Het Artist-in-Residence programma van het Van GoghHuis in Zundert bestaat tien jaar. Aanleiding voor een overzichtsexpositie in Stedelijk Museum Breda. Dit overzicht biedt ook een terugblik op vele activiteiten die het Van GoghHuis sinds de start in 2008 en onder de bezielende leiding van directeur-conservator Ron Dirven organiseerde met hedendaagse kunstenaars. Allemaal ‘Vanwege Vincent’.
door Irma van Bommel
Het doel van een Artist-in-Residence is om je los van de dagelijkse omgeving en los van de dagelijkse werkzaamheden te concentreren op je werk, te experimenteren, onderzoek te doen en misschien wel een nieuwe richting in te slaan. Om de hoek bij het Van GoghHuis in Zundert staat het gastatelier waar kunstenaars een maand mogen werken. De naastgelegen kosterswoning doet dienst als verblijfplaats.
Selectie
In tien jaar tijd werkten bijna honderdvijftig kunstenaars mee aan het Artist-in-Residence programma in Zundert. Een indrukwekkend aantal. Daaruit is een selectie gemaakt voor de expositie Vanwege Vincent. De geboortestreek van Van Gogh als inspiratie in Stedelijk Museum Breda. In die expositie is ook werk te zien van kunstenaars die los van het gastatelier exposeerden in het Van GoghHuis, zoals Arnulf Rainer en ook Rainer Fetting van wie nu een solo-expositie is te zien.
De kunstenaars lieten zich inspireren door het leven of het werk van Vincent van Gogh en verdiepten zich in de persoon, de omgeving van Zundert, zijn schilderijen, tekeningen en zijn brieven. Dat leverde niet alleen een keur aan invalshoeken op, maar ook een grote verscheidenheid aan interpretaties en stijlen. En dat zegt veel over de creativiteit en originaliteit van de makers, kortom de eigenheid van de kunstenaars. Schilderkunst vormt de hoofdmoot van de expositie, maar er is ook fotografie te zien, video, installatie en sculptuur. De (video)films worden op vaste dagen vertoond in het auditorium van het museum. In totaal wordt werk van zo’n zeventig kunstenaars getoond.
Pinhole fotografie
Mooi is de combinatie op één wand van houtskooltekeningen van Carlijn Mens, met haast fotografische precisie gemaakt en getoond te midden van pinhole fotografie van Betsy Green en een videowerk van Noortje Haegens. De drie kunstenaars kozen de natuur, in dit geval bomen, als onderwerp en gingen daar ieder op eigen wijze mee aan de slag. Deze wand in monochrome tinten vormt een contrast met de andere, zeer kleurrijke wanden.
Telkens worden van iedere kunstenaar een of twee werken getoond. Veelal zijn het Brabantse kunstenaars, waaronder Stijn Peeters, Wiesje Peels, Reinoud van Vught, Ruud van Empel, Han Klinkhamer, Tessa Chaplin, Tahné Kleijn en de eerder genoemde Noortje Haegens, maar ze komen ook uit de rest van Nederland, zoals Carlijn Mens, Betsy Green en Philip Akkerman. De veelzijdigheid is indrukwekkend. Maar die veelzijdigheid brengt ook onrust en zorgt er voor dat je als bezoeker méér zou willen zien, van iedere kunstenaar een wand, om een beter beeld te krijgen van de serie die tijdens een werkperiode is ontstaan. Veel kunstenaars hebben aan het eind van een werkperiode in het gastatelier een boek uitgebracht. Die boeken hadden een plaats verdiend in de expositie om zodoende de bezoeker inzage te geven in het proces.
De ene kunstenaar bleef dichtbij wat hij of zij eerder maakte, de ander liet zich verleiden tot het inslaan van nieuwe wegen. In de expositie is een kleine foto te zien met een voorstelling van schoenen, bekend van een schilderij van Van Gogh. Het lijkt een foto van een tapijt, maar na lezen van de tekst blijkt het een foto te zijn van een bloementableau van maar liefst honderdtwintig vierkante meter, van bovenaf genomen. Kunstenaar Vik Muniz maakte dit werk samen met corsobouwers en tijdens het corso van Zundert in 2018 was het tableau te zien vanaf een hoge toren. Vik Muniz is een Braziliaanse kunstenaar die bekende kunstwerken namaakt met papiersnippers, afval of planten. Maar samenwerken met een groep bloemenprikkers aan een groot formaat kunstwerk moet een unieke ervaring zijn geweest. Behalve voor gastateliers en exposities nodigt het Van GoghHuis regelmatig kunstenaars uit voor een project. Het werk van Vik Muniz is het resultaat van zo’n project.
Nachtwandeling
Een ander boeiend project is de nachtwandeling die een groep kunstenaars in 2014 maakte in navolging van de nachtwandeling van Van Gogh in april 1877 van Oudenbosch naar Zundert. Sindsdien is die wandeling al enkele malen herhaald, maar die eerste was het boeiendst, omdat daar kunstwerken uit zijn voortgekomen. En ook daar is een boek over gemaakt. Op de expositie is het ‘herbarium’ van Anne Geene te zien, voorzien van gedachten die die nacht bij haar opkwamen.
