbeth. Dat ligt tientallen kilometers verder. Ten tweede: ook dat is er bij verzonnen, want in de oorspronkelijke uitgave uit de zeventiende eeuw komt geen enkele geografische aanduiding voor. Ten derde: chronologisch kan het helemaal niet. Het kasteel van Cawdor werd pas in ongeveer 1380 gebouwd, eeuwen nadat de historische Macbeth leefde, namelijk van ongeveer 1005 tot 1057. Ten vierde: de historische Koning Duncan is in werkelijkheid in Elgin Castle aan zijn verwondingen overleden.
Dus toen ik een jaar of dertig geleden Cawdor Castle bezocht, kreeg ik het advies: laat vooral toeristen uit Nederland ons mooie kasteel bezoeken, maar laat ze niet weer beginnen over Macbeth….
Spanning
De film van regisseur Joel Coen is ook de moeite waard, alleen al omdat Denzel Washington en Frances McDormand deze klassieke rollen spelen. Maar ik heb echt wel eens toneelversies heb gezien waarin een veel grotere spanning heerste tussen Macbeth en zijn boosaardige echtgenote en waarin de dreiging voortdurend voelbaar bleef. Het kale kasteeldecor brengt wel de nodige kilte in de film en de terugkerende heksen met hun scherpe stemmen zorgen soms voor kippenvel.
Kenners van het toneelstuk staan soms op het verkeerde been in het verloop van de film. Wat doet de edelman Ross (de man met het fladderende gewaad, voor degenen die de film hebben gezien) op de plaats waar Banquo wordt vermoord? Daar komt hij bij Shakespeare helemaal niet. De schrijver heeft het wel over een derde moordenaar, maar dat is Ross toch niet? De zoon van Banquo, toepasselijk Fleance geheten, weet te vluchten voor de moordenaars. Daar eindigt diens rol in het toneelstuk. Maar filmregisseur Joel Coen laat Ross de gevluchte jongen vinden en hem niet doden. Integendeel, hij mag onderduiken bij een oude man. De rol van Ross blijft daarmee onduidelijk: is hij op dat moment vóór of tegen Macbeth? Nog zoiets. Helemaal aan het eind van de film, als Malcolm – zoon van de vermoorde koning – de troon inneemt, zie je Ross plotseling te paard ervandoor gaan, samen met de indertijd gespaarde jongeman Fleance. Blijkt hij daarmee vóór of tegen de nieuwe koning Malcolm? En waarom?
Nageslacht
Op de achtergrond speelt natuurlijk de voorspelling van de heksen aan Banquo, de strijdmakker van Macbeth, dat Banquo geen koning zal worden, maar dat zijn nageslacht wél vorsten zal voortbrengen. Shakespeare houdt die optie open doordat hij Fleance laat vluchten van de moordplek en verdwijnen. De filmregisseur maakt het nog duidelijker door hem aan het eind te laten wegrijden te paard.
Ach, koning Jacobus I kan opnieuw tevreden zijn. Hij regeerde in de tijd dat Shakespeare Macbeth schreef en hij beschouwde zichzelf als een afstammeling van die half legendarische Banquo en dus ook van diens gevluchte zoon Fleance.
Legende
Film en kasteel zijn beide een bezoek waard. Cawdor Castle heeft trouwens zijn eigen legende, los van Macbeth. De oude toren is namelijk gebouwd rond een (inmiddels natuurlijk dode) boom. Het verhaal wil dat de toenmalige Heer van Cawdor een droom had toen hij op zoek was naar een geschikte locatie om een sterk fort neer te zetten. Hij moest een koffer met goud op de rug van een ezel zetten en hem een dag laten rondlopen in het district. Daar waar het beest ‘s avonds zou gaan liggen, moest het kasteel verrijzen.
De ezel zocht een boom uit, die vervolgens in het hart van het torengebouw mocht blijven staan. Wat er ook waar is van dit verhaal: volgens modern wetenschappelijk onderzoek dateert de dode boom wel degelijk uit ongeveer 1372, dus vlak voordat het kasteel verrees. Een vriendelijk sprookje naast de bloederige tragedie van Macbeth.
The Tragedy of MacBeth is onder meer te zien in Cinecitta (Tilburg), Chassé (Breda), De Leest (Waalwijk), Verkadefabriek (Den Bosch), Natlab en Lab-1 (Eindhoven).
Beeld voorpagina > Denzel Washington en Frances McDormand in The Tragedy of Macbeth.
© Brabant Cultureel 2022