Informatieve teksten zijn een welkome aanvulling op de kunstwerken. Daarnaast zijn ook fragmenten uit brieven van Van Gogh aan de expositie toegevoegd. Fragmenten die inzicht verschaffen in wat Van Gogh bezighield en waar kunstenaars uit hebben geput. Veel werken komen uit de collectie Kunstfonds Vincent van GoghHuis en zijn schenkingen van kunstenaars die hebben deelgenomen aan het Artist-in-Residence programma of aan een van de projecten.
Jury
Drijvende kracht achter het Artist-in-Residence programma en alle activiteiten van het Van GoghHuis is directeur-conservator Ron Dirven. Over de selectie van kunstenaars voor het gastatelier vertelt hij: “We werken met een jury die naar aanleiding van een Open Call de selectie maakt. Daarnaast hebben we bijzondere samenwerkingsprojecten met onder andere Corso Zundert, Stedelijk Museum Breda, St. Joost et cetera. Daarvoor nodigen we kunstenaars gericht uit.”
Worden er eisen gesteld aan deelname? “De voorwaarde, naast kwaliteit, is dat de kunstenaar reageert op de ‘geest van de plek’, dat wil zeggen Van Gogh en Zundert. Uiteraard gaan we ervan uit dat het tot een resultaat leidt, maar vooraf maken we daar geen dwingende afspraken over. Het is immers een werkperiode waarin de kunstenaar vrij moet kunnen experimenteren. De uitkomsten staan vooraf niet vast. Gelukkig komt er vrijwel altijd iets bijzonders uit. Een residentie in de kosterswoning wordt altijd afgesloten met een presentatie in de Van GoghGalerie. In Atelier De Moeren met een Open Atelier weekend.”
Als een kunstenaar in het gastatelier werkt, gaat Dirven regelmatig langs om de voortgang te bespreken. “De kunstenaars worden begeleid door mij en collega Eva Geene. Verder hebben we vrijwilligers die gidsen en op allerlei andere manieren ondersteunen. In ons talentenprogramma nodigen we soms ook mentoren uit om de kunstenaars te begeleiden.
We denken altijd mee als de kunstenaars behoeften hebben, hetzij aan materiaal, hetzij aan contacten. De contacten verlopen informeel. Op een vriendelijke wijze. Ook houden we de band na afloop in stand. Er kunnen later nog publicaties, tentoonstellingen en dergelijke volgen.”
Kunstfonds
Veel werken die nu in de expositie in Breda te zien zijn, komen uit het Kunstfonds Vincent van GoghHuis. “Het doneren is op vrijwillige basis. De kunstenaar maakt, in overleg met de conservator, uiteindelijk zelf de keuze.”
Bij de expositie is een boek verschenen met dezelfde titel als de expositie. Achterin is een indrukwekkende lijst van deelnemers aan het Artist-in-Residence programma toegevoegd. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de andere gastateliers op de Buisse Heide en De Moeren, waar ook schrijvers en curatoren welkom zijn. Het is mooi dat ook enkele literaire teksten zijn opgenomen in het boek. Daarbij kan ook het interview gerekend worden van Esther van Rosmalen met Dorien de Wit. Het is een van de gesprekken die Van Rosmalen sinds 2017 voert met kunstenaars in het gastatelier en die als blog verschijnen op de website van Witte Rook, platform voor beeldende kunst en vorming in Breda.
Tevens geeft het boek met informele foto’s een beeld van de vele interessante activiteiten die het Vincent Van GoghHuis sinds de openstelling in 2008 in samenwerking met anderen heeft ontplooid, zoals de genoemde nachtwandeling en de samenwerking met corsobouwers. Maar bijvoorbeeld ook Landkunst op de Buisse Heide, het mentorproject van Marc Mulders en de St. Joost | Van Gogh AiR Prijs voor jong talent. Het boek biedt ook informatie over Van Gogh zelf, het protestante milieu waarin hij opgroeide, gevolgd door een korte schets van zijn leven. Met hem is immers alles begonnen.
‘Vanwege Vincent. De geboortestreek van Van Gogh als inspiratie’ is t/m 1 mei 2022 te zien in Stedelijk Museum Breda.
Ron Dirven, Dingeman Kuilman, Esther van Rosmalen e.a., Vanwege Vincent. De geboortestreek van Van Gogh als inspiratie. Zwolle: WBOOKS / Zundert: Vincent van GoghHuis, Breda: Stedelijk Museum, 2021, 224 pp., ISBN 978 94 625 84761, hb., € 29,95.
Rainer Fetting behoorde in de jaren ’80 tot de groep Neue Wilde. Dit werk is te zien in Breda. In Zundert is een solo-expositie van hem te zien.
De solo-expositie ‘Rainer Fetting ziet Van Gogh’ is te zien t/m 1 mei 2022.
Lees ook in Brabant Cultureel:
Matijs van de Kerkhof voert een gevecht met de materie en zoekt naar bezieling
Boek in wording van Ingrid Simons onderstreept het belang van gastateliers in Brabant
© Brabant Cultureel 2022